Makrogeografia teorii pedagogicznych na mapie paradygmatów na podstawie pracy licencjackiej.docx

Makrogeografia teorii pedagogicznych na mapie paradygmatów na podstawie pracy licencjackiej :

„ Relacje zachodzące między nauczycielem a uczniami na lekcji szkolnej w klasie trzeciej szkoły podstawowej w środowisku miejskim „

Spis treści:

Rozdział I

Teorie społeczne ……………………………………………………………  1

1.1.          Pragmatyczny interakcjonizm ……………………………………….  2

Rozdział II

Paradygmat  ………………………………………………………………..   9

2.1.Paradygmat oporu ………………………………………………………10 

2.2. Paradygmat dominujący : orientacja  realistyczno – obiektywistyczna ; idealistyczno-subiektywistyczna …………………………………………... 13

2.3. Paradygmat różnicujący  umiarkowany funkcjonalizm ………………. 13

2.4. Paradygmat różnicujący umiarkowany humanizm ..….………………. 18

Rozdział III             

Orientacje ………………………………………………………………….. 20

3.1. Orientacja realistyczno – obiektywistyczna , idealistyczno-subiektywistyczna………………………………………………………….. 20

3.2. Orientacja dominująca : na równowagę społeczeństwa ………………. 27

3.3. Orientacja różnicująca : na równowagę społeczeństwa i kultury……… 31

Rozdział IV

Ideologia wychowania – progresywizm  ……………………. ……………. 36

Rozdział V

Koncepcja wiedzy mieszana ………………………………………………. 39

5.1. Solipsyzm……………………………………………………………… 39

5.2. Scjentyzm……………………………………………………………… 40

Rozdział VI

Nurt w pedagogice – pedagogika emancypacyjna…………………………. 42

Bibliografia ………………………………………………………………… 44

ROZDZIAŁ I

TEORIE SPOŁECZNE

W ,,Słowniku filozofii” teoria oznacza (z gr. theoria – oglądanie , badanie) usystematyzowany zbiór idei lub wiadomości [...] Teoria może oznaczać wyjaśnianie określonego zjawiska albo naukowy system wyjaśniający naturę materii (teoria atomistyczna), czy tłumaczący wszystkie zjawiska zachodzące we wszechświecie lub też jest to po prostu zbiór poglądów mających na celu ukierunkowanie naszego działania[1].

W. Okoń pojęcie teorii definiuje jako:

1) potocznie zespół twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcenia;

2) w matematyce i logice system twierdzeń składający się ze zbioru aksjomatów oraz wynikających z nich wniosków logicznych;

3) w naukach empirycznych zespół twierdzeń tłumaczących jakieś fakty w sposób logicznie niesprzeczny, ów system twierdzeń może również obejmować cała dyscyplinę naukową. Składają się nań prawa nauki, hipotezy i definicje, powiązane ze sobą tak, że prawa ogólne znajdują uzasadnienie i wyjaśnienie w prawach i hipotezach bardziej szczegółowych. Teoria służy zarówno tłumaczeniu faktów, jak ich przewidywaniu[2].

              „Słownik języka polskiego” pojęcie teorii definiuje jako ,,1) ogół usystematyzowanych wiadomości jakiejś nauki albo jej części [...] 2) pogląd wyjaśniający albo próbujący wyjaśnić zjawiska, fakty (w odróżnieniu od praktyki)”[3].

              „Słownik socjologii i nauk społecznych” pojęcie teorii tłumaczy jako formę przedstawienia świata wykraczającą poza to, co możemy zobaczyć i zmierzyć. Obejmuje zbiór wzajemnie powiązanych definicji i związków, który organizuje pojęcia dotyczące świata empirycznego i sposób jego rozumienia[4].

1.1.          Teoria pragmatycznego interakcjonizmu

Chcąc przedstawić założenia tej teorii należy zacząć od wyjaśnienia pojęć pragmatyzmu i interakcjonizmu.

Pragmatyzm jest kierunkiem filozoficznym zapoczątkowanym w USA
na przełomie XIX i XX w. Zasadnicza teza pragmatyzmu nakazuje rozstrzygać znaczenie jakiejś myśli na podstawie całokształtu wypływających z niej skutków . Została ona po raz pierwszy sformułowana przez Ch. S. Pierce’a , zradykalizowana przez Jamesa , który głosił: „metoda pragmatyczna polega na interpretacji każdego pojęcia przez wysunięcie z niego odpowiednich , praktycznych konsekwencji”, co było powodem , że Percie zaczął swoją koncepcję              określać              jako              „pragmatycyzm”, by odróżnić ją od radykalizmu pragmatycznego , który głosił że : „ jeśli coś jest pożyteczne , to jest też prawdziwe”. Zgodnie z ta zasadą , jeśli dwie teorie są w równym stopniu pożyteczne , równie dobrze tłumaczą rzeczywistość i ich następstwa
w jednakowym stopniu potwierdzają fakty , to tym samym są one obie równocześnie prawdziwe . Koncepcję pragmatyzmu rozwijali w pierwszej połowie              XX w. Dewey i Schiller , pojawiły się też próby uczynienia z pragmatyzmu rodzaju narodowej filozofii amerykańskiej . W ostatnich latach mamy do czynienia z renesansem pragmatyzmu w postaci tzw. neoprgamtyzmu, a za głównego teoretyka tego kierunku uważany jest bliski postmodernizmowi R.Rorty , jeden z najpopularniejszych filozofów współczesnych[5] .

J. Dewey uważał człowieka za integralną część natury , a umysł istoty ludzkiej służy jego zdaniem do określania potencjalnych sposobów działania i ich konsekwencji , do powstrzymywania niewłaściwych reakcji i do wyboru takiego postępowania , które ułatwia adaptację . Napotykając problemy , ludzie rozpoczynają proces dociekania, który jest istotą ich interakcji ze środowiskiem. W trakcie wzajemnych interakcji zarówno człowiek jak i środowisko są przekształcane i rekonstruowane. Moja praca licencjacka mieści się w tej teorii , ponieważ istotną cechą w życiu człowieka jest umiejętność współdziałania i współżycia z innymi ludźmi . Umiejętność tę nabywa człowiek w trakcie kontaktowania się i obcowania z ludźmi oraz w trakcie procesu uspołeczniania . Świat cechuje się więc permanentną zmianą , jest pluralistyczny i nie posiada zakończonej postaci . Jest tutaj miejsce dla wolności człowieka , którego działanie wpływa na przyszły kształt rzeczywistości . Sytuacje problemowe , przed              którymi staje człowiek wymagają od niego odpowiedzi , czy "coś zrobić", czy "czegoś nie zrobić". Tu właśnie występuje działanie wolnej woli człowieka , czyli ma on wybór . Wybór ostatecznie łączy się z ocenianiem czy coś jest "dobre" czy "złe". Możliwość oceniania włącza przy tym odpowiedzialność jednostki ludzkiej za podjęte działania .[6] Pragnąc znaleźć to , co jest znaczące , Dewey traktuje jako„proces”, a nie jako „towar”, który może być gromadzony: niemożliwe              jest mówienie o posiadaniu wiedzy lub prawdy . Wiedza i teoria są prezentowane po prostu jako sposoby działania lub zastosowania . Pragmatyzm jest teorią wiedzy utrzymującą , że autentyczność lub wartość funkcjonalna wiedzy oraz prawdy zależą od osoby , czasem miejsca i okoliczności[7]. Punktem wyjścia pragmatycznych koncepcji pedagogicznych J. Deweya jest krytyka edukacji tradycyjnej . Jak pisze on w pracy „Education and Experience”, ma ona trzy zasadnicze cechy:

-       jej przedmiot tworzony był przez układ informacji i kwalifikacji wypracowanych w przeszłości – głównym zadaniem szkół było przekazywanie ich młodemu pokoleniu;

-       kształcenie moralne polegało na kształtowaniu sposobów postępowania , konformistycznych wobec rozwiniętych w przeszłości standardów;

-       „ogólny wzór” organizacji szkolnictwa tworzył ze szkół placówki „ostro odgraniczone od innych instytucji społecznych” (jak np. rodzina)[8].

              Dewey twierdzi krytycznie , że preferowane przez dorosłych standardy były sprzeczne z zdolnościami młodych ludzi , pozostawały też bez związku z posiadanymi przez nich „bogactwem doświadczenia). Edukacja była więc oderwana od praktycznych , codziennych doświadczeń dzieci . Uczenie się polegało na przyswajaniu sobie statycznej wiedzy książkowej , którą dorośli traktowali jako „ukończony produkt”. Krytyka aktualnie istniejącego systemu edukacji stanowiła dla Dewey’a punkt wyjścia do sformułowania własnej propozycji w tej dziedzinie. Wydaje się , że najistotniejszymi jej elementami były: uczenie się przez działanie i doświadczenie , indywidualizm pedagogiczny oraz edukację dla demokracji. Dewey odrzucał  - typową dla przeszłości – koncepcję celów edukacji . W jego ujęciu edukacja nie jest już tylko środkiem do określonego celu lecz celem samym w sobie .[9]

              Pragmatyści widzieli główną wartość edukacji w jej bezpośrednim związku z życiem , przy czym nigdy nie ograniczali znaczenia edukacji do tego, co ma miejsce w szkołach . Utrzymywali , że „całe życie” jest edukacyjne , a cała edukacja jest życiem”, szkoły natomiast są miejscami , gdzie uczniowie powinni uczyć się „poprzez życie”. Edukacja powinna być , zdaniem Dewey’a , rzeczywistością , a nie nazwą lub sloganem . W celu realizacji tego postulatu  w odniesieniu do szkoły , powinna stać się ona , wg Dewey’a miniaturową wspólnotą społeczną , która ścisłe współoddziaływanie łączy z innymi pozaszkolnymi doświadczeniami jednostek . Nauka szkolna powinna więc zapewnić ciągłość , jednorodność z tym , co uczeń przyswaja sobie poza szkołą , powinna dotyczyć pytań , które dziecko stawia sobie odnośnie do swojego życia. „Gram doświadczenia więcej waży niż tona wiedzy teoretycznej”[10].

Pragmatyzm odrzuca możliwość "wyprowadzania" norm etycznych z praw natury oraz zaprzecza istnieniu jakiegokolwiek "najwyższego" lub "ponadnaturalnego" prawodawstwa . Dewey preferuje empiryczną teorię wartości , opierającą się na rozpoznawaniu wartości w trakcie działania ludzkiego .              Dopiero angażując się w różnorodne działania , ludzie mają możliwość oceniania ich wartości (to co ma wartość staje się częścią ,,zwyczaju społecznego", coś , co wartości nie ma - "zanika"). Wartości oraz moralność tworzone są przez społeczeństwo i zależne są od czasu , miejsca i okoliczności.[11] Nauczyciele powinni być „nośnikami doświadczenia”., lecz nie wolno im narzucać się swoim uczniom, ingerować w ich wolność lub „wtrącać się pomiędzy ucznia a proces doświadczenia”. Nauczycieli obowiązuje zasada , że bezpośrednie doświadczenie jest zawsze lepsze niż pośrednie , stąd ich zadaniem jest zachęcenie uczniów , aby „smakowali życie bezpośrednio” i nigdy nie byli zadowoleni z życia otrzymywanego z drugiej ręki[12]. Rola nauczyciela w szkole polega nie tylko na przekazywaniu określonej wiedzy , ale również na kierowaniu rozwojem uczniów tworzących zespół klasowy  . Dużą rolę odgrywa tu takt pedagogiczny , czyli sposób odnoszenia się do siebie poszczególnych osób , uwzględniający cudzy punkt widzenia . Specyfikę taktu pedagogicznego wyznacza stosunek wychowawcy do wychowanka , dorosłego do dziecka. Takt pedagogiczny nauczyciela jako czynnik jego właściwego kontaktu z dzieckiem polega na wczuwaniu się w położenie dziecka . Etyka zawodowa pedagoga wymaga odrzucenia najmniejszej nawet możliwości kierowania się wobec jakiegokolwiek dziecka uczuciem osobistej niechęci . Wiąże się on również ze sprawą zdyscyplinowania dzieci , nie jest bowiem obojętne ,w jakiej atmosferze stawia się im wymagania i egzekwuje ich spełnienie . Wychowawca musi zdobyć sobie autorytet , być tą osobą , wobec której dzieci czują się odpowiedzialne za swoje zachowanie , a równocześnie , do której zwracają się ze swoimi kłopotami .  

Punktem wyjścia procesu uczenia się powinien być zdaniem pragmatystów szacunek dla indywidualnych różnic . Nauczyciel powinien znać swoich uczniów, , którym przekazuje wiadomości i od których wymaga pełnej gotowości. Uczeń to jednostka mająca własne doświadczenia , określone umiejętności i sprawności intelektualne . Trudno jest wiedzieć wszystko o wszystkich uczniach . Potrzebne są więc podstawowe wiadomości z zakresu rozwoju intelektualnego ucznia , jego możliwości umysłowych . Trzeba również znać specyfikę rozwoju psychicznego dzieci , z którymi się pracuje oraz wiedzieć , jakie są przyczyny zaburzeń w zachowaniu uczniów i ich słabych postępów w nauce . Poznanie przyczyn niewłaściwego zachowania się dzieci może ułatwić nauczycielowi kontakty z uczniem i rozładować napięcie . Dewey uważa , że prawdziwy sens wyrobienia społecznego oznacza koncentrowanie się na tym , co jest niepowtarzalne w jednostce , ta zaś jako jednostkowa indywidualność jest nią jedynie dzięki czemuś , czego nie zmierzy się z nikim wspólną miarą .

Zgodnie z preferowaną przez pragmatystów koncepcją świata , nie jest on „gotowy” i „zakończony”. Również człowiek jest stale rozwijająca się istotą , przy czym jego rozwój dokonuje się poprzez jego własne działanie w trakcie którego zarówno poznaje świat i go zmienia .

Interakcjonizm – jest to teoria psychologiczna, uznająca istnienie dwóch samodzielnych szeregów zjawisk: fizycznych (fizjologicznych) i psychicznych , zakładając ich wzajemne oddziaływanie[13].

Pragmatyczny interakcjonizm jest jedną z teorii humanistyczno – interpretacyjnej . Teoria ta interesuje się zrozumieniem szerszych kwestii doświadczenia ludzkiego i dąży do określenia poprzez testowanie wiedzy
w praktyce konkretnych społeczności , które mają pragmatyczna perspektywę . Pragmatyczny interakcjonizm oferuje centralną przestrzeń na marginesach paradygmatu , gdzie wszystkie poglądy na świat i perspektywy mogłyby wejść
w interakcje w kontekście edukacyjnej praktyki lub działania[14].

Pragmatyzm rozpatruje organizmy jako istoty zorientowane praktycznie , przystosowujące się do rzeczywistych warunków świata . Pragmatyzm w połączeniu z behawioryzmem zaproponował nowy sposób widzenia życia ludzkiego twierdząc , że: istoty ludzkie dążą do uporania się z rzeczywistymi warunkami, które ich otaczają , lecz uczą się tych wzorów zachowania , które dostarczają im nagród ,włącznie z najważniejszym typem gratyfikacji , jakim jest przystosowanie się do życia społecznego[15].

Syntezy idei dotyczących pragmatycznego interakcjonizmu dokonał filozof związany z uniwersytetem Chicago G.H. Mead . Połączył on pojęcia stosowane przez innych uczonych (W. Jamesa , Ch.H. Cooleya , J. Deweya) w konkretną perspektywę teoretyczną , która ukazała powiązanie ludzkiego umysłu , jaźni społecznej i struktury społeczeństwa w związku  z procesem interakcji społecznej. Synteza Meada składa się z dwóch podstawowych założeń:

1)    biologiczna słabość organizmów ludzkich wymusza na nim wzajemną współpracę w grupach w celu przetrwania ,

2)    te procesy w obrębie organizmów ludzkich oraz pomiędzy nimi , będą utrzymane

Mead tak przeformułował pojęcia swych poprzedników, by określały one
jak powstała jaźń społeczna , umysł i społeczeństwo i jak były one podtrzymywane przez interakcję . Twierdził on , że jeśli dzieci nie będą zdolne do rozwoju umysłowego , to nie będzie mogło istnieć ani społeczeństwo , a...