Nauczanie języka angielskiego dzieci z obniżoną normą intelektualną
Wprowadzenie języka obcego do programów szkół specjalnych wywołało wiele emocji, dyskusji, i obaw. Nauczanie języka obcego niepełnosprawnych intelektualnie jest bardzo trudne z wielu powodów, o których napiszę w dalszej części. Postaram się przedstawić rozwiązania niektórych z nich.
Ja jako nauczyciel języka obcego podejmując się pracy z dziećmi z obniżoną normą intelektualną na, początku pracy, postawiłam sobie podstawowe pytania, które wyznaczają mi całość moich prac programowych. Brzmią one następująco:
- po co uczyć,
- według jakiego programu nauczania należy je uczyć i jak dostosować materiał nauczania,
- jakie stawiać według nich wymagania,
- jak odpowiednio dobrać podręcznik i w jaki sposób z niego korzystać,
- jakie metody i techniki zastosować w pracy z takimi dziećmi,
- jak oceniać ich wiedzę,
Szczegółowe informacje zawarte w odpowiedziach na wyżej postawione pytania są nieodzowne dla mnie przy planowaniu pracy z dziećmi, doborze materiałów nauczania i pomocy dydaktycznych, podpowiadają mi najefektywniejsze metody i techniki nauczania, a także sposoby oceniania postępów uczniów.
Język obcy jest szczególnym przedmiotem, wśród innych przedmiotów szkolnych, wyróżniającym się tym, że jest on równocześnie narzędziem zdobywania wiedzy a jego przyswajanie wpływa w szczególny sposób na intelektualny, emocjonalny i społeczny rozwój ucznia. Moim zadaniem na etapie początkowym, czyli na etapie szkoły podstawowej , jako nauczyciela języka angielskiego było uświadomienie uczniom , że właśnie otrzymują, nowy, odmienny od ojczystego, środek komunikacji najczęściej używany na całym świecie, który pomoże im wzbogacić wiedzę o otaczającej rzeczywistości oraz nawiązać wiele ciekawych i wartościowych kontaktów z osobami z różnych państw ,a także pomoże im w korzystaniu z nowoczesnych środków techniki jakim jest komputer, video .Uczniom z klas gimnazjalnych starałam się uświadomić, że dzięki temu, że uczą się języka angielskiego nie są gorsi od swoich kolegów i koleżanek ze szkół masowych. Uczniowie poczuli się dowartościowani i jak sami stwierdzili, lepsi. A czują się lepsi, ponieważ tak samo jak inni ich rówieśnicy uczą się języka obcego, posiadają zeszyty, a co najważniejsze także odnoszą sukcesy w tej dziedzinie.
Reformowany u progu nowego tysiąclecia polski system oświaty pozwala nauczycielowi samodzielnie decydować o jakości procesu nauczania dając mu możliwość tworzenia własnych, autorskich programów nauczania lub wyboru programu gotowego spośród wielu dopuszczonych do użytku szkolnego przez MEN. MEN nie wydało programu nauczania języka angielskiego dla szkół specjalnych, więc dobór odpowiedniego programu dla dzieci z obniżoną normą intelektualną jest bardzo trudny. Należy szczegółowo przeanalizować treści nauczania, metody i techniki pracy z dziećmi, cele nauczania i odnieść to do dzieci niepełnosprawnych intelektualnie mając na uwadze ich możliwości. Ja wybrałam Program Nauczania Języka Angielskiego Dla Klas 4-6 Szkoły Podstawowej Nr DKW-4014-43/00, oraz Program Nauczania Języka Angielskiego Nr DKW-4014-44/00 Dla Klas 1-3 Gimnazjum-Dla Początkujących.
Opracowując rozkłady materiału nauczania języka angielskiego dla poszczególnych klas, odpowiednio zmodyfikowałam i dopasowałam treści nauczania do możliwości, potrzeb oraz warunków nauczania języka angielskiego dzieci z obniżoną normą intelektualną. Moje rozkłady materiału dają mi obraz i plan pracy na lekcji. Pomagają mi przygotować pomoce dydaktyczne i indywidualne karty pracy dla każdego ucznia ( uwzględniając jego możliwości) do każdej lekcji.
Nauczając języka angielskiego w szkole specjalnej biorę pod uwagę tempo pracy uczniów. Należy pamiętać o tym, że uczniowie tych klas uczą się wolniej aniżeli ich koledzy ze szkół masowych. Zapamiętywanie słówek angielskich zabiera im więcej czasu i wymaga od nich większego nakładu pracy. Na każdych zajęciach pamiętam również o tym, że niektóre dzieci mają zaburzone zachowania oraz zaburzenia emocjonalne, które także w dużej mierze wpływają na ich zdolność uczenia się w danym dniu, więc automatycznie moje wymagania w stosunku do danej osoby będą mniejsze. Staram się dobierać taki stopień trudności zestawów ćwiczeń odpowiednio dla każdego ucznia , który podnosi nieznacznie wymagania a jednocześnie nie zniechęca go do pracy wręcz mobilizuje. Na lekcjach często robię przerwy śródlekcyjne typu: angielskie piosenki, rymowanki, kolorowanki, wyliczanki, po których uczniowie chętniej pracują na lekcji .
Mając na uwadze powyższe trudności dzieci, starałam się dobrać podręczniki odpowiadające podstawom programowym, jednocześnie dostosować do specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów. Było to bardzo trudne zadanie, gdyż na rynku wydawniczym jest bardzo dużo podręczników, lecz dla uczniów szkół specjalnych nie ma odpowiednich pozycji. Ponadto podręczniki do nauki języka angielskiego są bardzo drogie i kolorowe, wymagające bezpośredniego kontaktu wzrokowego, dziecko-książka. Głównym jednak problemem nauki języka angielskiego w szkole specjalnej jest jednak brak podręczników dla każdego ucznia, ponieważ dzieci te w większości pochodzą z rodzin biednych , również patologicznych, więc uczniowie nie mają okazji korzystać bezpośrednio z podręczników. Udało mi się jednak nawiązać kontakt z wydawnictwem, które przekazało 14 podręczników dla klas 4,5 szkoły podstawowej. Dla pozostałych klas zakupiłam po 1 komplecie z kasetą do mojej dyspozycji. Większość czytanek czy ćwiczeń kseruję dla każdego dziecka i wspólnie pracujemy. Klasy szkoły podstawowej realizują kurs ‘JOIN IN‘ STARTER i ‘JOIN IN’1, gdzie różnorodność zadań i ćwiczeń rozbudza u maluchów zainteresowanie przedmiotem. Dzieci polubiły bohatera książki, który opowiada historyjki i śpiewa piosenki, co sprawia, że dzieci są aktywne i zaangażowane na lekcjach. Te podręczniki zawierają naklejki, maski, są bardzo kolorowe-dzieci uwielbiają to. Bawiąc-uczą się. Dla klas gimnazjalnych starałam się dobrać podręczniki, które pozwalają na wielozmysłowe przyswajanie materiału z języka angielskiego .
Zawsze pamiętam o odpowiednim doborze pomocy dydaktycznych. Z powodu ograniczeń uczniów, praca z nimi wymaga ode mnie wiele wytrwałości, wyrozumiałości i empatii. Dostosowuję zajęcia do nastroju, w jakim danego dnia są uczniowie, a czasem w miarę możliwości pracuję z każdym uczniem indywidualnie. Zdarzył mi się taki przypadek: jednemu z uczniów zmarła mama. Tydzień po śmierci, wypadł mi temat lekcji o rodzinie, poznawanie nazw członków rodziny. W czasie realizacji tematu, szybko zorientowałam się że uczeń, któremu, zmarła mama, żle się czuje , kiedy wymawiam słowo ‘mother’-mama. Przeprosiłam uczniów , że pomyliłam temat i zaczęłam omawiać inne zagadnienie, nad którym ów chłopiec chętnie i nie czuł się urażony, ani pokrzywdzony.
Do każdej jednostki lekcyjnej dobieram metody, techniki nauczania i formy pracy, które dopasowuję do typu modalnego poszczególnych uczniów, ich indywidualnych możliwości , potrzeb , preferowanych stylów uczenia się, faz rozwoju. Każdy z nich w różny sposób postrzega rzeczywistość wykorzystując przy tym różne zmysły (słuch, wzrok, dotyk, węch) w charakterystycznym dla nich zakresie. Wyłaniam wśród moich uczniów różne typy modalne (kinestetyczny, słuchowy, werbalny) i do nich dostosowuję treści nauczania i metody pracy. Oto metody, techniki nauczania oraz formy pracy i ich krótka charakterystyka:
1.Metoda komunikacyjna – zgodnie z tą metodą wszystkie sytuacje występujące na zajęciach są pretekstem do komunikowania się. Błędy językowe traktowane są jako naturalny element procesu uczenia się. Metodę tę, stosuję przy poznawaniu słownictwa, przy dialogach szczególnie w klasach gimnazjalnych.
2.Metoda TOTAL PHISIKAL RESPONS - opiera się na rozumieniu i wykonywaniu instrukcji wydawanych przez nauczyciela. W moim przypadku są to bardzo krótkie i proste polecenia typu: ‘clap your hands’, ‘sitt down’ itp.
3.Technika audiowizualna – polega na prezentacji nowego materiału językowego w audio-wizualnym kontekście w celu uczenia się poszczególnych umiejętności: słuchanie, czytanie, mówienie.Tę metodę wykorzystuję jako trening koncentracji uwagi, gdyż dzieci niepełnosprawne intelektualnie mają bardzo słabą koncentrację uwagi.
W klasach 4-6 szkoły podstawowej stosuję realizuję głównie naukę przez zabawę. Bardzo dużo staram się bawić i stosować gry językowe. Na lekcje przynoszę tematyczne plansze obrazkowe, kartoniki obrazkowo-wyrazowe, flashcards-pojedyńcze ilustracje z podpisami, ‘Bingo’ obrazkowe, często bawimy się w ‘Simon says’- utrwalając tym samym rozumienie poleceń.
Na każdej jednostce lekcyjnej wypisuję na tablicy nazwy przedmiotów, po chwili wycieram tablicę i uczniowie podzieleni na dwa zespoły wymawiają zapamiętane wyrazy. Wspólnie śpiewamy piosenki edukacyjne, które pozwalają na wprowadzenie każdej struktury gramatycznej i słownictwa zawartego w programie nauczania. Piosenki z angielskiej literatury są doskonałą pomocą w przyswajaniu języka , traktuję je jako materiał wyjściowy zarówno do ćwiczeń strukturalnych, jak i do stymulacji komunikatywnej .
W klasach 4-6 uczniowie nie prowadzą zeszytów.
Gimnazjaliści natomiast zapisują na tablicy słówka tematyczne wyszukane samodzielnie w słownikach angielsko-polskich i polsko-angielskich, następnie ja zapisuję wymowę a uczniowie wpisują do swoich zeszytów i robią ilustracje do nich. Materiał z języka angielskiego zarówno w szkole podstawowej jak i gimnazjum przyswajany jest także przez działanie tzn. wycinanie, malowanie, kolorowanie obrazków oraz rozwiązywanie zagadek, krzyżówek, rebusów. Ta metoda pozwala mi wdrażać uczniów do współdziałania, pomagania kolegom, wykazywania troski o innych, dzielenie się swoimi przyborami. W pracy z dziećmi ze szkoły specjalnej zupełnie zrezygnowałam wykładania struktur i zasad gramatycznych.
Oceniając moich uczniów klas 4-6 szczególnie biorę pod uwagę ich aktywność na lekcji oraz zapał do nauki. Oceniam także każde ćwiczenie na kartach pracy, kolorowanki, wycinanki oraz recytowane rymowanki i śpiewane piosenki.
Przy ocenie uczniów z klas gimnazjalnych biorę pod uwagę ich pracę ze słownikiem, prowadzenie zeszytu, wykonywanie ćwiczeń na kartach pracy, zasób przyswojonego słownictwa oraz stosunek do języka angielskiego i aktywność na lekcji.
Po każdych przeprowadzonych zajęciach staram się oceniać swoich uczniów i uzyskać informację zwrotną na temat odbytej lekcji.
Nauczanie języka angielskiego uczniów niepełnosprawnych intelektualnie daje mi podwójną satysfakcję. Praca z tymi dziećmi uczy mnie szacunku do ich wysiłku, rozumienie ich problemów, dostrzeganie ich sukcesów, nawet tych najmniejszych. Nie żałuję wysiłku włożonego do wymyślania nowych zabaw, kart pracy, gier, krzyżówek, nowych pomocy dydaktycznych. Sukcesy osiągane przez tych uczniów nie przychodzą im tak szybko jak uczniom ze szkół masowych i wymagają ogromnego wkładu obu stron. Najważniejsze jest jednak to, że sprawiają nam ogromną radość. Radość moich uczniów z osiąganych przez nich sukcesów jest ‘motorem napędowym’ mojej pracy.
Magda Majewska
Pakowny