10. URZĘDNICY DOMINIALNI W LATYFUNDIACH MAGNACKICH W pierwszej połowie XVIw. każdy szlachcic uzyskał pełnie władzy dominialnej nad swoimi podwładnymi, która miała charakter władzy państwowej. W sposób najbardziej jaskrawy występowała ona w latyfundiach magnackich. Obszerne latyfundia dzielono na tzw. klucze, łączące kilka folwarków i wsi pozostających pod wspólnym zarządem. Klucze wielkiej własności zwano „państwami”. Panowie ich wydawali dla poddanych ustawy. Funkcje gospodarcze, administracyjne i sądowe w latyfundiach wykonywała cała hierarchia urzędników pańskich rekrutująca się głównie spośród uboższej szlachty. Zwano ich oficjalistami. Dla urzędników swych panowie wydawali nieraz pisane – a nawet drukowane – instrukcje normujące ich działalność w zarządzie dóbr.
11. CHARAKTERYSTYKA OKRESU DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ Od XV w. w Polsce istniała monarchia stanowa – Rzeczpospolita Szlachecka. Dzieliła się ona na dwa okresy, z których pierwszy nazywany był okresem demokracji szlacheckiej. Jej końcem było Liberum Veto w 1652r. W tym okresie interes państwa oznaczał interes szlachty i odwrotnie. Szlachta stanowiła wówczas ok.10% ogółu społeczeństwa i tylko ona posiadała uprawnienia demokracji. Okres ten dzielił się na 3 etapy: Tworzenie podstaw instytucjonalnych dla sprawowania władzy, wzrasta rola sejmików ziemskich i sejmu walnego, (ale tylko do momentu, kiedy zaczęto zrywać sejm). Szlachta występowała w przymierzu z królem przeciw magnaterii; Sformułowanie programu politycznego szlachty (Konstytucja Nihil Novi”nic nowego bez zgody szlachty”, reformy sejmików egzekucyjnych); Ustalenie podstawowych zasad ustrojowych Polski 1573 – 1578r. Efektem tego było silne uzależnienie monarchy i coraz większe znaczenie magnaterii w życiu politycznym
5. REGALIA- to uprawnienia które przysługiwały tylko monarsze (królowi).Król miał prawo polować na grubego zwierza; utrzymywać barcie (miodu); uprawnienia do bicia monety ze srebra, złota i miedzi; regalia grodowe (prawo budowy i posiadania grodów), regalia ziemi (cała ziemia nie należąca do panów świeckich lub kościoła była własnością monarchy. Regalia były monopolem panującego i źródłem jego dochodów ich naruszenie było ścigane przez prawo.
19: PRAWA KARDYNALNE Miały charakter ustawy zasadniczej, przyjęte przez Sejm w 1768r. Prawa te gwarantowały szlacheckie swobody i przywileje (słynna „złota wolność”). Prawa uzyskały gwarancje ze strony Rosji, a 1775r. wszystkich państw ościennych. Prawa kardynalne nie miały prawa się zmienić- były stałe. zasada wolnej elekcji; zasada Liberum veto; zasada nietykalności osobistej; prawo do wypowiadania posłuszeństwa królowi; wyłączne prawo dla szlachty do piastowania urzędów i posiadania ziemi; nieograniczona władza dziedziców nad chłopami (oprócz karania śmiercią);Unia z Litwą; utrzymanie przywilejów Prus Królewskich.
20-KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ została powołana w 1773 roku i była jednym z pierwszych ministerstw oświatowych w Europie. Powstała po rozwiązaniu zakonu jezuitów, miała przejąć prowadzone przez zakon szkoły i opracować zasady programowe nowego systemu szkolnego. Reforma szkolnictwa miała stanowić istotne ogniwo reformy państwa, jej celem było wykształcenie pokolenia Polaków świadomych swych obowiązków obywatelskich, wyposażonych w wiedzę użyteczną opartą na ówczesnych zdobyczach nauki. Przejęty przez KEN majątek zakonu miała zapewnić podstawy materialnej jej działalności. Komisja powstawała pod protektoratem króla, cieszyła się pełną autonomią jedynie w sprawach finansowych odpowiadała przed sejmem. Początkowo w jej skład wchodziło 4 senatorów i 4 posłów reprezentujących Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie, później liczbę komisarzy powiększono. Pierwszym prezesem został bp M. Poniatowski, brat króla. Prace KEN nad przygotowaniem nowych programów i nowych zasad organizacji szkolnictwa trwały do 1780 roku. Ostatecznie organizacja szkolna została oparta na podziale terytorialnym na tzw. wydziały szkolne. W 1775 KEN powołał Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, na którego czele stanął Potocki. Zadaniem Towarzystwa było opracowanie programów i podręczników szkolnych. W rzeczywistości stało się ono „ wydziałem pedagogicznym” KEN sprawującym pieczę nad całym procesem edukacyjnym. Przy udziale członków Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych zostały opracowane w latach 1780-1783 „ Ustawy dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczpospolitej przepisane” - pierwszy w Europie kodeks szkolny obejmujący całość zagadnień administracyjnych i pedagogicznych związanych z funkcjonowaniem nowego systemu szkolnego. Ustawy kładły też podwaliny kształtowania się zawodu nauczycielskiego przez ustanowienie praw i obowiązków tzw. stanu akademickiego, do którego zaliczono nauczycieli szkół narodowych. Nauczanie we wszystkich szczeblach szkolnictwa odbywało się w języku polskim. W 1780 r. przy Szkole Głównej Koronnej powołano projektowane przez KEN seminarium dla kandydatów do stanu akademickiego. KEN, której współpracownikami było wielu wybitnych przedstawicieli polskiego oświecenia, stworzyła podwaliny pod nowoczesny system szkolny: Sprawną administrację; Unowocześnione programy nauczania; Wytyczyła jasno cele wychowania; Wprowadziła metody kształcenia oparte na doświadczeniu i racjonalnym ujmowaniu zjawisk. Wiele wskazań zawartych w Ustawach zachowało aktualność po dzień dzisiejszy.
21. RADA NIEUSTAJĄCA Rada Nieustająca był to najwyższy organ administracyjny I Rzeczpospolitej w latach 1775 – 1789 powołany przez Sejm rozbiorowy. Rada Nieustająca godziła zarówno w prerogatywy królewskie, jak i hamowała samowole magnackich ministrów, zaś wzmacniając administrację odpowiadała po części ideom Stanisława Augusta. Król potrafił podporządkować sobie Radę i rządzić za pośrednictwem oddanych sobie ludzi, skupionych tak w radzie, jak i królewskich kancelariach. Rada składała się z:- Króla, - 36 członków wybieranych przez sejm (18-stu reprezentowało szlachtę, 18-stu senat). Spośród szlachty powoływany był marszałek Rady, który reprezentował Króla podczas jego nieobecności. Oprócz zebrań plenarnych o charakterze uchwałodawczym prace Rady toczyły się w 5 departamentach: 1. spraw zagranicznych, 2. Policji, czyli Dobrego Porządku, 3. Wojny, 4. Sprawiedliwości i 5. Skarbu. Departament Sprawiedliwości uczynił wiele dla uporządkowania sądownictwa miał prawo rozpatrywania w ostatniej instancji skarg na korupcje sądów. Rada Nieustająca do swych kompetencji włączyła dokonywanie oficjalnej wykładni ustaw z mocą zawieszania w czynnościach urzędników sprzeciwiających się rozporządzeniom Rady. Działalność państwa stawała się przez to coraz bardziej nowoczesne. Zaczęto dbać o egzekwowanie wyroków, pracowano nad porządkowaniem spraw miejskich, dróg i mostów, rozwijano działalność budżetowe (pierwsze budżety państwowe), zwiększono dbałość o opiekę lekarską, usprawniono administrację finansową. Wiele zrobiono w zakresie unowocześnienia armii, z czym wiązało się szkolenie wojskowych. Radę Nieustającą nazywano Zdradą Stanu.
24. ADMINISTRACJA KRÓLESTWA POLSKIEGO –OBSZAR, MONARCHA, RADA STANU, KOMISJE RZĄDOWE, ADMINISTRACJA TERYTORIALNA 3 maja 1815 podpisano traktat przyjaźni pomiędzy cesarzem Rosji, Austrii i królem Prus który regulował na nowo podział ziem „dawnego Królestwa Polskiego”, na mocy tego traktatu ziemie Księstwa Warszawskiego bez tych części, które otrzymały Prusy i Austria, miały być połączone z cesarstwem rosyjskim, car miał przyjąć tytuł króla polskiego i zobowiązywał się do nadania „temu Krajowi” oddzielnej administracji. 27.11.1815 nadano nazwę państwa jako „Królestwo Polskie”. Już pierwszy artykuł konstytucji potwierdzał ścisły związek Królestwa , które miało być „ na zawsze połączone. Z Cesarstwem Rosyjskim. Konstytucja potwierdzała stan odrębności państwowej Królestwa Polskiego, ale dla realizacji faktycznej dominacji Rosi stworzono mechanizmy poza konstytucyjne, które w praktyce spowodowały wybuch powstania listopadowego. Ustrój Królestwa miał opierać się na silnej pozycji monarchy. Tron polski miał przypadać każdorazowo carowi rosyjskiemu. Koronacja cesarska oznaczała automatyczne przyjęcie tytułu króla Polski, który w hierarchii tytułów cara znajdował się na drugim miejscu. Król – uznany został za główny ośrodek władzy wykonawczy , ale należały do niego również istotne kompetencje w sferze prawodawczej. Oprócz tego kierował całą administracją kraju, siłami zbrojnymi (odrębnymi od carskich), prowadził politykę zewnętrzną, zarządzał budżetem, który miał być przyjęty tylko za jego aprobatą. Przysługiwały mu uprawnienia nominacyjne na stanowiska administracyjne, sądowe, kościelne, ja również prawo wyznaczania senatorów. Wszystkie akty królewskie wymagały konsygnaty odpowiednich ministrów, co pozbawiało władcę odpowiedzialności za skutki tych aktów ( „osoba królewska jest święta i nietykalna”) Wobec tego, że król przebywał ciągle poza krajem, przewidziano możliwość powołania namiestnika – który wypełniał jego obowiązki. Władzę wykonawczą monarcha (niezależnie od namiestnika) miał sprawować przy pomocy Rady Stanu. W jej skład oprócz króla jako przewodniczącego i namiestnika wchodzić mieli ministrowie, radcy stanu i referendarze, oraz osoby , które „król zechce wezwać”. Rada Stanu w takim składzie dzieliła się na Radę Administracyjną i na Ogólne Zgromadzenie.
Rada Administracyjna – gromadziła ministrów, „naczelników pięciu wydziałów rządowych” i osoby wezwane przez króla. Była ona właściwą Radą Ministrów – jednak zastrzegano ,że jej członkowie mają tylko głos doradczy, ponieważ decyduje zdanie Namiestnika , który z drugiej strony nie mógł podjąć decyzji bez przedyskutowania jej na radzie i za konsygnatą odpowiedniego ministra. Konstytucja ustanowiła 5 wydziałów rządowych – 1) Komisję wyznań religijnych i oświecenia publicznego, 2) komisję sprawiedliwości, 3) komisję spraw wewnętrznych i policji, 4)komisję wojny, 5) komisję przychodów i skarbu. Komisje miały być kierowane przez odpowiednich ministrów, ale stanowiły ciała o charakterze kolegialnym. Ogólne zgromadzenie Rady Stanu obejmowało wszystkich jej członków, i miło być organem zaufania króla, miało zbierać spostrzeżenia nadużyć ale utraciło uprawnienia sądu kasacyjnego. Zasadniczej przebudowie poddano system administracji terytorialnej –kraj podzielono ponownie na województwa (było ich 8) , te zaś dzieliły się na obwody (było ich 39). Powiaty zostały utrzymane tylko dla celów wyborczych (sejmiki powiatowe dla szlachty) oraz sądowych (funkcjonowały tam sady pokoju).Poniżej obwodów znajdowały się miasta i gminy. Organy władzy administracyjnej w województwach miały charakter kolegialny. Działały komisje wojewódzkie składające się z prezesa, 5 komisarzy zasiadających oraz komisarzy delegowanych. Komisarze zasiadający byli odpowiednikami ministrów resortowych w Radzie administracyjnej. Komisarze delegowani pełnili funkcje szefów administracji w obwodach. Komisje podejmowały decyzje na posiedzeniach plenarnych. Na szczeblu obwodów komisarze delegowani stanowili organy jednoosobowe ich funkcja polegała w istocie na reprezentowaniu w obwodzie komisji wojewódzkiej. W miastach ustanowiono w 1818 r. urzędy municypalne ( wcześniej zwierzchności miejskie), w większych miastach na ich czele stali prezydenci mianowani przez króla, w mniejszych zaś burmistrzowie mianowani przez komisję spraw wewnętrznych i policji. Prezydenci i burmistrzowie podlegali dyrektywom komisji wojewódzkich. W gminach wiejskich skonstruowano system, który przywracał zwierzchność właścicieli wsi przez powierzenie im zadań publicznych i eliminację samorządu włościańskiego. Cechą charakterystyczną Królestwa Polskiego było to, iż sytuacja faktyczna odbiegała znaczne od zapisów konstytucyjnych. Sejm jako reprezentacja narodowa, nie mógł w praktyce odgrywać roli ustrojowej, ponieważ w ciągu 15 lat zwołano go jedynie 4 razy.
26. KONSTYTUCYJNE PODSTAWY ADMINISTRACJI W II RZECZYPOSPOLITEJ Fundamentalnymi zasadami, na których opierała się Konstytucja Marcowa były: zasada zwierzchnictwa narodu, zasada trójpodziału władzy oraz zasada republikańskiej formy rządów. Władzę ustawodawczą powierzono parlamentowi, składającemu się z Sejmu i Senatu. Konstytucja zapewniała pierwszeństwo Sejmowi tzn. głównej roli w kształtowaniu prawa. Senat miał jedynie prawo weta do ustaw uchwalanych w Sejmie. /Rząd posiadał ustawodawstwo, lecz projekty kierował do Sejmu./. Prezydent podpisywał ustawy uchwalone przez Sejm-nie miał prawa odmówić. Kompetencje Sejmu: kontrolne wobec rządu; stanowienie prawa; możliwość pociągania premiera i ministrów do odpowiedzialności; powoływanie nadzwyczajnych komisji w celu zbadania określonych spraw. Najwyższa Izba Kontroli – przedstawiała Sejmowi coroczne sprawozdania z wykonania przez rząd budżetu państwa i występowała z wnioskiem o udzielenie absolutorium. Władza wykonawcza – stanowili Prezydent Rzeczypospolitej i Rada Ministrów. Prezydenta wybierano w wyborach pośrednich Zgromadzenie Narodowe /to Sejm+Senat/, większością głosów. Kadencja trwała 7 lat, z prawem ponownego kandydowania./perspektywa rządzenia i budowy stabilnej władzy/.On wybierał premiera, a na jego wniosek też ministrów. Reprezentował państwo w stosunkach zewnętrznych, zwierzchnikiem sił zbrojnych , mógł wydawać akty prawne – musiały być kontrasygnowane przez Prezesa Rady Ministrów i właściwego ministra, stąd tylko odpowiedzialność konstytucyjna. W sytuacji postawienia prezydenta przed Trybunał Stanu – obowiązki wykonywał Marszałek Sejmu. Rada Ministrów – składała się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów. Cała RM ponosiła odpowiedzialność polityczną przed Sejmem – brak zaufania to dymisja rządu. Konstytucja Marcowa przyjęła zasadę, iż państwo polskie ma charakter unitarny, wyjątek obszary Górnego Śląska – status autonomiczny. Po śmierci prezydenta Gabriela Narutowicza/ zabójstwo/, jego obowiązki przejął nowy prezydent Stanisław Wojciechowski, który okazał się wyjątkowo słabym i chwiejnym . Brak stabilności ośrodka rządowego wykorzystał marszałek Piłsudski przeprowadzając w maju 1926r. zamach stanu. Zamach zapoczątkował nowy okres w dziejach II Rzeczypospolitej. Piłsudski przeforsował wybór prezydenta Ingacego Mościckiego -uzależnionego od niego, uzyskał w Sejmie akceptacje na wskazanego przez siebie premiera, wreszcie przeforsował zmiany w Konstytucji. Parlament zaakceptował 2 sierpnia 1926r. tzw. nowelę sierpniową, czyli ustawę zawierającą zmiany do Konstytucji / w kierunku wzmocnienia pozycji prezydenta i rządu/. Prezydent: - prawo do rozwiązania Sejmu i Senatu, na wniosek RM; prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy; możliwość manewrowania obradami Sejmu-co wzmacniało rząd. Ostatecznie 23.04.1935 roku przyjęto Nową Konstytucję pojmowanej jako ideologia „państwo to dobro wspólne”. Przyjęto zasadę koncentracji władzy państwowej, co oznaczało: na czele państwa stał prezydent na którym spoczywała „odpowiedzialność wobec Boga i historii” To on miał dysponować „jednolitą i niepodzielną władzą państwową” a „organami Państwa pozostającymi pod zwierzchnictwem Prezydenta są: rząd, sejm, senat, siły zbrojne, kontrola państwa.” Uprawnienia prezydenta: Prawo mianowani i odwoływani Prezesa RM; Prawo rozwiązania Sejmu i Senatu przed upływem kadencji; Prawo wskazania kandydata na prezydenta i zarządzania wyborów powszechnych; Prawo mianowania i odwoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił zbrojnych. W zasadzie każda instytucja uzależniona od prezydenta. Rząd podporządkowany prezydentowi. Prezydent nadal wybierany na okres 7 lat, z prawem ponownego ubiegania się, podstawową rolę w wyborach odgrywało Zgromadzenie Elektów składające się z 80 członków. Jeśli prezydent rządzący wskazał jednak innego kandydata niż Zgromadzenie to wyboru dokonywał naród. Mógł wydawać dekrety z mocą ustaw, miał możliwość rozwiązywania izb. Rząd – I instancja po prezydencie. Kierował sprawami państwa, wzrosła pozycja premiera. Ponosił odpowiedzialność przed prezydentem, Trybunałem Stanu, parlamentem – z udziałem Senatu. Sejm –wotum nieufności. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługiwało rządowi i Sejmowi /przy czym sprawy budżetu i kontyngentu poboru do wojska tylko rząd, w pozostałych też Sejm/. Rozwiązania przyjęte w Konstytucji Kwietniowej tworzyły stabilizację polityczną w kraju.
27. Administracja w II RP Proces tworzenia IIR przebiegał najszybciej. Organy centralne nazwano ministerstwami. Na ich czele stali kierownicy resortowi – ministrowie. Tworzyli oni kolegialną Rade Ministrów pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów. Ministrów zastępowali podsekretarze stanu (wiceministrowie). Ministrowie kierowali sami resortami przy pomocy zróżnicowanych pod względem struktur organizacyjnych. W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości zwiększyła się liczba resortów do 16.Część z nich wkrótce zniesiono. W wyniku unifikacji ustrojowej nastąpiło ograniczenie administracji centralnej w 1939r.Liczba regionów zmniejszyła się do 11. Jednocześnie funkcjonowały liczne urzędy centralne: Główny Urząd Statystyczny i Dyrekcja Monopoli Państwowych. Przy ministerstwach istniały zróżnicowane organy doradcze i opiniodawcze w postaci rad komitetów czy komisji .Centralnym organem administracyjnym była Rada Ministrów. Premier sprawował ogólne kierownictwo i nadzór w sprawach personalnych całej administracji. Prezesa Rady Ministrów zastępował wicepremier. Organizacją pomocniczą premiera i rządu był urząd : Prezydium Rady Ministrów. W 1928 doszło do znacznego ujednolicenia administracji rządowej. Organami rządowej administracji ogólnej (zespolonej) byli wojewodowie i komisarz Rządu, oraz starostowie powiatowi i grodzcy. Oprócz organów administracji ogólnej działały organy administracji nie zespolonej, jak kuratorzy okręgów szkolnych i izby skarbowe. Organizację samorządu terytorialnego zunifikowano w 1933. Szczególną odrębność zachował były zabór pruski., gdzie nadal istniał samorząd wojewódzki - samorządu wojewódzkiego mimo zapowiedzi konstytucji marcowej, nie zorganizowano. W 1933 wprowadzono jednolity model wiejskiej gminy zbiorowej, występujący do tej pory jedynie w zaborze ros. Organami samorządu były: w gminie — rada gminna (miejska) i zarząd na czele z wójtem (w miastach burmistrzem lub prezydentem), w powiecie — rada powiatowa i wydział powiatowy na czele ze starostą. Szczególną organizację administracji miało województwo śląskie, co wynikało z jego Statutu Organicznego. W dziedzinie sądownictwa administracyjnego przyjęto w 1922 model austriacki (z wyjątkiem byłego zaboru pruskiego)sprawował je jednoinstancyjny Najwyższy Trybunał. Trybunał był sądem trzeciej instancji, a sądami administracyjnymi niższych instancji były wydziały powiatowe (lub miejskie) oraz województwa i sądy administracyjne(dawne Prusy - wydziały obwodowe).
28 Ziemie polskie w czasie ii wojny światowej : ziemie wcielone do rzeszy, generalne gubernatorstwo, ziemie pod okupacją radziecką, władze polskie na emigracji , polskie państwo podziemne. Zbrojny atak obu państw sąsiadujących stanowił pogwałcenie dwustronnych umów polsko-niemieckich i polsko-sowieckich. We wrześniu 1939 r. terytorium RP znalazło się pod okupacją. Działania najeźdźców były sprzeczne z prawem międzynarodowym, zwłaszcza z konwencjami haskimi z 1907 r. Oba państwa bezprawnie rozporządzały terenami Rzeczpospolitej, włączając większość jej ziem do swojego obszaru państwowego. Na mocy dekretu kanclerza Rzeszy z 8 października 1939 r. o podziale i zarządzie terenów wschodnich w skład Niemiec włączono całe województwa : śląskie, poznańskie i pomorskie, a także część woj. krakowskiego, kieleckiego, łódzkiego, warszawskiego i części białostockiego. Część ziem polskich włączona została do istniejących już jednostek administracyjnych Rzeszy, czyli do Prowincji (Provinz), część z nich stała się nowymi jednostkami o nazwie okręgów (Gau). Tereny wschodnie Rzeczypospolitej zostały włączone do Związku Sowieckiego – dotyczyło to województw : stanisławowskiego, tarnopolskiego, wołyńskiego, większej części lwowskiego, poleskiego, nowogródzkiego, większej części białostockiego i wileńskiego. Na pozostałych nie włączonych do Rzeszy lub ZSRS terenach Rzeczypospolitej, poddanych zarządowi niemieckiemu, 12 października 1939 r. na mocy kolejnego dekretu kanclerza Rzeszy utworzono Generalne Gubernatorstwo na okupowanych ziemiach polskich (w skrócie GG). Nowy twór był organizmem quasi-państwowym zarządzanym na najwyższym szczeblu przez funkcjonariuszy niemieckich, a na niższych dopuszczano instytucje polskie do wykonania prac zleconych przez okupantów. GG było odrębnym od Rzeszy podmiotem publicznoprawnym, oddzielonym granicą paszportową , walutową i celną. Na czele GG stał generalny gubernator, podporządkowany kanclerzowi Rzeszy. Generalny gubernator powoływał rząd GG, na którego czele stał sekretarz stanu, a wspomagali go podsekretarze stanu kierujący resortami administracyjnymi. Obszar GG podzielono na cztery dystrykty, gdzie kierownikami administracji byli gubernatorzy. W większych miastach na czele władz administracyjnych stali niemieccy naczelnicy miast. W mniejszych miastach pozostawiono polskie władze administracyjne (samorządowe), rozwiązując jednak organy uchwałodawcze. Funkcjonowały polskie sądy, choć ich jurysdykcja została ograniczona w sposób istotny na rzecz powołanych równolegle sądów niemieckich. Sądom niemieckim podlegały wszystkie sprawy, w których stroną byli Niemcy lub przedmiotem był ważny interes Rzeszy bądź wystąpienie przeciwko Rzeszy, jej siłom zbrojnym lub obywatelom. We wrześniu 1939r. władze Rzeczypospolitej opuściły terytorium kraju, a następnie zgodnie z regulacjami konstytucyjnymi wyłonione zostały nowe w sensie politycznym ośrodki władzy na wychodźstwie. Kolejną modyfikacją ustrojową w takich warunkach, było stworzenie instytucji, która mogłaby zastąpić parlament –była to Rada Narodowa, która miała być reprezentacją ukonstytuowanych poza Polską stronnictw i środowisk politycznych. Członków Rady powoływał prezydent na wniosek premiera i ugrupowań politycznych. Rada nie miała uprawnień prawodawczych, w tych warunkach miał je prezydent. Powołał na stanowisko Naczelnego Wodza również generała W. Sikorskiego, który sprawując dwa urzędy wzmocniony postanowieniami umowy paryskiej i stał się w istocie głównym ośrodkiem dyspozycyjnym w strukturze konstytucyjnych władz Rzeczypospolitej. W grudniu 1940r. powołano reprezentujących rząd w kraju Głównych Delegatów Rządu RP. Po klęsce Francji i przeniesieniu się do Anglii najwyższych władz RP zapadła decyzja o tym by kierownictwo organizacji wojskowej ZWZ w postaci Komendy Głównej działało w okupowanym kraju. Związek Walki Zbrojnej już w połowie stycznia 1940 roku został uznany za cześć sił zbrojnych RP podlegających Naczelnemu Wodzowi. To określenie prawnego statusu organizacji jako w istocie wojska polskiego w konspiracji , co wyznaczyło jedną ze struktur Polskiego Państwa Podziemnego. Potwierdzeniem tej decyzji stało się przekształcenie w lutym 1942 ZWZ w Armię Krajową. Dowódcy AK oraz dowódcom poszczególnych szczebli organizacyjnych AK przysługiwały wszystkie uprawnienia polskich władz wojskowych określone w przedwojennych regulacjach prawnych. We wrześniu 1942r. Prezydent RP podpisał dekret o tymczasowej organizacji władz RP na ziemiach RP- postanowienia tego dekretu miały dotyczyć tzw. okresu przejściowego czyli czasu pomiędzy uwolnieniem kraju spod okupacji i powrotem do niego władz RP z wychodźstwa. W praktyce stał się podstawą do funkcjonowania aparatu cywilnego podziemnego państwa do czasu ostatecznego uregulowania struktur krajowych. Od jesieni 1940 r. funkcjonowały departamenty , będące odpowiednikiem przedwojennych ministerstw. Wicepremier wydał instrukcję o organizacji tzw. tymczasowej administracji rządowej, która stała się podstawą funkcjonowania terenowych struktur podziemnej administracji w postaci sieci Okręgowych Delegatów Rządu oraz Powiatowych i Miejskich Delegatów Rządu. Oprócz struktur wojskowych i administracyjnych uformowane zostały funkcjonujące w konspiracji organy wymiaru sprawiedliwości ( wojskowe sądy specjalne a także sądy specjalne) a także reprezentacja najważniejszych ugrupowań politycznych. Na mocy decyzji konstytucyjnych władz RP, a także regulacji prawnych państwa polskiego w okupowanym kraju został zbudowany, niemający odpowiednika w innych okupowanych krajach Europy imponujący aparat organizacyjny – nazywany Polskim Państwem Podziemnym-wykonywał wiele istotnych zadań państwa, cieszył się też uznaniem zdecydowanej większości obywateli polskich, którzy respektowali decyzje podziemnych władz. Taki stan trwał zasadniczo do końca 1944 roku i nawet klęska powstania warszawskiego nie złamała lojalności wobec władz RP.
30. ADMINISTRACJA CENTRALNA I TERYTORIALNA POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ (1952-1989) Konstytucja z dnia 22 lipca 1952 roku wprowadziła nową nazwę państwa – Polska Rzeczpospolita Ludowa. Formalnie likwidacji uległa funkcja prezydenta, a nieliczne jego kompetencje przejęła Rada Państwa, odtąd będąca również kolegialną głową państwa. Konstytucja potwierdziła dominującą pozycję Sejmu, jako jednoizbowego parlamentu, który wraz z radami narodowymi wszystkich szczebli realizować miał zasadę zwierzchnictwa ludu pracującego miast i wsi. Konstytucja nie mówiła wprost o kierowniczej roli partii komunistycznej, ale w praktyce zasadę tę przyjmowano za oczywistą. Zasada odnosząca się do kierowniczej roli PZPR zapisana została przy okazji zmiany Konstytucji w 1976roku. – Sejm stanowił władzę zwierzchnią i kontrolną nad wszystkimi organami władzy państwowej w tym nad Radą Ministrów –pozostającą organem wykonawczym, oraz Radą Państwa. Nastąpił wzrost znaczenia Prezesa Rady Ministrów – w stosunku do regulacji Małej Konstytucji
Zgodnie z wzorem sowieckim nastąpił rozrost składu rządu, co wiązało się ze zwiększeniem liczby ministerstw – zwłaszcza ministerstw gospodarczych, odpowiadających za wąskie odcinki gospodarki. Spowodowało to konieczność stworzenia w ramach Rady Ministrów ośrodka koordynującego działalność kilkudziesięcioosobowego gabinetu –było nim prezydium rządu złożone z premiera, wicepremierów oraz najważniejszych ministrów resortowych. – ciało to nie miało pozycji konstytucyjnej jednak w praktyce odgrywało zasadniczą rolę. Za całokształt funkcjonowania ekonomii państwa odpowiadał Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów wraz z ośrodkami planowania gospodarczego. Oprócz wielu ministerstw powstała też olbrzymia liczba urzędów centralnych podległych premierowi bądź ministrom – urzędy centralne realizowały zasadę centralizacji władzy. System centralizacji władzy, podporządkowanie pionowe rządowi, mimo prób wzmocnienia kompetencji rad podjętych po 1956 r. przetrwał bez zasadniczych zmian do 1989 r.
3
armageddon86