Wykład 3
Współczesne koncepcje zdrowia psychicznego
n resilience
n przepływ
n nadawanie zdarzeniom / doświadczeniom sensu
RESILIENCE
n Dosłownie: prężność, sprężystość
n To zespół umiejętności skutecznego radzenia sobie ze stresem o dużym nasileniu
q Umiejętności te pozwalają na giętki (elastyczny) i twórczy sposób radzenia sobie z przeciwnościami
q Ich podłożem jest zdolność do oderwania się od negatywnych doświadczeń i wzbudzania pozytywnych emocji
Funkcje emocji pozytywnych i negatywnych w radzeniu sobie ze stresem
n Emocje pozytywne
q umiarkowane (+), takie jak w OPTYMIZMIE: ich wzabudzanie zwiększa skuteczność radzenia sobie ze stresem i generalnie służy zdrowiu
q silne (+++), takie jak w NAIWNYM OPTYMIZMIE: zwiększają skuteczność społeczną ale też symptomy chorobowe
n Emocje negatywne
q umiarkowane (–), takie jak przy BŁAHYM STRESIE: wpływają mobilizująco i generalnie sprzyjają zdrowiu
q silne (– – –), takie jak w związku z TRAUMĄ: ich wzbudzenie może służyć zdrowiu wówczas, gdy jednocześnie wzbudzane są emocje pozytywne => wzrasta wówczas szansa na opracowanie poznawcze (narracyjnemu) doświadczeń traumatycznych
Proporcje doświadczania emocji pozytywnych i negatywnych a ZP J
n BSOM czyli Balanced Stated of Mind (Schwartz i Garamoni, 1989) to wskaźnik oparty na koncepcji zrównoważonego stanu umysłu - zdrowiu psychicznemu (ZP) służy określona proporcja miedzy pozytywnymi i negatywnymi reakcjami na zdarzenia. Obliczyć ją można dzieląc liczbę pozytywnych emocji do sumy wszystkich przeżywanych emocji.
n BSOM = 0,63 to wskaźnik optymalny dla ZP: wyraźna przewagę emocji pozytywnych z zachowaniem zdolności do przeżywania emocji negatywnych i korzystania z nich w rozpoznawaniu i pokonywaniu przeciwności
n BSOM << 0,63 (ok. 0,50): wyrównanie obu typów emocji, co wiąże się z wewnętrzną konfliktowością, niezdecydowaniem, nasileniem lęku i niektórymi symptomami depresji,
n BSOM <<<0,63 (ok. 0,37): wyraźna przewaga emocji negatywnych – wiąże się z klinicznymi formami zaburzeń nastroju i lękowych.
n BSOM >> 0,63 (ok. 0,70): „sztywna” pozytywność emocjonalna – wiąże się z lekceważeniem sygnałów wskazujących na potrzebę zmiany kierunku działania
n BSOM >>> 0,63 (0,90 i powyżej) – charakterystyczne dla klinicznej manii.
PRZEPŁYW (flow)
n „To słowo jakim ludzie opisują stan swojego umysłu, kiedy świadomość jest harmonijnie kierowana i kiedy chcą nadal robić to, co aktualnie robią, dla czystej satysfakcji wykonywania tej czynności”
n „W przeciwieństwie do naszych przekonań, takie chwile – najlepsze chwile naszego życia – nie zdarzają się w momentach bierności i odpoczynku – aczkolwiek tego rodzaju doświadczenia też mogą być, jeśli ciężko pracowaliśmy, by na nie zasłużyć. Najlepsze chwile są właśnie wtedy, kiedy ciało lub umysł napięte są do ostatecznych granic w dobrowolnym wysiłku, by wykonać coś trudnego i wartościowego”
NADAWANIE ZDARZENIOM / DOŚWIADCZENIOM SENSU
n Opowiadanie lub pisanie o traumatycznych wydarzeniach, i związanych z nimi, uczuciach sprzyja:
q uwalnianiu się od negatywnych emocji
q poznawczej reinterpretacji tych zdarzeń
q radzenie sobie z nimi
q mobilizacji systemu immunologicznego.
n Jak to się dzieje?
q urazowe przeżycia początkowo reprezentowane są w pamięci w postaci fragmentarycznych obrazów, słów i uczuć niedostępnych dla systematycznej refleksji.
q czynność tworzenia opowieści n.t. traumatycznego doświadczenia „zmusza” do nadania mu liniowej struktury narracyjnej; dzięki strukturalizacji narracyjnej łatwiej „zintegrować” je z systemem wiedzy o sobie w ramach spójnej historii życia (por. Herman, 1999).
Psychoterapia jako transformacja znaczeń
n Pacjent nie może zrozumieć, co się z nim dzieje lub rozumie ale w sposób dla siebie destrukcyjny (np. przypisuje winę za wszystkie swoje problemy sobie / swojemu nieprzystosowaniu lub otoczeniu)
n Zadaniem terapeuty jest nawiązanie współpracy z pacjentem i pomoc w skonstruowaniu nowej, spójnej narracji
n Pacjent i terapeuta dochodzą wspólnie dochodzą do zrozumienia znaczenia relacjonowanych przez pacjenta doświadczeń – najlepiej takiego które będzie miało największy sens dla pacjenta, podtrzyma jego samoocenę, dostarczy poczucia sprawstwa i nadziei (por. pozytywne przeformułowania)
Hermeneutyczny krąg – konstrukcja historii, która zadowoli obie strony
Więcej o narracji i autonarracji
Struktura schemat narracyjnego (Trzebiński, 2002):
1) bohater z określoną intencją
2) inni bohaterowie, biorący udział w wydarzeniach wokół realizacji intencji głównego bohatera
3) komplikacje w zrealizowaniu intencji
4) przezwyciężenie bądź nie przezwyciężenie komplikacji
Tożsamość narracyjna (McAdams, 1994)
„zinternalizowana i rozwinięta historia życia lub mit osobisty, który spaja zrekonstruowaną przeszłość, spostrzeganą teraźniejszość i przewidywaną lub oczekiwaną przyszłość w konfigurację narracyjną, tak, aby nadać życiu poczucie spójności, ciągłości i celu”
Ja dialogowe i zdrowie psychiczne
Koncepcja dialogowego „ja”:
q różne wątki autonarracyjne konstytuują tzw. pozycje „ja” (Hermans, 1999) bądź – jak inni je nazywają – subosobowości (Rowan, 1990)
q zbiór wszystkich posiadanych subosobowości (reprezentujących różnorodne wątki historii życia) określa tożsamość osoby.
Zdrowie psychiczne:
q to tzw. „wewnętrzna demokracja”, czyli wewnętrzne dialogi między subosobowościami.
q prowadzenie wewnętrznych dialogów umożliwia łączenie wielu, zdarza się, że i przeciwstawnych wątków w jedną, „wielowątkową” autonarrację.
Brak zdrowia psychicznego:
q brak dialogu między subosobowościami (wzajemnych odniesień)
q ograniczenie w zakresie prowadzenia wewnętrznych dialogów utrudnia połączenie różnych wątków życiowych w jedną narracyjną całość. Względnie spójna koncepcja siebie może wówczas być utrzymywana przez dyktaturę dominującej („jednowątkowej” autonarracji
JA/opowieści/trauma środowisko ideologiczne
1. Opowieść o rodzinnym wyjeździe w góry
2. Opowieść o rozpoczęciu studiów medycznych
?! „ Ojciec zostawił mnie … Dlaczego?!”
(brak spójnej opowieści)
Kryszna nigdy o nas nie zapomni…
… Nie jesteśmy tym ciałem …
… Wiedza duchowa … etc. …
Opowieść o „wyzwoleniu”
1) „Poszukiwałem sensu życia / bliskich relacji / czegoś ważnego” (intencja głównego bohatera);
2) „Świat i najbliżsi nie rozumieli mnie / odrzucili” (komplikacje, negatywny udział bohaterów spoza środowiska grupy)
3) „W grupie odnalazłem prawdę / Boga / prawdziwych przyjaciół – jestem szczęśliwy” (rozstrzygnięcie pozytywne, pozytywny udział bohaterów ze środowiska grupy)
REDAKCJA „ZEWNĘTRZNA” (ideologiczna)
OPOWIEŚĆ O WYZWOLENIU Z MATERIALNYCH PRZYWIĄZAŃ
„Pisma święte nakazują, że powinniśmy się zbliżyć do Najwyższego Pana za pośrednictwem mistrza duchowego. Mój mistrz duchowy – któremu składam pokłony pełne szacunku – otworzył mi oczy. Zrozumiałem, że żadne materialne przywiązania do ludzi, ani żadna ziemska wiedza szczęścia nie daje. Nic, co ziemskie już mnie nie satysfakcjonuje. Rozpocząłem studia na duchowym uniwersytecie”
REDAKCJA „WEWNĘTRZNA” (osobista)
OPOWIEŚĆ O MNIE I MOIM OJCU
„Mój ojciec nigdy nie widział swojego ojca. Trudno więc było mu być ojcem dla mnie. Ale kiedyś, udało się nam być razem w górach. Na najtrudniejszym szlaku skręciłem kostkę. Ojciec unieruchomił mi ją i potem długo niósł mnie na plecach do najbliższego schroniska. Nigdy wcześniej, ani potem nie byliśmy tak blisko. Wtedy po raz pierwszy zrodziła mi się myśl o tym, żeby zostać lekarzem”
Wybrane problemy etyczne w pracy psychologa klinicznego
Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa (1994) P.T. Psychologicznego: Zasady ogólne; Psycholog jako praktyk; Psycholog jako badacz; Psycholog jako nauczyciel i popularyzator
n Pkt. 14. Podejmując działalność praktyczną, psycholog akceptuje fakt, że jego odpowiedzialność zawodowa przybiera wówczas konkretną formę odpowiedzialności za drugiego człowieka, czy grupę osób.
n Pkt. 22. Wnikanie w intymne, osobiste sprawy klienta dopuszczalne jest jedynie w takim zakresie, jaki wynika z celów pomocy psychologicznej
n Pkt. 26. Gdy w swoich czynnościach zawodowych psycholog zostanie uwikłany w konflikt interesów, zarówno między osobami, jak między osobami i instytucją, postępuje tak, aby nie spowodować szkody dla którejkolwiek z zainteresowanych stron. Jeśli w grę wchodzi konflikt między interesami osoby i instytucji, psycholog zachowuje bezstronność
Kodeks Etyczny Psychoterapeuty (2002) P. T. Psychiatrycznego: Wstęp, I. Zasady ogólne, II. Zasady praktyczne, III. Zasady terapeutyczne IV. Prawa terapeuty, V. Postanowienia końcowe
n Pkt. I.4. Terapeucie nie wolno przenosić relacji z osobą leczoną poza obszar terapii.
n Pkt. II.4. Obowiązkiem terapeuty jest korzystanie z rożnych form współpracy i superwizji, by zminimalizować ryzyko błędów wynikających z jego osobistych problemów i uwikłań emocjonalnych.
n Pkt. III.2. Konflikt interesu. Jeśli cele instytucji, w której zatrudniony jest terapeuta pozostają sprzeczne z interesem osoby leczonej, terapeuta powinien wybierać dobro osoby leczonej, a jeśli nie jest to możliwe, powinien zawiesić kontrakt (z instytucją lub z osobą pozostającą w terapii). W przypadku konfliktu interesów własnych lub instytucji zatrudniającej psychoterapeutę a dobrem pacjenta, obowiązuje zasada „Salus aegroti suprema lex esto” (Zdrowie chorego najwyższym prawem)
n Pkt. III.4.4.Nie powinno się prowadzić psychoterapii wobec osoby znajomej. Jeżeli zaś zachodzi taka konieczność, na czas prowadzenia psychoterapii należy zawiesić wszelkie kontakty towarzyskie z tą osobą.
psych_spoleczna