Żeromski Stefan - Dzienniki.doc

STEFAN ŻEROMSKI – DZIENNIKI WYBÓR

Opracował Jerzy Kądziela

I. GENEZA I DZIEJE RĘKOPISU

·         miał 18- 27 lat

·         wstęp „kilka wspomnień z mojego dzieciństwa”

·         datowane zapisy 19.5.1882 i 10.10.1891

·         na odwrocie karty tytułowej greckie: gnothi seauton (poznaj samego siebie)

·         animator Dzienników nauczyciel z gimnazjum Antoni Gustaw Bem – słowa zachęty Żeromski zanotował na stronicy tytułowej I tomu

·         Żeromski nazywał siebie romantykiem realizmu lub romantykiem w kapeluszu pozytywistycznym

·         W trakcie wyjazdu za granicę w styczniu 1892 roku pisał listy do narzeczonej Oktawii z Radziwiłowiczów Rodkiewiczowej – przejmuje to funkcję dzienników

·         Gdy odkłada Dzienniki do szafki wielokrotnie cytuje je w swoich dziełach

·         Dzienniki trafiły na pensję macochy Żeromskiego Antoniny z Zeitheimów (Kielce) później trafił na inną pensję i tam budził spore sensacje J

·         W testamencie Dzienniki zapisał PEN – Clubowi i w rękach ręce rodziny. Do udostępnienia 50 lat po śmierci

·         Prof. Borowy po wojnie chce opracować Dzienniki

·         I występ na posiedzeniu Wydziału I Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 23.5.1950 pomocnik Jerzy Kądziela (autor wstępu). Po śmierci Borowego opracowywaniem zajął się profesor Stanisław Adamczewski. Pierwsze wydanie 1953 – 1956…3 tomy – Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”. Drugie wydanie z opracowaniem Kądzieli, 7 woluminów, „Czytelnik”, pod redakcją profesora Stanisława Pigonia. Wciąż odkrywano nowe części – 1973 „Czytelnik” „Dzienników tom odnaleziony”…być może istnieje XXI tom?

II. DZIENNIKI JAKO DOKUMENT EPOKI

·         Krąg wydarzeń politycznych, europejskich – mało

·         Indywidualne komentarze autora do wydarzeń z kraju – dużo

·         Do wyżej – relacje z opinii różnych środowisk zwłaszcza akademickich i ziemiańskich

·         Literatura – zgon i pogrzeb V. Hugo, sprawozdanie z sprowadzenia prochów Mickiewicza na Wawel

·         Życie społeczne i kulturalne, oświatowe w Królestwie Polskim – z autopsji

·         Wierny obraz gimnazjum kieleckiego za czasów Apuchtina

·         Opisane tajne zebrania młodzieży ukrywane nawet przed nauczycielem Bemem

·         Warszawska Uczelnia Weterynaryjna – Żeromski studiuje 1886 – 1888 (zrezygnował z powodu braku finansów)

·         Informowanie o działalności społecznej w konspiracyjnym kółku Kielczan – grupuje absolwentów gimnazjum

·         Koło Delegatów – prezesi akademiccy

·         Młodzież akademicka zróżnicowana ideologicznie – Żeromski na spotkaniach wygłaszał mowy o literaturze: Mickiewiczu, Asnyku, Konopnickiej…

·         Żeromski popierał program „obrony czynnej” sformułowany przez Zygmunta Miłkowskiego

·         Jeż: przeciwko lojalizmowi stańczyków, kierunkom ugodowym w Królestwie opowiadając się za liberum konspiro, proponując utworzenie skarbu narodowego na cele przyszłej walki zbrojnej

·         Żeromski + Maciejewski: teza o odrębności narodowej Polaków – nie spotkał się ten pomysł z aprobatą Kół (wymienione wyżej)

·         Kultura: ocena Sienkiewicza, Prusa, Orzeszkowej, Dygasińskiego; malarstwo: Grottgera, Matejki, Chełmońskiego…

·         Recepcja idei społeczno – politycznych

III. EWOLUCJA ŚWIATOPOGLĄDOWA AUTORA „DZIENNIKÓW”

·         „Dzienniki” jako dokument osobistego rozwoju pisarza

·         „Dzienniki” w sposób wyjątkowy w całej literaturze polskiej drugiej poł XIX wieku ukazują dzień po dniu proces formowania się osobowości pisarskiej autora „Syzyfowych prac”. Proces ten obserwować można na kilku płaszczyznach

1.      ideologicznej – punktem wyjścia był tradycjonalizm wiary katolickiej i szlacheckiego wychowania młodego pisarza. Dom rodzinny Żeromskiego to dom biednej szlachty niewiele różniący się od gospodarstw chłopskich; stąd solidarność z chłopami od wczesnego dzieciństwa. Wiele przejawów pobożności autora w tekście

2.      Wolnomyślicielstwo – pod wpływem min Gustawa Bema

3.      Miłość do Heleny Radziszewskiej, młodszej siostry macochy pisarza, kobiety zamężnej i matki kilkorga dzieci.

4.      pobyt w Warszawie – pozytywistyczne hasła – rodzi się autor – społecznik. Solidaryzm narodowy wkrótce nabiera cech utopijnych

·         Wiele scen w Dziennikach dowodzi bystrej obserwacji antagonizmów między chatą włościańską a dworem oraz bezwzględnego wyzysku ekonomicznego chłopów.

·         Wstawiennictwo za unitami którzy wykazywali bierny opór przeciw nakazom władz carskich  o nawracaniu ich przemocą na prawosławie.

IV. ROZWÓJ ŚWIADOMOŚCI ESTETYCZNEJ

·         Zaczynał swą drogę twórczą od naśladownictwa. Szkolne wiersze – echo drugorzędnych pisarzy romantycznych. Z romantyzmu – kierunek zainteresowań historycznych. Także liryki osobiste.

·         Wpływ Bema – galeria bohaterów historycznych: Kościuszko, Ściegienny, Garibaldi itd. najczęściej wspominani.

·         Później stosuje do siebie określenie Nieżdanowa – „romantyk realizmu”

·         Nie toleruje reprezentantów zasady tendencyjności w sztuce spod znaku „Prawdy”  i „Przeglądu Tygodniowego” . Pisze o Świętochowskim którego poważał, że ten kierunek doprowadził do absurdu, że w utworach nie ma żadnej prawdy. Żeromski przez pewien czas – obiektywny naturalista

·         Nowele: W sidłach niewoli, Oko za oko, Pocałunek, Ach gdybym kiedy dożył tej pociechy…, Źródło, Cokolwiek się zdarzy, niech uderza we mnie…, Siłaczka, Mogiła – w znacznym stopniu są parafrazami rozmaitych fragmentów Dziennika

·         Powracające uporczywie w Dziennikach obrazy nędzy studenckiej , uganiania się za korepetycjami, głodu, dziurawych butów i ciasnego palta, w którym bohater marznie na mrozie nakreślił potem Żeromski w Mogile, Źródle, Siłaczce, Dziejach grzechu, Nawracaniu Judasza, Przedwiośniu

V. POWIEŚĆ O SOBIE SAMYM

·         Odczytanie Dzienników jako powieści osobistej – Roman intime. W narracji Dziennika można wyróżnić dwie zasadnicze zmiany: pierwszą – między trzema początkowymi tomikami a następnymi z okresu kielecko-warszawskiego, drugą – między zapiskami warszawskimi, a szerokimi obrazami z czasu guwernerskich wędrówek po prowincji

·         Pierwsza – obserwacje w formie sproblematyzowanej, a fakty jednostkowe służą za tło dla sądów ogólniejszych. Drugi przełom – warsztat prób pisarskich

·         Ostatnie tomiki Diennika z okresu pobytu w Łysowie. Dialektyka miłości z dwiema równocześnie partnerkami skłania autora do respektowania i wyrażania takich niuansów psychologicznych, jakich w dawniejszych tomikach, odtwarzających młodzieńcze zakochania i pasje miłosne, daremnie byśmy szukali

·         Obok bohatera – nowoczesnego romantyka, stanowiącego kłębowisko sprzeczności myślowych i emocjonalnych, jest w tej prozie stale obecne alter ego, które autor dopuszcza do głosu nie tylko w celu komentowania przedstawionych zdarzeń, ale głównie w celu interpretacji własnej postawy. Czasem zresztą występuje tu zabieg szczególny polegający na pozornej deheroizacji bohatera- narratora która ma go podnieść w oczach czytelnika.  Miłość to pociąg i obcość jednocześnie.

VI  JĘZYK „DZIENNIKÓW”

·         Słownictwo szkolne i akademickie

·         Regionalizmy  dotyczące życia i przyrody wsi

·         Kalki frazeologiczne

·         rusycyzmy