Metodyka.doc

Metodyka pracy z dziećmi ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, z autyzmem i innymi zaburzeniami osobowości.

Prowadzący – mgr Anna Piekarska

Metodyka to dział dydaktyki szczegółowej zajmującej się poszukiwaniem efektywnych sposobów nauczania określonego przedmiotu poprzez analizę celów, treści, metod oraz form organizacyjnych kształcenia. To dyscyplina praktyczna zajmująca się metodami nauczania wybranych treści, najczęściej rożnych przedmiotów nauki szkolnej. Nie ujawniając szczególnych aspiracji badawczych, które są typowe dla dydaktyki przedmiotowej, metodyka nauczania sprowadza się do poszukiwania sposobów racjonalnego działania poprzez możliwie dokładną analizę treści przedmiotowych oraz oparte na doświadczeniu nauczycielskim rozpoznanie metod i środków umożliwiających uczniom opanowanie tych treści.

Niepełnosprawność- „Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwałe lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolności do wykonywania pracy zawodowej.”

Pojęcie „dziecko niepełnosprawne”

H. Borzyszkowska za dzieci niepełnosprawne uważa wszystkie te dzieci, które w porównaniu ze swoimi rówieśnikami będącymi w normie i rozwijającymi się bez zaburzeń są mniej sprawne w różnych rodzajach działań jakie podejmują. I. Obuchowska do powyższego rozumienia tego terminu dodaje, że ,,(...) rozwój dziecka niepełnosprawnego jest utrudniony w takim stopniu, że ani jednostka za pomocą własnych mechanizmów psychicznej regulacji, ani rutynowe metody postępowania pedagogicznego nie są w stanie utrudnień tych wyeliminować”.

W myśl Konwencji Praw Dziecka — art. 23 pkt l cyt:

„Dziecko psychicznie i fizycznie niepełnosprawne winno mieć za­pewnione pełne i normalne życie, w warunkach zabezpieczających jego godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu społecznym", powinniśmy dziecko nie­pełnosprawne traktować w sposób podmiotowy i koncentrować się na tym, co potrafi, na jego umiejętnościach, a nie na jego upośledzeniu i brakach.

Dziecko specjalnej troski, tak jak każde inne dziecko, musi mieć swoje określone miejsce w społeczeństwie, swoje prawa i obowiązki. Jego niepodważalnym prawem jest rozwój, który powinniśmy wspoma­gać. Proces uczenia się małego dziecka, w tym również dziecka o spe­cjalnych potrzebach edukacyjnych, polega na dążeniu do wiedzy, umie­jętności i doświadczeń. Każde dziecko posiada wrodzone mechanizmy poznawcze, są to: naśladownictwo i popęd poznawczy. Zauważenie jego dążeń rozwojowych i umiejętne wyjście mu naprzeciw, pozwoli jak najskuteczniej ten rozwój wspomagać i ukierunkowywać, a jednocze­śnie da dziecku poczucie radości i przyjemności.

a) Niepełnosprawność sprzężona – co najmniej dwa rodzaje niepełnosprawności, które są wywołane tym samym czynnikiem (np. wywołane zapaleniem opon mózgowych –upośledzenie umysłowe i głuchota).

b) Niepełnosprawność złożona – co najmniej dwa rodzaje niepełnosprawności, lecz wywołane różnymi czynnikami działającymi jednocześnie lub w różnych okresach życia ( np. kilkunastoletnie dziecko z niepełnosprawnością intelektualną na skutek wypadku samochodowego traci sprawność kończyn dolnych).

Niepełnosprawność sprzężona nie jest prostą sumą składających się na nią niesprawności, ale stanowi swoistą, odrębną i złożoną całość. Lista wszystkich możliwych niepełnosprawności sprzężonych jest bardzo długa: dzieci głucho-niewidome, niewidome z porażeniem mózgowym, niepełnosprawne intelektualnie przewlekle chore, niepełnosprawne intelektualnie i niesprawne ruchowo itd.

W przypadku rozpoznania u ucznia niepełnosprawności sprzężonej lub złożonej zazwyczaj jedna z nich przyjmuje rolę dominującą. Ma to znaczenie dla planowania i skutecznego przeprowadzenia procesów wspomagania rozwoju, edukacji. W sytuacji współwystępowania upośledzenia umysłowego, uznaje się tę niepełnosprawność za dominującą i to ona w pierwszej kolejności wyznaczającą dobór odpowiednich metod i form pracy z uczniem.

Uczniowie z współwystępującym upośledzeniem w stopniu umiarkowanym lub znacznym realizują Podstawę programową kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, pozostali uczniowie realizują Podstawę kształcenia ogólnego.

Dla uczniów z niepełnosprawnością sprzężoną, nauczyciele i specjaliści opracowują IPET.

c) Autyzm

Charakterystyka ucznia z autyzmem

Słowo autyzm wywodzi się z języka greckiego: autos – znaczy „sam”. Termin ten wprowadził do psychiatrii szwajcarski lekarz Eugeniusz Bleuder w roku 1912 dla określenia jednego z centralnych objawów schizofrenii, polegającego na zamykaniu się w sobie i braku reakcji na bodźce płynące z zewnątrz. (Leksykon Psychiatrii, 1993). Dzisiaj autyzm uznaje się za rozległe zaburzenie neurorozwojowe, które pojawia się przed trzydziestym szóstym miesiącem życia. Treść pojęcia autyzm jest ciągle modyfikowana. Zaburzenie to rozważa się bądź, jako symptom (objaw) choroby widoczny już w ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia dziecka, bądź jako syndrom, czyli Zespół objawów charakterystyczny dla danej jednostki chorobowej. Dzieci dotknięte autyzmem fizyczne nie odróżniają się od swoich rówieśników.

Uczniowie ze spektrum zaburzeń autystycznych, w tym z autyzmem, są bardzo różnorodną grupą zarówno pod względem funkcjonowania społecznego, komunikacyjnego, jak i intelektualnego. Autyzm może mieć, zatem różne postacie. Niektóre dzieci autystyczne nie opanowują mowy i prezentują różne stopnie niepełnosprawności intelektualnej oraz duże deficyty w rozwoju społecznym. Inne mogą być całkiem komunikatywne, czasami wręcz gadatliwe, mogą wykazywać objawy przywiązania do osób znaczących (rodziców), przy jednoczesnych trudnościach w nawiązywaniu prawidłowych relacji z rówieśnikami oraz licznych stereotypach i schematyzmach w zachowaniu.

Konsekwencją tak różnorodnego obrazu klinicznego osób autystycznych było utworzenie szerokiej kategorii diagnostycznej w aktualnej klasyfikacji DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – IV Edition) z 1995 roku, opracowanej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. W tej edycji rozszerzono kategorię „całościowych zaburzeń rozwoju” (Pervasive Developmental Disorder – PDD), w którego zakres wchodzi pięć jednostek:

a)     zaburzenia autystyczne

b)     zaburzenie Aspergera

c)     zaburzenie Retta

d)     dziecięce zaburzenie dezintegracyjne

e)     całościowe zaburzenia rozwojowe nie ujęte w innych kategoriach diagnostycznych

Zaburzenia autystyczne cechują symptomy występujące w trzech szeroko pojętych obszarach funkcjonowania:

1.      Nieprawidłowości w przebiegu interakcji społecznych.

2.      Zaburzona z dolność do komunikowania się.

3.      Ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań.

Zespół Aspergera jest najłagodniejszą formą całościowych zaburzeń rozwoju. Dziecko z zespołem Aspergera cechuje:

- rozwój poznawczy w granicach normy,

- w zasadzie prawidłowy rozwój mowy,

- zamiłowanie do zachowań rutynowych i rytuałów,

- ograniczone zainteresowania i aktywności,

- często występująca niezgrabność ruchowa,

- zaburzony rozwój umiejętności społecznych.

We wczesnym dzieciństwie, kiedy od dziecka nie oczekuje się znacznych umiejętności w sferze społecznej, problemy te mogą być niedostrzegalne. Zazwyczaj rozpoznanie następuje po ukończeniu 5 roku życia, a często – dopiero w okresie 8-12 roku życia.

Zachowanie dzieci z zespołem Aspergera interpretowane jest często, jako przejaw złego wychowania.

Zespół Retta – schorzenie neurologiczne, które występuje od wieku niemowlęcego. Typowym objawem jest zahamowanie faz rozwoju ruchowego, umysłowego i emocjonalnego dziecka około drugiego półrocza życia. Charakterystyczna dla choroby jest etapowość zmian postępująca wraz z wiekiem.Zespół ten występuje tylko u kobiet.

Różnice między RS (zespół Retta) a autyzmem:

Organizacja zajęć w klasach dla dzieci z autyzmem

Terapia dzieci autystycznych dotyczy nie tylko zagadnień związanych z rozwojem fizycznym, ale również odnosi się do umiejętności szkolnych.

·         Ważne jest, zatem aby przy jej opracowywaniu zwrócić uwagę na warunki, w jakich dzieci uczą się i odpoczywają. Dotyczy to zarówno klasy szkolnej – ławek, stolików, jak też sali gimnastycznej, placu zabaw, czy tez miejsca do odpoczywania i zabawy. Ważny jest dobór kolorów, wielkości, trwałości i funkcjonalność mebli i przyborów. Otoczenie należy dostosować do indywidualnych predyspozycji dziecka.

·         Najważniejsze jest zapewnienie bezpieczeństwa naszym podopiecznym

·         Krzesło i stół –

- 1 sposób - dziecko nauczone jest do siedzenia przy stole i wykonywania poleceń nauczyciela – ustawienie tak jak w klasie szkolnej.

- 2 sposób – kiedy dziecko nie umie siedzieć przy stole – stolik najlepiej ustawić w rogu uniemożliwiając ucieczkę

- 3 sposób, praca z dzieckiem 1 na 1 - dziecko nie siedzi przy stole, siadamy za dzieckiem

- 4 sposób – przygląda się innym dzieciom, jeżeli dziecko nie jest agresywne to siada w pierwszej ławce, nie widzi innych dzieci,

- 5 sposób - dziecko agresywne oddzielna ławka, bezpieczna odległość od innych uczniów

- Ułatwiona komunikacja – nauczyciel stoi za uczniem, podtrzymuje rękę dominującą

·         Na dywanie, podłodze – siedzimy twarzą w twarz z dzieckiem,, lub siadamy za dzieckiem

·         Pamiętamy o zasadzie „dziecko widzi naszą twarz”, słyszy i widzi co do niego mówimy

·         POMOCE – struktura koszykowa – 3 koszyki, trzy propozycje zajęć, dziecko funkcjonujące na wyższym poziomie: mogą być piktogramy, PSC, zdjęcia – uczymy wyboru

·         Początki nauki czytania i  pisania obejmują następujące etapy:

a) usprawnianie motoryki dużej w tym orientacji w schemacie ciała i przestrzeni (dużej i małej)

b)  motoryki małej

c) koordynacji wzrokowo – ruchowej

d) integracji sensorycznej

Podczas pracy z dzieckiem autystycznym, koniecznym staje się stworzenie dla niego pewnych struktur przestrzenno-czasowych, których wprowadzenie ułatwi nam podejmowanie dalszych interwencji terapeutycznych. Struktura taka jest złożona z następujących elementów:

·         strukturyzacja przestrzeni, w której dziecko się porusza

·         stałość środowiska, w którym dziecko przebywa

·         stałość osób, które z dzieckiem pracują

·         prostota wypowiedzi kierowanych do dziecka

·         jednoznaczność stosowanych przedmiotów

Jednocześnie warto zwrócić uwagę na to, że stwarzając dziecku możliwość strukturyzacji przestrzenno-czasowej umożliwiamy mu połączenie poszczególnych elementów w zrozumiałe dla niego sekwencje i zapanowanie nad tymi elementami naszej rzeczywistości. Z biegiem czasu w związku z rozwojem dziecka, pewne struktury stają się zbędne, ponieważ dziecko będzie się czuło bezpiecznie poprzez to, że posiadło już wiedzę o rzeczywistości wokół siebie. A więc stopniowo poszczególne umiejętności zaczniemy generalizować i przenosić na inne sytuacje, na inne osoby czy inną przestrzeń (za: A. Wolski w: W.J. Pileccy).

Prowadząc terapię dziecka autystycznego koniecznym staje się zwrócenie szczególnej uwagi na to, czego chcemy dziecko nauczyć w jego obecnej sytuacji. Nie wolno jednakże nam zapominać, że pewne ograniczenia zawsze będą występowały, ale normalne życie z nimi jest możliwe i realne. Pamiętać należy także, iż dziecko autystyczne nie jest problemem, lecz osobą oczekującą naszej pomocy, która powinna być przemyślana i przechodzić przez poszczególne etapy, które są niezależne od wieku rozwojowego dziecka. Jednakże w terapii dziecka należy pamiętać, aby nie przechodzić do następnego etapu w sytuacji, gdy nie osiągnięty został etap go poprzedzający.

Edukacja dzieci dotkniętych autyzmem powinna odbywać się metodą eklektyczną, tzn. w sposób łączący różne podejścia terapeutyczne celem wzajemnego uzupełniania się tych metod oraz obserwować czy są one korzystne dla dalszego rozwoju dziecka. Jednocześnie w ramach programów edukacyjno-terapeutycznych nie powinno się stosować tylko jednego podejścia czy koncepcji oraz uważać ją za najlepszą i wyłącznie polecaną do zastosowania w praktyce. Nie wolno zapominać, że wychowanie przedszkolne i szkolne raz przygotowanie do aktywności zawodowej stanowią kolejne i niedające się od siebie oddzielić elementy edukacji. Warto równocześnie pamiętać o tym, że każde dziecko, a szczególnie dziecko dotknięte trwałą niepełnosprawnością reprezentuje odmienny wzorzec rytmu rozwojowego i wymaga bardzo indywidualnego podejścia.

Wybrane metody i formy terapii.

Poniższe zestawienie to podstawowe metody edukacyjno-terapeutyczne, najczęściej wykorzystywane podczas pracy z dziećmi dotkniętymi autyzmem i nie tylko:

...