Wanda Badura – Madej „Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej” r.1,5.doc

Wanda Badura – Madej „Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej” r.1,5

Kryzys to:

- punkt zwrotny na lepsze lub gorsze

- znaczące emocjonalne zdarzenie lub radykalna zmiana statusu w życiu człowieka

- chwila, gdy decyduje się, czy dana sprawa lub działanie będzie postępować dalej, ulegnie modyfikacji czy też zostanie zakończone

- stan cierpienia z towarzyszącymi uczuciami zagrożenia i lęku

Teoria kryzysu – podstawowym założeniem jest zasada homeostazy i potrzeba jej zachowania w systemie, w którym żyje człowiek, oznacza to, że w odpowiedzi na wydarzenia zagrażające utrzymaniu równowagi narastają w człowieku uczucia niepokoju i napięcia

Wg koncepcji psychologicznych kryzys oznacza przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wydarzenie bądź wydarzenia życiowe, wymagający istotnych zmian i rozstrzygnięć. Krytyczne wydarzenia życiowe są opisywane jako:

·         wydarzenia emocjonalne znaczące, wyodrębnione z toku codzienności

·         wydarzenia, które wymuszają zmianę w dotychczasowym f-cjonowaniu osoby w rodzinie, w życiu społecznym, w stosunku do świata i własnej osoby

·         wydarzenia mogące mieć zarówno pozytywne jak i negatywne zabarwienia emocjonalne

Cechy, które wiążą się z prawdopodobieństwem kryzysu:

·         obecność ostrego wydarzenia krytycznego lub przewlekłego stresu

·         odczuwanie wydarzenia jako nieoczekiwanego

·         spostrzeganie sytuacji jako utraty, zagrożenia lub wyzwania

·         doświadczenie przez osobę negatywnych emocji i przeżyć

·         poczucie niepewności co do przyszłości

·         poczucie utarty kontroli

·         nagłe naruszenie rutynowych sposobów zachowania, rytmu dnia, przyzwyczajeń

·         stan napięcia emocjonalnego trwający przez pewien czas

·         konieczność zmiany dotychczasowego sposobu funkcjonowania

Rodzaje sytuacji kryzysowych wg J. Cullberga:

1.      Kryzysy przemiany (rozwojowe, normatywne)

2.      Kryzysy sytuacyjne (traumatyczne)

3.      Kryzysy chroniczne

Kryzysy przemiany są nieodłączną częścią naszego życia, dotyczą nas wszystkich, są niespodziewane, a nawet pożądane, zawsze wymagają zmiany i podejmowania nowych ról i zadań, towarzyszy im napięcie emocjonalne

Klasyczna teoria kryzysu Caplana

Skoncentrował się wokół specyfiki i dynamiki reakcji emocjonalnych, wg niego sytuacja staje się kryzysowa, jeżeli osoba napotyka na takie przeszkody w realizacji ważnych celów życiowych, których nie jest w stanie pokonać, posługując się znanymi sobie sposobami Konsekwencją jest utrata równowagi i dezorganizacja, co wymusza zmianę. Przyczynami kryzysu mogą być wydarzenia spostrzegane jako negatywne, ale i wydarzenia oceniane jako pozytywne. Reakcja kryzysowa przebiega w czterech fazach:

1.      W konfrontacji z wydarzeniami stwarzającymi problem, osobiste zdolności i umiejętności, a także sprawdzone źródła pomocy okazują się niewystarczające, co prowadzi do napięć i niepokojów

2.      Osoba w kryzysie uznaje , że nie jest w stanie przezwyciężyć trudności, przeżywa siebie jako pokonaną, stąd też obniża się jej poczucie własnej wartości, a wzrasta napięcie

3.      Napięcie powoduje mobilizowanie wszystkich rezerw psychicznych, aby znaleźć nowe sposoby rozwiązywania problemu. W rezultacie dochodzi do przezwyciężenia kryzysu i odzyskania równowagi lub do zaprzeczenia istniejącym trudnościom, pojawia się niebezpieczeństwo przejścia w stan chroniczny

4.      Napięcie staje się trudne do zniesienie, człowiek może sprawiać wrażenie zewnętrznie osoby panującej nad sytuacją, jednak zniekształcone spostrzeganie rzeczywistości oraz wycofanie się z kontaktów społecznych prowadzą do dezorganizacji i chaosu wewnętrznego. Może to prowadzić np. do samobójstwa

Poznawcza koncepcja kryzysu Lazarusa

Uważa on, że natura reakcji emocjonalnej u danej osoby zależy od znaczenia, jakie przypisuje ona sytuacji lub wydarzeniu. Potencjalnym źródłem kryzysu jest subiektywna interpretacja sytuacji życiowych i własnych możliwości. Kryzys następuje wtedy, gdy człowiek ocenia sytuację jako zagrażającą i gdy nie znajduje sposobu poradzenia sobie z nią

Psychoanalityczna teoria rozwoju osobowości Eriksona

Wg niego kryzys to okres rozstrzygający, w którym człowiek charakteryzuje się zarówno wzmożonym potencjałem rozwojowym, jak i większą podatnością na dekompensację psychiczną i somatyczną. Przyczynami kryzysów są sprzeczności i konflikty między strukturą popędową człowieka a wymaganiami otoczenia. Kryzys rozwojowy przebiega w trzech fazach: powstawania i narastania problemów, szczególnej wrażliwości, rozwiązywania problemu, gdy zostaną pokonane sprzeczności między wymaganiami otoczenia a możliwościami ego jednostki

Stadia rozwoju, z których każde wnosi nową jakość do stosunku człowieka wobec siebie i świata

1.      Ufność – nieufność (1r.ż)

2.      Autonomia – wstyd, zwątpienie (2-3 rż.)

3.      Inicjatywa – poczucie winy ( 4-5rż)

4.      Pracowitość – poczucie niższości (6-12rż)

5.      Adolescencyjny kryzys tożsamości (13-18 rż)

6.      Intymność – izolacja (19-30 rż)

7.      Twórczość – stagnacja, kryzys wieku średniego (31-50 rż)

8.      Integralność – rozpacz (od 51 rż)

Należy pamiętać, że:

- życie człowieka jest ciągłą zmianą, rozwiązywanie problemów w jednym stadium nie zabezpiecza osoby przed konfrontacją z nimi w stadiach późniejszych

- sposób radzenia sobie w nowej sytuacji zależy od tego, jak postępowano z nami w dzieciństwie i jakie nabyliśmy umiejętności

- indywidualne kryzysy rozwojowe nakładają się na siebie

Kryzysy sytuacyjne występują w wyniku pojawienia się zewnętrznych, nieoczekiwanych zdarzeń, zagrażają one poczuciu tożsamości, bezpieczeństwa, zdrowia i życia. Należą do nich np. śmierć najbliższej osoby, nagła N, utrata pracy, zdrada

Przebieg reakcji kryzysowej w kryzysach sytuacyjnych przebiega w 4 fazach:

1.      Szoku – podstawowym mechanizmem jest zaprzeczenie, życie zewnętrzne może sprawiać wrażenie uporządkowanego, natomiast w psychice panuje chaos i silne pobudzenie, pojawiają się bezsensowne działania lub rodzaj odrętwienia z zaburzeniami kontaktu

2.      Reakcji emocjonalnej – następuje konfrontacja z rzeczywistością, osoba próbuje dostosować się do nowej rzeczywistości, stosując mechanizmy zaprzeczenia, wsparcia, racjonalizacji, uczucia sa bardzo intensywne, jeżeli wsparcie społeczne jest niewystarczające lub osoba znajduje się w pustce, istnieje niebezpieczeństwo fiksacji i przejścia kryzysu w stan chroniczny, jeśli ma wsparcie możliwa jest refleksja, dotycząca przyczyny kryzysu i jego konsekwencji

3.      Pracy nad kryzysem – osoba wyzwala się spod dominacji traumatycznych przeżyć, pojawia się zainteresowanie przyszłością

4.      Nowej orientacji – kiedy zostaje odbudowane poczucie własnej wartości, dochodzi do nawiązania nowych związków, a wydarzenie traumatyczne wzbogaca doświadczenie życiowe człowieka

Kryzysy chroniczne – dochodzi do nich jeżeli zamiast rozwiązania kryzysu przemiany osoba wycofała się lub zastosowała patologiczne rozwiązania lub też zatrzymała się w fazie reakcji emocjonalnej. Cechy charakterystyczne to:

- brak umiejętności radzenia sobie

- bierność

- bezradność

- brak motywacji do zmiany

- skłonność do wycofania się

- rezygnacja z odpowiedzialności

- pogorszenie relacji społecznych

Ludzie wykazują postawy unikania, czują lęk przed kontaktami i wysiłkiem, nie mają motywacji do zmiany, użalanie się nad sobą, oskarżenia innych,

Radzenie sobie z kryzysem

Zależy od płci, wieku, stanu zdrowia, doświadczeń, właściwości psychicznych, szacunek do siebie samego, zaufanie do siebie, poczucie skuteczności

Mechanizmy radzenia sobie wg Eriksona: osobisty, aktywny wysiłek podjęty w celu obniżenia stresu i tworzenia nowych rozwiązań, radzenie zakłada sobie dążenie do panowania nad sytuacją, istnieją trzy elementy procesu radzenia sobie, które nawzajem uzupełniają się:

1.      Sięganie do nowych źródeł informacji, co pozwala na redefinicję sytuacji bądź ustalenie nowych sposobów przeciwstawiania się jej

2.      Umiejętność zachowania kontroli nad emocjami

3.      --||--- korzystania z zasobów otoczenia

Strategie radzenia sobie wg Janisa i Manna:

1.      Osoba zapewnia sobie dobre samopoczucie dzięki nieprzyjmowaniu informacji, dotyczących zagrożenia i straty

2.      Osoba przyjmuje biernie nową sytuację jako coś oczywistego

3.      Osoba przenosi odpowiedzialność na innych, selektywnie przyjmuje informację, prezentuje myślenia życzeniowe

4.      Osoba pośpiesznie poszukuje rozwiązania trudności, dokonuje impulsywnych wyborów bez zastanawiania się nad ich konsekwencjami

5.      Osoba poszukuje pełnych informacji, alternatywnych sposobów rozwiązań, spostrzega problem wielostronnie

Mechanizmy radzenia sobie wg Lazarusa

Dzieli je na dwa typy:

1.      Sposoby radzenia sobie polegające na koncentracji na własnej osobie i emocjach poprzez obniżanie napięcia, fantazjowanie, ucieczkę od wspomnień

2.      Sposoby radzenia sobie polegające na koncentracji na problemie poprzez poszukiwanie informacji, przeformułowanie problemu, poszukiwanie alternatywnych sposobów rozwiązań

Do strategii radzenia zalicza:

- zahamowanie działania

- poszukiwanie informacji

- zmiany w systemie poznawczym

Radzenie sobie z kryzysem wg Caplana

Co sprzyja radzeniu sobie z kryzysem?

·         aktywna eksploracja rzeczywistości i poszukiwanie informacji

·         wyrażanie pozytywnych i negatywnych emocji

·         aktywne inicjowanie pomocy ze strony innych

·         podział sytuacji problemowej na fragmenty i stopniowe ich rozwiązywanie

·         rozpoznawanie w sobie symptomów zmęczenia i dezorganizacji, co ułatwia utrzymywanie integracji i kontrolę nad codzienną aktywnością

·         aktywne radzenie sobie z uczuciami i problemami lub akceptowanie ich, gdy nie można ich zmieniać

·         plastyczność i gotowość dokonania zmian w samym sobie

·         podstawowe zaufanie do własnej osoby i ludzi oraz nadzieja, że kryzys można przezywiężyć

Co nie sprzyja?

·         zaprzeczanie istnieniu sytuacji problemowej, sądy życzeniowe, fantazje

·         wypieranie negatywnych uczuć, zaprzeczanie im

·         ogólna dezorganizacja funkcjonowania

·         wybuchy gwałtownych emocji i ogólny brak panowania nad sobą lub rezygnacją z jakiejkolwiek aktywności

·         nieposzukiwanie pomocy u innych, a nawet nieakceptowanie jej

·         poczucie przytłoczenia problemami i stereotypowe reagowanie na nie

Wsparcie społeczne może zmniejszać wpływ czynnika stresowego lub go niwelować np. przez pomoc w percepcji sytuacji bardziej jako korzyści niż straty, bądź pomagać w zachowaniu dobrego stanu

Interwencja kryzysowa jako forma pomocy psychologicznej, polega na kontakcie terapeutycznym, skoncentrowanym na problemie wywołującym kryzys, czasowo ograniczonym, w którym dochodzi do konfrontacji osoby w kryzysem i do jego rozwiązania. Redukcja symptomów i przywrócenie równowagi psychicznej zapobiega dalszej dezorganizacji. Klasyczny model IK na zapewnianiu wsparcia emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa, na pomocy w konkretnych sprawach, za zredukowaniu lęku dzięki opiekuńczości w okresie, kiedy zaburzona jest jasność myślenia i utrudnione właściwe decyzje i działania.

Na praktykę IK składają się:

·         udzielenie wsparcia emocjonalnego ułatwiającego odreagowanie emocji

·         konfrontowanie z rzeczywistością i przeciwdziałanie tendencjom do zaprzeczania i zniekształcania, aby sformułować najważniejszy w danym momencie problem do rozwiązania

·         dokonywanie oceny dotychczasowych sposobów radzenia sobie pod względem ich przystosowawczego bądź nieprzystosowawczego charakteru

·         odwołanie się do sprawdzonych strategii radzenia sobie lub stwarzanie nowych

·         stworzenie planu pomocy

Specyficzne cechy IK:

·         podjęcie pomocy niezwłocznie po wydarzeniu bądź tak szybko, jak to możliwe

·         duża intensywność kontaktu

·         skoncentrowanie na problemach „tu i teraz”

·         ograniczenie czasowe

·         ustrukturowane, aktywne, dyrektywne działanie osoby pomagającej

Czego należy unikać w IK?

·         pocieszania, dawania rad

·         tłumienia reakcji emocjonalnych

·         wymuszania szybkich decyzji

·         bagatelizowania ostrych objawów reakcji kryzysowej w postaci nieprzyjmowania posiłków, zaburzeń snu, sięgania po alkohol

·         zbyt wczesnego podawania leków uspokajających

Rodziny w kryzysie: diagnoza i interwencja kryzysowa.

1.       Stres a kryzys w rodzinie.

Stres w rodzinie jest stanem napięcia, wywołanym przez nierównowagę miedzy możliwościami rodziny a wymaganiami zewnętrznymi, stan ten wymaga przystosowania. Rodzina radzi sobie z tym dzięki strategiom. Unikanie, eliminacja i asymilacja czynnika stresogennego to typowe sposoby.

Jeśli rodzinie nie udaje się przywrócić równowagi powstaje kryzys który jest przejściową dezorganizacją systemu, wymagającą wprowadzenia zmian w celu przywrócenia stabilności i równowagi wewnątrzrodzinnej. Wystąpieniu kryzysu sprzyjają:

·                     Zmiany w strukturze rodziny: narodziny, śmierć

·         Wyczerpanie zasobów rodziny w wyniku opieki nad przewlekle chorym

·         Nadmierna eksploatacja zasobów rodziny, ciagłe napięcia

·         Zasoby i umiejętności niewystarczające w stosunku do wymagań

a)      Rodzaje kryzysów.

·         Normatywne kryzysy rozwojowe- związane z wydarzeniami rodzinnymi: małżeństwo, narodziny, pójście dziecka do szkoły etc.

·         Kryzysy losowe, incydentalne- zdarzenia nieprzewidywalne: gwałt, utrata pracy, choroba, śmierć

·         Kryzysy endogenne- wywołane przez patologiczne, indywidualne wzorce rodzinne np. uzależnienie alkoholowe

2.A)Normatywne kryzysy rozwojowe.

·         Przy pojawieniu się pierwszego dziecka kryzys wynika głównie z odkrywania przez małżonków niedoskonałości do pełnieni nowych obowiązków. Mąż musi zajmować się żoną i dzieckiem. Matka boi się że straci uczucie swojego męża przez dziecko. Na nowo ustalana jest hierarchia wartości spraw i organizacji życia.

·         Przy kolejnych dzieciach kryzysy wynikają z wielości zadań do wykonania, związanych z opieką nad dziećmi i ich wychowaniem. Może pojawić się zmeczenie i przeciążenie u rodziców.

·         Okres dojrzewania dzieci powoduje konieczność przeorganizowania życia rodziny, czasem zmiany urządzenia domu.

·         Opuszczenie domu przez dzieci wiąże się ze zmianami jakie zachodzą pomiędzy małżonkami, z powrotem do układu kobieta-mężczyzna.

2.B) Czynniki wpływające na przebieg normatywnego kryzysu rozwojowego w rodzinie:

Zagrożenie bytu materialnego rodziny, brak mieszkania, słaba więź małżeńska rodziców, słabe lub sztywne granice międzypokoleniowe, sprzeczność potrzeb i dążeń, konflikty między rodzicami, brak wspólnych zadań w rodzinie.

b)      Diagnoza reakcji kryzysowej w rodzinie.

1.       Zmienne reakcji kryzysowej: model typologiczny

...