UNIWERSYTET JAGIELLO�SKI INSTYTUT PEDAGOGIKI SKRYPTY UCZELNIANE NR 693 TERAPIA PEDAGOGICZNA Pod redakcj� JADWIGI W�ODEK-CHRONOWSKIEJ Wydanie drugie NAK�ADEM UNIWERSYTETU JAGIELLO�SKIEGO, RECENZENCI Alicja Kargulowa Marian �nie�y�ski Skrypt jest przeznaczony dla student�w pedagogiki oraz dla student�w kierunk�w nauczycielskich ISBN 83-233-0696-6 ISSN 0239-6017 Wykonano z gotowych dostarczonych orygina��w w Drukarni Uniwersytetu Jagiello�skiego w Krakowie, ul. Czapskich 4 Wydanie II. Nak�ad 1500+16 egz. Ark. wyd. 10 Zam. 345/93 Ark. druk. 10*/lf Oddano do produkcji w pa�dzierniku 1993 r. Produkcj� uko�czono w pa�dzierniku 1993 r. Spis tre�ci Wst�p (Jadwiga W�odek-Chronowska) ........................ Jadwiga W�odek-Chronowska, Diagnostyka psychopedagogiozna (Zagadnienia wybrane) ................................. Stanis�aw Grochmal, Dziecko trudne czy obor� ................ Marta Bogdanowicz, Integracja percepcyjno-ootoryczna w terapii pedagogicznej ........................................ Barbara Pelczar-Bia�ek, Sytuacja szkolna uczni�w po reedukacji mowy pisanej ..................................... Jadwiga W�odek-Chronowska, Zastosowanie netody wertykalnej w terapii psychodydaktyoznej ........................... Marta Bogdanowicz, Profilaktyka i terapia w pracy z lewor�cznym uczniem - wskaz�wki metodyczne ................ Helena Sie�kowske, Metoda s�uchowo-g�osowa w terapii pedagogicznej .................................................. Anna Skoczek, Mniej znane metody reedukacji dzieci j�kaj�cych si� ................................................. Andrzej Szyszko-Bohusz, Relaksacja w prooesie kszta�cenia i wychowania ............................................. Halina Chrost-G�siorek, Wybrane zagadnienia osobowo�ci nauczyciela w �wietle literatury i bada� w�asnych ........... Joanna Grochulska-Stec, Psychoterapia w praktyce pedagogicz- nej Irena Czajkowska, Organizacja opieki i pomocy dzieciom z trudno�ciami w uczeniu si� w Polsoe .......................... 7 19 45 57 69 79 87 101 115 123 131 151 WST�P Wsp�czesna szko�a staje przed powa�nymi problemaei stwarzanymi przez uczni�w, kt�rzy wskutek fragmentarycznych, organicznych lub funkcjonalnych zaburze� rozwoju, b�d� te� w wyniku nieprawid�owego procesu wychowawczego, nie uwzgl�dniaj�cego praw psychicznego rozwoju lub indywidualnych w�a�ciwo�ci dziecka, wymagaj� dodatkowych zabieg�w pedagogicznych. Uczniowie o kt�rych m�wimy, nie kwalifikuj� si� do szk� specjalnych, ich poziom umys�owy jest najcz�ciej w normie lub powy�ej normy lecz szczeg�lne trudno�ci, jakie ujawniaj� w procesie dydaktyczno-wychowawczym budz� zainteresowania pedagog�w, psycholog�w oraz lekarzy w aspekcie wczesnej diagnozy i terapii, a na pograniczu pedagogiki (zw�aszcza pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej ora* profilaktyki spo�ecznej) i psychologii (zw�aszcza psychologii wychowawczej i neuropsychologii) - pojawi� si� nowy kierunek poszukiwa� badawczych, kt�ry ju� wyra�nie zosta� wyodr�bniony przez praktyk�. Niniejszy skrypt, ze wzgl�du na bardzo szczup�e my publikacji w stosunku do omawianej problematyki, uwzgl�dnia tylko wybrane zagadnienia diagnozy i terapii pedagogicznej. Przeznaczony jest dla student�w kierunk�w pedagogiki uniwersyteckiej oraz kleroak�w nauczycielskich. Jednak dob�r autor�w publikacji nie jest przypadkowy, bowiem ich bogate do�wiadczenie i dorobek naukowy wi��� si� wyra�nie z omawian� problematyk�. Niekt�re artyku�y nawi�zuj� do tego cz�sto trudno dost�pnego dorobku naukowego, natomiast inne stanowi� oryginalne propozycje metodyczne. Autorami artyku��w zamieszczonych w niniejszej publikacji s� pracownicy naukowi nast�puj�cych uczelni l instytut�w: - prof. dr med. Stanis�aw Grochmal, wybitny specjalista w neurologii i zarazem znawca zagadnie� rehabilitacji w tej dziedzinie; - prof. dr hab. Andrzej Szyszko-Bohuaz, znany badacz i popularyzator zagadnie� relaksacji i jej wp�ywu na proces kszta�cenia l wychowania; - doc. dr hab. Marta Bogdanowicz, psycholog klinicysta, autorka cennych naukowych publikacji z zakresu rehabilitacji psychomotorycznej, jednego z kierunk�w terapii dzieci�cej; - doe. dr hab. Joanna Grochulska pedagog, kt�rej zainteresowania badawcze dotycz� wa�nych dla psychoterapii problem�w do�wiadcze� interpersonalnych dziecka; - mgr Irena Czajkowska z Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie, krajowy koordynator dokszta�cania w zakresie terapii pedagogicznej, autorka licznych program�w i publikacji; - mgr Helena Sie�kowska z Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie, krajowy koordynator dokszta�cania w zakresie logopedii i sur-dopedagogiki, autorka licznych publikacji, a tak�e autorka bada� nad metod� s�uchowo-g�osow� wed�ug w�asnej koncepcji; - Zesp� Wczesnej Diagnozy i Terapii dzia�aj�cy przy Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Jagiello�skiego pod kierunkiem doo. dr hab. Jadwigi W�odek-Chronowskiej, reprezentuj� pracownicy naukowi Zespo�u prowadz�cy badania z tego zakresu, kt�rych cz�ciowe wyniki przedstawione s� w artyku�ach: mgr Barbary Pelczar-Bia�ek, mgr Haliny Chrost-G�aiorek, mgr Anny Skoczek. Jadwiga W�odek-Chronowska 't* I� Jadwiga W�odek-Chronowska DIAGNOSTYKA PSYCHOPEDAGOGICZNA Zagadnienia wybrane Diagnostyka psychopedagogiczna stanowi aplikacj� psychologii pedagogicznej, kt�r� wyra�nie wyodr�bnia S. Baley (1958), a wsp�cze�nie r�wnie� M. Przetacznik-Gierowska i G. Magie��o-Jar&a (1965), omawiaj�c psychologi� wychowawcz� w systemie nauk pedagogicznych wskazuj� na �ywe tradycje w��czania psychologii wychowawczej do kr�gu nauk pedagogicznych. Autorki podaj�, �e w zbiorowym niemieckia podr�czniku pod redakcj� H. Hetzera "... psychologia pedagogiczna uwa�ana jest za dzia� nauki o wychowaniu, a �ci�lej dzia� antropologii pedagogicznej zajmuj�cej si� podstawami psychologicznych zjawisk i proces�w wychowawczych z punktu widzenia podmiotu, kt�rego dotycz�, a wi�c wychowanka. Tak pojmowana psychologia pedagogiczna pe�ni trzy funkcje: 1. teoretyczn�, polegaj�c� na rozwi�zywaniu og�lnych l podstawowych problem�w tej nauki, 2. diagnostyczn�, polegaj�c� na ocenie faktycznego stanu rzeczy w dziedzinie wychowania i nauczania ze wzgl�du na potrzeby psychiczne jednostki lub grupy spo�ecznej, 3. terapeutyczn� i profilaktyczn�, zajmuj�c� si� zagadnieniami higieny psychicznej w odniesieniu do proces�w wychowawczych". Termin "diagnoza" pochodzi z j�zyka greckiego "�lagaosis" czyli rozr�nianie, os�dzanie, a wzmianki o zagadnieniu diagnozy znajdujemy ju� w pismach Hipokratesa. Wed�ug S. Ziemskiego (1973) "... diagnoza jest to rozpoznanie badanego stanu rzeczy przez zaliczenie go do znanego typu albo gatunku, przez przyczynowe i celowo�ciowe wyja�nienie tego stanu rzeczy, okre�lenie jego fazy obecnej oraz przewidywanie dalszego rozwoju". Na diagnoz� rozwini�t� sk�adaj� ale nast�puj�ce fazy (diagnozy cz�stkowe): - diagnoza typologiczna (pozwalaj�ca uzyska� jednoznaczn� dyskryp-cj� procesu cay przedmiotu indywidualnego na podstawie charakterystyki specyficznego kompleksu oech typowych, kt�re posiada ten przedmiot czy proces), - diagnoza genetyczna (etiologiczna), - diagnoza znaczenia dla ca�o�ci, - diagnoza fazy (pozwalaj�ca okre�li� atople� rozwoju badanych proces�w i stanowi�ca podstaw� do przewidywania dalszego ich przebiegu), - diagnoza rozwojowa czyli prognostyczna. Omawiaj�c diagnoz� rozwojow� stwierdza, �e "... przewidywanie dalszego rozwoju badanego prcoe-sn czy stanu opiera si� na poprzednich etapach diagnozy, jest ich bezpo�rednim wynikiem. Dlatego nie nale�y oddziela� diagnozy od prognozy, gdy� nie mo�liwa jest racjonalna prognoza bez zbadania i wyja�nienia poprzedzaj�cego j� stanu rzeczy. Polega ona na przewidywaniu dzia�ania w przysz�o�ci prawid�owo�ci dotychczasowego rozwoju zbadanego procesu czy stanu rzeczy". Pe�na, rozwini�ta diagnoza, twierdzi S. Ziemski, powinna dawa� podstawy do zaprojektowania zmian niepo��danych stan�w rzeczy ju� istniej�cych lub takich, kt�re dopiero mog� wyst�pi� oraz sposobu realizacji tych projekt�w. Wynikaj�ce z diagnozy sposoby oddzia�ywania powinny by� w r�nych fazach weryfikowane zar�wno pod wzgl�dem trafno�ci wybranej diagnozy, jak i skuteczno�ci obranych dzia�a� (linii post�powania). Poniewa�, jak twierdzi K. D�browski (1962), w �adnym przypadku nie mo�na utrzymywa�, �e diagnoza i post�powanie terapeutyczne by�o ca�kowicie trafne, �e nie pope�niono b��du, w katamnezie stosuje si� weryfikacj� postawionej diagnozy ju� po zako�czeniu oddzia�ywa� terapeutycznych. R�wnie� S. Ziemski uwa�a �e "... diagnozy wst�pne i ich kontrola powinny by� mo�liwie dok�adne, a gromadzone dane niezb�dne, ale i wystarczaj�ce do postawienia rozpoznania przy pomocy rozumowania opartego na dobrze metodycznie ugruntowanych podstawach. Rozw�j metodologii bada� diagnostycznych jest potrzebny dla bada� naukowych, a w szczeg�lno�ci dla nauk praktycznych, zajmuj�cych si� sposobami oddzia�ywania na rozpoznane zjawiska i przedmioty" - stwierdza w konkluzji autor. Diagnoza pedagogiczna zdaniem I. Czajkowskiej i K. Herdy (1989) najcz�ciej jest uto�samiana z ocen� wynik�w nauczania poprzez sprawdzenie wiedzy uczni�w. Przeprowadzaj�c krytyczn� analiz� r�nych sprawdzian�w wiadomo�ci autorki stwierdzaj�, �e uto�samianie diagnozy pedagogicznej z ocen� wynik�w nauczania nie odpowiada koncepcji diagnozy dla potrzeb terapii pedagogicznej, bowiem nie daje wystarczaj�cych podstaw do planowania post�powania maj�cego na celu rozwi�zanie trudno�ci ucznia. Twierdz�, �e diagnoza pedagogiczna jako podstawa pracy korek-cyjno-wyr�wnawczej musi opiera� si� na psychologicznej teorii czynno�ci. Oznacza to, �e ocena wyniku danej czynno�ci powinna by� uzupe�niona analiz� jej przebiegu, pozwalaj�c� stwierdzi�, jaka jest struktura danej czynno�ci w por�wnaniu ze struktur� prawid�ow�. R�wnie� H. Spionek (1973), omamiaj�c problemy uczni�w t zaburzeniami rozwoju, kt�rzy sprawiaj� szczeg�lne trudno�ci w procesie nauozanla i wychowania gdy� wymagaj� dodatkowych zabieg�w w postaci terapii pedagogicznej, uwa�a, ze "... pedagog m...
mhalasik