Komputer w kształceniu specjalnym
Praca zbiorowa pod redakcją Jana Łaszczyka Wydanie pierwsze Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1998
SPIS TREŚCI
Przedmowa . Część pierwsza. PERSPEKTYWA SPECJALNEJ EDUKACJI KOMPUTEROWEJ . 7 Jan Łaszczyk: Rola komputera w edukacji specjalnej . Krzysztof Markiewicz: Sprzęt komputerowy i systemy operacyjne dla edukacji specjalnej.... Miroslaw Modzelewski: Klasyfikacja i kryteria oceny edukacyjnych programów komputerowych . Wprowadzenie . Klasyfikacja edukacyjnych programów komputerowych . Ogólne kryteria oceny programów komputerowych . Gry komputerowe . Aleksander Korczak. Elementy metodyki nauczania podstaw informatyki w kształceniu specjalnym . Podmiot i przedmiot kształcenia . Zakres przedmiotu informatyka w szkole specjalnej . Specyfika stosowania mikrokomputerów na zajęciach w szkole specjalnej . Mariusz Fila, Jan łaszczyk: Kształcenie nauczycieli do komputerowego wspomagania edukacji specjalnej . Zadania Studium . Koncepcja programowa Studium . Uczestnicy Studium i ich nabór . Prowadzący zajęcia . Zasady realizacyjne . Organizacja i przebieg zajęć . Ocena efektów funkcjonowania studium . Podstawowe problemy . Stanisław Jakubowski, Bogdan Szczepankowski: Rola technik informatycznych w procesie integracji osób niepełnosprawnych . Skala zjawiska niepełnosprawności . Informatyczne wspomaganie osób z dysfunkcją narządu ruchu . Znaczenie komputera dla osób niesłyszących . - . 71 Komputer dobrodziejstwem dla niewidomych . 75 Krzysztof Markiewicz: Wykorzystanie Internetu dla potrzeb osób niepełnosprawnych 77 Zasoby informacyjne i edukacyjne WWW . 79 Poczta elektroniczna - medium wspomagające komunikowanie się . 81 Publiczne archiwa plików (FTP) . 83 Teleedukacja, telepraca, teleusługi - szanse na niezależną aktywność . 84 Część druga. WYBRANE ZASTOSOWANiA KOMPUTERA W KSZTAŁCENIU SPECJALNYM . - . 105 Bogdan Szczepankowski, Andrzej Lemirowski: Komputer w pracy z dzieckiem z uszkodzonym słuchem . 106 Informacje wstępne . 106 Komputer w wychowaniu słuchowym . 109 Komputer w nauce mowy dźwiękowej . 111 Komputer w nauce języka migowego . 123 Stanisław Jakubowski: Komputer w kształceniu dzieci z dysfunkcją wzroku . 127 Niewidomi i słabowidzący . 127 Techniczne środki w edukacji niewidomych . 128 Techniki informatyczne w edukacji dzieci z dysfunkcją wzroku . 151 Małgorzata DońskaOlszko, Anna Lechowicz: Dostosowanie komputera do indywidualnych potrzeb niepełnosprawnego dziecka . 163 Wstęp . 163 Rodzaje urządzeń peryferyjnych i inne pomoce do pracy na komputerze . 165 Adaptacje softwarowe i programy typu shareware wykorzystywane w terapii pedagogicznej . 171 Oprogramowanie logopedyczne i programy wspierające alternatywną komunikację . 173 Wymagania wobec programów edukacyjnych dla dzieci niepełnosprawnych ruchowo 174 Rola komputera w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi ruchowo . 175 Krzysztof Markiewicz: Komputerowe stanowisko dla osoby niesprawnej ruchowo . 179 Sprzęt i oprogramowanie wspomagające pracę z komputerem .
179 Komputer jako urządzenie sterujące otoczeniem domowym . 181 Maria Siedlecka: Komputer w pracy oligofrenopedagoga . 183 Małgorzata Jabłonowska: Komputer w pracy z dzieckiem doświadczającym specyficznych trudności w uczeniu się . 193 Typowe źródła niepowodzeń szkolnych dziecka . 194 Rola indywidualnych zajęć korekcyjnowyrównawczych . 194 Metody i środki zwiększające skuteczność oddziaływań terapeutycznych. . 196 Wybrane zasady pracy wspomagającej rozwój dziecka . 206 Niektóre ograniczenia i zagrożenia wynikające z zastosowania komputera w indywidualnej pracy z dzieckiem .
207
PRZEDMOWA
Wykorzystanie komputerów w edukacji specjalnej ciągle jeszcze z trudem toruje sobie drogę. Można wskazać co najmniej kilka powodów, dla których stosowanie tego środka dydaktycznego jest jeszcze dalekie od powszechności. Kluczowa przyczyna takiego stanu rzeczy związana jest zapewne z niedostatkiem sprzętu oraz oprogramowania dostosowanego do potrzeb kształcenia specjalnego. Inna wynika z postaw części kadry pedagogów specjalnych obojętnych, a nawet niechętnych poznaniu korzyści, jakie niesie z sobą komputer i umiejętne jego zastosowanie w procesie kształcenia i rewalidacji osób niepełnosprawnych. Jeszcze inna wyraża się brakiem wiedzy o możliwościach wykorzystania komputera w kształceniu dzieci i młodzieży specjalnej troski oraz brakiem wzorców efektywnego działania w tym zakresie. Pedagodzy specjalni, którzy sięgają w swojej pracy po to narzędzie, kierują się zazwyczaj intuicją, własną pomysłowością, nierzadko metodą prób i błędów. Brak bowiem literatury dotyczącej możliwości i sposobów wykorzystania komputerów w edukacji specjalnej. Książką, którą oddajemy czytelnikowi, pragniemy przybliżyć problematykę komputerowego wspomagania kształcenia specjalnego podejmując w niej wybrane zagadnienia z zakresu informatyzacji procesu nauczania, rewalidacji oraz przygotowania osób niepełnosprawnych do przyszłej aktywności zawodowej. Wybór zagadnień determinowany był przede wszystkim skalą praktycznych doświadczeń w dziedzinie zastosowania komputerów w pracy z osobami niepełnosprawnymi. Czytelnik znajdzie tu rozdziały, których autorzy prezentują wybrane zastosowania komputera w niemal wszystkich dziedzinach klasycznie pojmowanej pedagogiki specjalnej, to jest: surdopedagogice, tyflopedagogice, oligofrenopedagogice, pedagogice osób niepełnosprawnych ruchowo, a także zagadnienie informatycznego kształcenia nauczycieli dla potrzeb pedagogiki specjalnej. Z żalem trzeba powiedzieć, iż w książce nieobecna jest problematyka wykorzystania komputera w pracy resocjalizacyjnej, a także - ważnej gałęzi nowocześnie rozumianej pedagogiki specjalnej - pedagogice zdolności. Nie podjęto w niej także zagadnienia samouctwa komputerowego - najskuteczniejszego bodaj środka nabywania kompetencji informatycznych. Książka składa się z dwóch części. W pierwszej przedstawiono zagadnienia ogólne, dotyczące specjalnej edukacji komputerowej niezależnie od właściwości podmiotów, na które jest ona skierowana. Część druga zawiera rozdziały, których autorzy prezentują zastosowania komputerów w pracy z osobami mającymi specyficzne dysfunkcje. W treści książki czytelnik znajdzie dwie warstwy. Jedną, informacyjną, w której prezentowane są nowe możliwości, jakie tworzy komputer osobie niepełnosprawnej oraz drugą, mającą charakter metodyczny, w której przedstawiono wybrane sposoby wykorzystania tych możliwości w pracy pedagoga specjalnego. Książka jest dziełem zbiorowym i jako takie łączy zalety i słabości opracowań zbiorowych. Do zalet można zaliczyć bogaty wachlarz prezentowanych tu zagadnień. Ewentualną słabością, którą czytelnik zechce wybaczyć, jest znaczna różnorodność stylu poszczególnych opracowań, sposobu prezentowania zagadnień, sposobu argumentacji itp. Adresatem książki są przede wszystkim nauczyciele i wychowawcy szkół i ośrodków szkolnowychowawczych dla dzieci specjalnej troski oraz niepełnosprawni, którzy korzystają lub zechcą sięgnąć do komputera jako narzędzia wspomagającego ich pracę. Sądzimy, że zainteresuje ona także studentów pedagogiki specjalnej. Można mieć wreszcie nadzieję, że prezentowane tu treści służyć będą pomocą rodzicom w ich pracy rewalidacyjnej i wspomagającej rozwój dziecka niepełnosprawnego. JAN ŁASZCZYK Warszawa, grudzień 1997
JAN ŁASZCZYK ROLA KOMPUTERA W EDUKACJI SPECJALNEJ Najpowszechniejsze i najmocniej ugruntowane odczytanie pedagogiki specjalnej sprowadza ją do realizacji funkcji kompensacyjnonaprawczej. W tym zakresie mieści się dążenie do łagodzenia cierpienia drugiego człowieka, dążenie do eliminowania, a co najmniej łagodzenia skutków obciążeń dziedzicznych, usprawnianie zaburzonych funkcji organicznych i psychicznych, szeroko rozumiane usuwanie i wyrównywanie braków. Z tego punktu widzenia zadania pedagogiki specjalnej jawią się jako tworzenie programów działań rewalidacyjnych, pozwalających upośledzone funkcje jednostki maksymalnie przybliżyć do normy. Mówiąc lapidarnie, klasycznie rozumiana pedagogika specjalna zajmuje się przekształcaniem ludzi upośledzonych w osoby normalne. Rodzi się tutaj jednak pewna trudność związana z tym, iż pojęcie normy jest nieostre, a przy tym zmienne w czasie. Można zatem zasadnie formułować pytania o to, co to znaczy poziom normalny, jakie wskaźniki go charakteryzują, ale także pytanie ważniejsze: kto ma prawo - przede wszystkim moralne - decydować o tym, co jest normą, a co nią nie jest? Trudność odpowiedzi na postawione pytania nie jest jednak zasadniczym powodem opozycji wobec zarysowanego widzenia funkcji pedagogiki specjalnej. Człowiek potrafi takie normy mniej lub bardziej precyzyjnie ustalać odwołując się np. do tego, co powszechnie uznawane bywa za normę, tego co typowe dla danej grupy lub społeczności. Główny powód niezgody na ograniczenie zadań pedagogiki specjalnej do zadań kompensacyjnonaprawczych wynika z tego, iż skazuje ono podmioty tej pedagogiki, a więc ludzi specjalnej troski, na dozgonne bycie nienormalnymi. Dziecku głuchemu nie jesteśmy bowiem na ogół w stanie przywrócić słuchu, nawet najlepsza proteza nie zastąpi sprawnej kończyny, a czterdziestopunktowego ilorazu inteligencji nie udaje się, jak dotąd, podnieść do dziewięćdziesięciu czy stu dwudziestu, a więc do poziomu normalnego. Tak więc niewidomi pozostają niewidomymi, pozbawieni kończyn pozostają kalekimi, a upośledzeni umysłowo - intelektualnie niedorozwiniętymi. Stąd już tylko krok do pesymizmu pedagogicznego i niewiary w możliwość rzeczywistej pomocy osobom upośledzonym. Dodajmy, że praktyka funkcjonowania wielu zakładów kształcenia specjalnego zdaje się tę niewiarę potwierdzać. Oczywiście jest jeszcze ideologia, która stara się ten pesymizm ubrać w szczytne hasła humanitarne, głoszące, iż każda jednostka ma prawo do uznania jej człowieczeństwa, że w każdym upośledzonym należy dostrzegać osobę godną szacunku i uprawnioną do rozwoju i opieki tym bardziej, im bardziej jest bezradna i uzależniona od otoczenia. Wypełniając te hasła treścią opiekujemy się niesprawnymi, pomagamy upośledzonym, współczujemy pokrzywdzonym przez los. Być może czynimy to bardziej ze względu na podniesienie własnego samopoczucia niż ze względu na rzeczywiste potrzeby niepełnosprawnych. Tymczasem spójrzmy przez chwilę na rzeczywistość. Przykładem niech będą rezultaty zmagań sportowych. Oto pozbawiony przedramion biegacz, a więc człowiek "niepełnosprawny", pokonuje dystans 100 metrów w czasie 11,5 sekundy. Inny sportowiec też "niepełnosprawny", bo bez nóg, dźwiga ciężar o wadze 200 kg. Przykłady można by mnożyć. Sprawność tych ludzi znacznie przewyższa sprawność autora, a także - proszę wybaczyć - sprawność wielu Szanownych Czytelników. Tymczasem większość z nas powszechnie uważana jest za osoby pełnosprawne (mam taką nadzieję). Czyż zatem zasadne jest nazywanie takich i podobnych im ludzi niepełnosprawnymi? I pytanie donioślejsze. Czy gdyby proces ich usprawniania, jak mówimy rewalidacji, prowadzić zgodnie ze strategią wyrównywania do normy, takie wyniki byłyby możliwe? Odpowiedź jest tu jednoznaczna. Przytoczone wyżej i podobne im przykłady pokazują, iż funkcję pedagogiki specjalnej można i należy odczytywać także z innego punktu widzenia, pozwalającego dostrzec inne oblicze tej pedagogiki. Zasadnicze rysy tego oblicza ujmę w trzech aspektach. Są to: odkrywanie szans, rozwijanie potencjału oraz przekraczanie możliwości. Zauważmy - i do tej konstatacji ostatecznie zmierzałem - iż takie widzenie funkcji pedagogiki specjalnej odkrywa jej rzeczywisty przedmiot. Przedmiotem tym są bowiem zdolności człowieka i ich rozwój. Czymże bowiem zajmuje się pedagog specjalny, jeśli nie odkrywaniem i urzeczywistnianiem takich działań, które nastawione są na podnoszenie zdolności do czegoś? Na to, by zrealizować zarysowaną tu funkcję pedagogiki specjalnej nie wystarczy sama wizja. Niezbędni są także odpowiednio przygotowani ludzie, wyposażeni w bogaty repertuar środków. Ostatnie lata wzbogaciły repertuar dostępnych edukacji specjalnej środków kształcenia o komputer, który to środek stanowi nową jakość w grupie tzw. "pomocy dydaktycznych". Dodajmy od razu, iż pojawienie się komputerów oraz coraz większa dostępność ich używania, także w edukacji specjalnej stanowi w znacznej mierze jedynie potencjalną możliwość efektywnego wykorzystania tego nowoczesnego środka. Brak jest bowiem dotychczas wzorców oraz opracowań dotyczących metodyki wykorzystania komputera do wspomagania procesów edukacyjnych. Wśród pedagogów specjalnych można spotkać się ze skrajnymi opiniami dotyczącymi wartości, jakie niesie wykorzystanie komputera w edukacji dzieci niepełnosprawnych. Jedna neguje dydaktyczną wartość tego narzędzia uznając je jedynie za nowinkę, której funkcja nie wykracza poza funkcję klasycznych pomocy dydaktycznych, a druga wiąże z zastosowaniem komputera prawdziwie rewolucyjne zmiany w organizacji i przebiegu kształcenia niepełnosprawnych. Odrzućmy te skrajności uznając, iż komputer nie powinien być konkurentem dobrego podręcznika ani, tym bardziej, środkiem, który może zastąpić nauczyciela. Traktowany jednak jako narzędzie może być, tak jak każde narzędzie, użyteczny pod warunkiem umiejętnego wykorzystania. Specyfika komputera ze względu na jego techniczne możliwości przetwarzania informacji, pozwala wyróżnić następujące sytuacje kształcenia, w których użycie komputera może być celowe i pomocne. 1. Komputer jako źródło informacji. Bywa, że w procesie kształcenia niektóre dane faktograficzne (np. daty wydarzeń historycznych, dane demograficzne, informacje biograficzne, stałe fizyczne) nie wymagają zapamiętania przez uczniów, lecz są niezbędne jako przesłanki do interpretowania zdarzeń, tłumaczenia procesów, identyfikacji relacji przyczynowoskutkowych, formułowania uogólnień. W takich przypadkach, ze względu na szybkość wyszukiwania informacji, komputer może stać się narzędziem nieocenionym. 2. Komputerjako środek upoglądowiający. Poglądowość w kształceniu przyjęła rangę zasady nauczaniaW wielu sytuacjach kształcenia, zwłaszcza specjalnego, zgodność z tą zasadą staje się warunkiem niezbędnym efektywności procesów edukacyjnych. W tym zakresie komputer jest w stanie nie tylko efektywniej zastąpić tak tradycyjne środki upoglądowiające jak kreda i tablica, ale także te nowocześniejsze. Rzecz w tym, iż np. grafika komputerowa tworzy możliwości łatwego sterowania eksponowanymi treściami odwzorowującymi poznawany obiekt lub jego fragmenty. Ponadto nie bez znaczenia dla celów dydaktycznych jest możliwość szybkiego zestawiania pożądanych kombinacji obrazów, a także tworzenia obrazów ruchomych. 3. Komputerjako środek symulacji i modelowania. Kształcenie szkolne koncentruje się głównie albo na odtwarzaniu procesów, zdarzeń, sytuacji minionych, albo też na analizie i ocenie zdarzeń zachodzących w rzeczywistości aktualnej, stającej się. Elementy prognozy w tradycyjnym kształceniu są niemal nieobecne. Bardzo rzadko także sięga się do rozpatrywania możliwych wariantów rozwoju procesów i zdarzeń. Głównym tego powodem jest albo brak czasu albo też trudności realizacyjne takich zabiegów, wymagających zazwyczaj kontrolowania wielu czynników, jeśli prognoza ma być wiarygodna. Użycie komputera trudności te praktycznie eliminuje otwierając uczniom możliwość snucia wizji przyszłości będącej nie tylko wytworem fantazji, ale opartej na przesłankach racjonalnych i dobrze określonych. 4. Komputer jako narzędzie ćwiczenia umiejętności. W tym zakresie tradycyjna dydaktyka sięga zwykle do papieru i ołówka. Ćwiczeniom gramatycznym, stylistycznym, rachunkowym itp. uczniowie poświęcają a wiele czasu i wkładają w nie wiele wysiłku wynikającego właśnie z konieczności pisania. Znaczną część takich ćwiczeń szybciej i z lepszym efektem, a także o wiele atrakcyjniej można przeprowadzić z pomocą komputera. 5. Komputer jako partner dialogu. żaden środek techniczny nie jest w stanie zastąpić żywego człowieka, jako strony dialogu. Zauważmy jednak, że w praktyce kształcenia nauczyciel zazwyczaj staje przed koniecznością prowadzenia dialogu z całą klasą, co oczywiście nie jest w pełni wykonalne. Na ogół jest to dialog z uczniem "uśrednionym", wybiegający niekiedy w stronę uczniów lepszych lub słabszych. W niektórych sytuacjach, np. wówczas, gdy szczególnie zależy nam na ujawnieniu indywidualnych i niezależnych sądów, wartości czy ocen, sposobów rozwiązywania zadania, dialog z komputerem, oprócz swoistej zabawy, może przynieść głębsze pożytki. 6. Komputer jako narzędzie wypowiedzi. Wykorzystanie w tym zakresie komputera wyraża się głównie w pracach redakcyjnych, korektorskich, a także powielających wypowiedzi pisemne uczniów. Wyćwiczenie edytorskiej pracy z komputerem jest bardzo przydatne, o czym zaświadczają nawet ci, którzy początkowo sceptycznie oceniali wartość tej "inteligentnej" maszyny do pisania. W tym miejscu warto, jak sądzę, uwyraźnić myśl następującą. Sięganie do środków dydaktycznych jest związane z dążeniem do realizacji wcześniej określonych celów kształcenia (uczynić rzecz bliższą poznaniu, przyspieszyć proces poznania, ekonomizować wysiłek kształceniowy itp.). W przypadku użycia komputera w kształceniu to podejście zostaje oczywiście zachowane. Jednocześnie jednak, obok ułatwienia realizacji szczegółowych celów dydaktycznych, zastosowanie komputera prowadzi do realizacji ogólniejszych zadań edukacyjnych, z których najważniejsze to: -przygotowywanie osób kształconych do cywilizacji, która nadejdzie; - przysposabianie młodzieży do wykonywania przyszłych zawodów; - wyposażanie uczniów w umiejętności posługiwania się narzędziem będącym środkiem do podnoszenia sprawności własnej i działania zbiorowego; - przygotowywanie młodzieży do wykorzystania komputera jako środka umożliwiającego przeżycie przygody intelektualnej. Dosyć powszechnie uważa się, iż praca z komputerem nakłada na użytkownika szczególne wymogi, jeśli idzie o poziom jego sprawności, zwłaszcza sprawności intelektualnych, i jako taka jest zasadniczo niedostępna osobom, których sfery poznawcze są zaburzone. Doświadczenie przeczy temu uproszczonemu poglądowi. Dzieci niepełnosprawne, w tym także umysłowo upośledzone, którym stworzono możliwość dostępu do komputera, bardzo chętnie z tej możliwości korzystają, szybko opanowują zasady obsługi prezentowanych programów komputerowych, które są zazwyczaj dosyć proste, z dużym zaangażowaniem pokonują kolejne stopnie komputerowego wtajemniczenia. Nauczyciele pracujący z dziećmi specjalnej troski, którzy podjęli próby wykorzystania w swej pracy techniki komputerowej, zgodnie twierdzą, iż komputer może być użytecznym środkiem wzbogacającym proces kształcenia tych dzieci. Nauczyciele ci z pewnym zaskoczeniem konstatują fakt, że trudno wyuczalni nawet stosunkowo prostych czynności uczniowie jednocześnie dosyć szybko opanowują podstawowe umiejętności z zakresu obsługi komputera. Niewątpliwym walorem komputera jest jego atrakcyjność dla ucznia, która wywołuje pozytywną motywację do uczenia się, sprzyja zainteresowaniu się nauką, pobudza jego aktywność własną itp. Należy podkreślić fakt, iż uczniowie o obniżonej sprawności poznawczej cechują się - przeciwnie do tzw. uczniów normalnych - naturalną niechęcią do uczenia się, a uruchomienie ich aktywności szkolnej wymaga od nauczyciela wielu specyficznych zabiegów motywacyjnych i aktywizujących procesy spostrzegania, uwagi, zapamiętywania itp. Komputer zaś, przez swą atrakcyjność techniczną, a nawet tajemniczość, sam sobą wywołuje zainteresowanie, pozytywną motywację do pracy z tym skomplikowanym urządzeniem, a więc i do nauki, wywołuje i podtrzymuje aktywność własną ucznia. O tym, jak wielka jest siła aktywizująca tego środka, niech świadczy przykład upośledzonego dziecka autystycznego, z którym wychowawcy nie mogli nawiązać kontaktu bezpośredniego, a który to kontakt został osiągnięty stosunkowo łatwo za pośrednictwem komputera. Do przytoczonych wyżej okoliczności, świadczących na rzecz komputerowego wspomagania kształcenia dzieci specjalnej troski, dodajmy jeszcze jeden fakt. Jak wiadomo, w specjalnych ośrodkach szkolnowychowawczych, obok dzieci z ewidentnym niedorozwojem umysłowym, przebywają wychowankowie wywodzący się ze środowisk zaniedbanych. Obniżona sprawność intelektualna tych dzieci spowodowana jest przede wszystkim brakiem należytej opieki wychowawczej i niezbędnych dla normalnego rozwoju działań stymulujących. Rewalidacja tych dzieci, wsparta techniką komputerową, mogłaby przebiegać szybciej i efektywniej. W tym miejscu przedstawiamy te sytuacje edukacyjne, w których wykorzystanie komputera może przynieść ewidentne korzyści. Ujmując je syntetycznie można wskazać następujące zakresy działań kształceniowych szkolnictwa specjalnego, w których komputer może być wartościowym narzędziem stanowiącym pomoc: 1) w przygotowaniu przez nauczyciela lekcji lub jednostki metodycznej realizowanej następnie bez użycia komputera, 2) w realizacji wyznaczonych programem kształcenia zajęć dydaktycznych (lekcje, ośrodki pracy) wspomaganych komputerowo, 3) w diagnozowaniu i kontrolowaniu postępów rozwojowych ucznia, 4) w realizacji zajęć reedukacyjnych i korekcyjnowyrównawczych, 5) w utrwalaniu przyswojonej wiedzy i ćwiczeniu nabytych umiejętności i sprawności, 6) wzbogacającą formy pozalekcyjnej pracy młodzieży. A oto rozwinięcie wyróżnionych tu zastosowań komputera w kształceniu specjalnym. Kształcenie dzieci specjalnej troski wymaga stosowania różnorodnych pomocy dydaktycznych w celu upoglądowienia przekazywanych treści, jednoczesnego oddziaływania na różne receptory itp. Są to z reguły dosyć proste pomoce graficzne bądź tekstowe, możliwe do wykonania przez nauczyciela w zależności odjego indywidualnych pomysłów. Bardzo często środki te nie nadają się do powtórnego użycia bądź też szybko ulegają zużyciu - jak każde papierowe narzędzie. Wykorzystanie komputera do tworzenia takich pomocy (wykresy, schematy, układanki, rozsypanki wyrazowe, . ) odciąża nauczyciela od żmudnej, czasochłonnej i rutynowej pracy, a jakość uzyskiwanych tą techniką wytworów przewyższa znacznie standard pomocy przygotowywanych sposobami tradycyjnymi. Ponadto zastosowanie komputera do wykonywania tego typu zadań znacząco poszerza repertuar możliwych rozwiązań w tym zakresie. Bezpośrednie zastosowanie komputera do realizacji zajęć dydaktycznych może pełnić co najmniej dwojaką funkcję: - sprzyjać aktywizowaniu uczniów, wywoływać ich pozytywną motywację do nauki przez uatrakcyjnienie procesu dydaktycznego, - wzbogacać proces kształcenia o nowe, trudno dostępne w kształceniu tradycyjnym środki ilustracji poznawanych obiektów i procesów, np. przez pokazanie ich dynamiki, ruchu (łączenie, rozkładanie, obracanie, proces rozwoju), eksponowanie istotnych elementów obiektu, ich powiększanie, kontrastowanie kolorem, a także przekształcanie przez ucznia eksponowanych struktur bądź tworzenie struktur własnych. Zagadnienie diagnozowania poziomu rozwoju uczniów niepełnosprawnych jest zadaniem kluczowym dla efektów pracy rewalidacyjnej. Jest to jednocześnie zadanie złożone, czasochłonne i trudne do realizacji. Ze względu na szczupłość kadry psychologicznej zatrudnionej w specjalnych ośrodkach szkolnowychowawczych, a nawet wielokrotnie brak takiej kadry, bieżące diagnozowanie poziomu rozwoju poszczególnych wychowanków oraz dynamiki tego rozwoju jest praktycznie niemożliwe. Wykorzystanie komputerów do oceny rozwoju określonych funkcji percepcyjnomotorycznych, min. przez użycie komputerowych wersji testów psychologicznych i sprawdzianów może zadanie to znakomicie ułatwić, a postawienie szybkiej diagnozy uczynić dostępnym każdemu niemal nauczycielowi. Zajęcia reedukacyjne, które ze swej natury wymagają daleko posuniętej indywidualizacji, wsparte techniką komputerową dają nauczycielowi dobre warunki do budowania autorskich programów usprawniających, dostosowanych do potrzeb pojedynczego ucznia, i otwierają możność równoległego prowadzenia zajęć lub ich fragmentów z większą grupą uczniów. Dla opanowania wiedzy i umiejętności dziecko niepełnosprawne musi wykonywać wiele powtórzeń i ćwiczeń. Chociaż zasadniczym zadaniem tych ćwiczeń jest utrwalenie reguł, zasad i rozwijanie sprawności, to z konieczności wymagają one działań manualnych, głównie pisania. Użycie komputera przynosi tu znaczącą pomoc, pozwala te ćwiczenia wykonywać szybciej i koncentrować się na ich podstawowej funkcji, a możliwość wprowadzenia elementów zabawowych czyni je o wiele bardziej atrakcyjnymi dla dziecka. Bawiąc się bowiem uczeń wykonuje także ćwiczenia pożyteczne rozwojowo. Komputer, nawet ze skromnymi urządzeniami peryferyjnymi i podstawowym oprogramowaniem, otwiera przed uczniami całkowicie nowe możliwości ich aktywności pozalekcyjnej i pozaszkolnej, pozwalające wzbogacić życie społeczności ośrodka. Możność samodzielnego produkowania estetycznie wydawanej gazetki, obsługi organizowanych w ośrodku imprez okolicznościowych (druk plakatów, zaproszeń, biletów), rozpowszechniania informacji o interesujących wydarzeniach z życia ośrodka i jego mieszkańców, to tylko niektóre, narzucające się formy pracy, które otwierają się wraz z komputeryzacją placówki.
KRZYSZTOF MARKIEWICZ SPRZęT KOMPUTEROWY I SYSTEMY OPERACYJNE dLA EDUKACJI SPECJALNEJ
Zastosowanie komputera w edukacji, podobnie jak w wielu innych dziedzinach, stało się realne wraz z rozwojem masowej produkcji mikrokomputerów. W ostatnim dwudziestoleciu pojawiło się na rynku wiele konstrukcji komputerów domowych, osobistych, przenośnych. Wyraźnie widać tendencje wyposażania nowoczesnego komputera w coraz to nowe funkcje, np. multimedialne, komunikacyjne, a także jego integrację z urządzeniami domowymi. Równocześnie następował rozwój systemów operacyjnych i oprogramowania użytkowego, a także poszerzał się rynek odbiorców w różnych dziedzinach zastosowań. Dzisiaj również w dziedzinie edukacji funkcjonuje wielu wyspecjalizowanych producentów oprogramowania. Równolegle odkrywano możliwości zastosowania komputerów dla osób niepełnosprawnych zarówno w sensie technicznym (rozwój wyspecjalizowanej inżynierii rehabilitacyjnej), jak i w sensie materialnym (dostępność masowo produkowanego sprzętu dla przeciętnego użytkownika). "Komputer ułatwia pracę ludziom sprawnym, a ludziom niepełnosprawnym umożliwia ją"2 - to myśl, którą można rozszerzyć na dowolną formę aktywności osoby niepełnosprawnej, wspomaganej przez cierpliwego i przyjaznego asystenta, którym staje się komputer osobisty. Zastosowanie systemu komputerowego w edukacji specjalnej stwarza nie tylko wspaniałą jakość metodyczną, lecz przygotowuje także osobę niepełnosprawną do samodzielnego przełamywania swoich ograniczeń K. Milanowska, W. Ober: Mikrokomputer osobisty w życiu człowieka niepełnosprawnego. Materiały II kongresu TWK "Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie". PZWL, Warszawa 1986 (http://wwwidnorgpl/fpmiinr/bmikrokolhtm) 2 Computers for handicaped. Zurich, 4-6.1.2.1990 fizycznych i równoprawnego korzystania z dostępu do informacji, teleedukacjil, telepracy2, a także teleusług dostępnych już dziś poprzez sieci komputerowe, w tym Internet. Także w Polsce rośnie liczba osób niepełnosprawnych korzystających z komputera3 - wielką pomocą był dla nich program "Szansa dla aktywnych" Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. W edukacji specjalnej może być z powodzeniem wykorzystywany sprzęt komputerowy powszechnego użytku. Dobrze nadają się tu komputery osobiste, szczególnie te zgodne z IBM PC, ze względu na ich modularną budowę, pozwalającą na elastyczne komponowanie podzespołów składowych oraz bogatą ofertę rynkową. W zależności od potrzeb można wykorzystywać nawet ich starsze wersje (chętnie przekazywane przez wiele firm). Dostępne są (chociaż droższe i mniej liczne na polskim rynku) także komputery firm Apple i SUN. Jeśli chodzi o starsze komputery "domowe", takie jak: ZX Spectrum, Atari, Commodore, AmstradSchneider, to chociaż technicznie możliwe jest ich wykorzystanie dla potrzeb edukacji specjalnej, jednak ze względu na brak urządzeń peryferyjnych, oprogramowania i serwisu ich perspektywy użytkowe wydają się być przesądzone. Można sformułować pogląd, że z technicznego punktu widzenia nie jest specjalnie istotne, jakiego producenta komputer wybrać - oczywiście w określonej klasie parametrów. Dla użytkownika decydującymi czynnikami są: zgodność ze sprzętem powszechnie dostępnym, cena sprzętu, dostępność serwisu, oprogramowania, akcesoriów itp. Jednakże dla osób z ciężkimi dysfunkcjami fizycznymi, głównymi problemami pozostają: komunikacja człowiekkomputer, manipulowanie elementami sprzętu, wyposażenia, akcesoriami komputerowymi oraz dostępność produktów wspomagających pracę z komputerem. Obecnie istnieje na świecie wielu producentów i dostawców tego specjalistycznego sprzętu i oprogramowania. Wielkie firmy informatyczne (IBM, Apple, Sun, Microsoft i inne) wniosły tu poważny wkład wprowadzając do swych masowych produktów modyfikacje i wypracowane 1 HomeDelivered Training. Final report, 1991, National Rehabilitation Board, Ireland, (raport ot. zrealizowanego w Irlandii szkolenia komputerowego na odległość dla osób niepełnosprawnych). 2 Telepraca - opcja zatrudniania osób z niepełnosprawnościami. Gazeta Informacyjna Pomocy Społecznej nr 18/1992 3 Na wózku inwalidzkim po infostradzie do Europy? - opracowanie Fundacji Pomocy Matematykom i Informatykom Niepełnosprawnym Ruchowo. IPI PAN, Warszawa 1996
standardy techniczne rozwiązań wspierających osoby niepełnosprawne. W związku z koniecznością indywidualnego traktowania zróżnicowanych potrzeb osób z niesprawnościami musiał upłynąć pewien czas zanim pojawiły się niewielkie firmy wyspecjalizowane w zagadnieniach inżynierii rehabilitacyjnej. Oferują one szeroki asortyment specyficznych produktów dla osób niepełnosprawnych. Ich ceny jednak pozostają dosyć wysokie ze względu na stosunkowo niedużą skalę produkcji. Istotną rolę w upowszechnieniu takiego sprzętu wśród niepełnosprawnych powinny odegrać rozwiązania socjalne obejmujące osoby niepełnosprawne. Już od wielu lat systemy operacyjne komputerów osobistych zawierają moduły ułatwiające korzystanie ze standardowej klawiatury użytkownikowi posługującemu sięjedną ręką, jednym palcem lub pałeczką (trzymaną lub umocowaną do kończyny lub głowy). Stosowane udogodnienia to: zamiana sekwencji sterujących wymagających równoczesnego użycia kilku klawiszy na kolejne naciśnięcia klawiszy, możliwość przedefiniowania takich sekwencji na dogodniejsze dla użytkownika, regulacja (spowolnienie) tempa generowania znaków przez klawiaturę, anulowanie szybkich wielokrotnych naciśnięć tego samego klawisza wywołanych niekontrolowanymi drganiami ręki, realizacja funkcji myszki za pomocą klawiatury. Dodatkowe opcje wspomagają osoby niedowidzące (wprowadzenie dźwięku towarzyszącego naciśnięciu klawisza, powiększanie znaków na ekranie, manipulowanie kontrastem i barwami znaków i tła) lub niedosłyszące (zastąpienie sygnałów akustycznych komputera animacjami graficznymi). Wymienione funkcje wspierające dołączane są przez firmę Microsoft jako uzupełnienia systemu operacyjnego MS DOS
6.20 i jego późniejszych wersji. Podobne funkcje można znaleźć w "Panelu sterowania" systemów operacyjnych MS Windows 3.1x, MS Windows 95, MS Windows NT Server oraz MS Windows NT Workstation. W marcu 1997 r. Microsoftl zaprezentował nowe kierunki działań zmierzających do wspierania niesprawnych fizycznie użytkowników komputerów, których populacja jest szacowana przez firmę na dziesiątki milionów osób. Równolegle dostępna jest w Internecie strona przygotowana przez Microsoft Accessibility and Disabilities Group poświęcona tym zagadnieniom (http://microsoft.com/enable/). Przedstawiono tam dwa kierunki rozwiązań: Microsoft Active Accessibility - (MSAA) oraz Microsoft Active Accessibility for Java (http://microsoftcom/java. Microsoft Prezentations. CSUN Conference on Technology for Persons with Disabilities. Los Angeles, California, March 18-22, 1997 W przypadku MSAA chodzi o standaryzację sposobu aktywnej współpracy obecnych oraz przyszłych systemów operacyjnych i aplikacji z rodziny MS Windows z "dodatkami" (aplikacje i sprzęt) wspierającymi osoby niepełnosprawne. Rozwiązanie drugie to gotowe, dostępne niekomercyjnie biblioteki procedur w języku Java, dostarczające programistom gotowe narzędzia do realizacji aktywnej dostępności dla osób niepełnosprawnych na dowolnych platformach systemowych. Zainteresowanie tymi narzędziami okazało wiele firm programistycznych. Powyższe rozwiązania są przełomowym krokiem udostępniającym środki do alternatywnej obsługi także aplikacji internetowych oraz multimedialnych, a więc kompleksowo otwierającym osobom niepełnosprawnym dostęp do świata za pomocą komputera osobistego. Zaletą produktów dostarczanych przez Microsoft jest ich szybka lokalizacja, tzn. dostarczanie w wersji językowej odpowiedniej dla użytkownika. Warto dodać, że problematyka osób niepełnosprawnych pojawiła się także na polskojęzycznych stronach Microsoftu (http://www.microsoft.com/poland). Bardzo interesującym systemem operacyjnym jest OS/2 firmy IBM. Firma opracowała interfejs do wydawania poleceń systemowych głosem, co czyni go atrakcyjnym dla osób z ciężkimi niesprawnościami fizycznymi. System rozpoznaje polecenia wydawane w języku angielskim. Atrakcyjnym systemem operacyjnym dla komputerów zgodnych z IBM PC jest Linux, system wzorowany na Unixie. System ten jest niekomercyjny, dostępny bezpłatnie w sieci Internet lub dystrybuowany w zestawach (dystrybucjach) na CD ROM lub dyskietkach. System ten ma wielu entuzjastów, zwłaszcza w środowiskach akademickich. Dokument podający wskazówki, jak wykorzystać funkcje systemowe dla osób z różnymi niesprawnościami, można odnaleźć w Internecie pod adresem http://www.tunivszczecinpl./linux/doc/Idp/howto/access/howtohtm1. Podkreśla się tam pełną niezależność systemu od jego interfejsu graficznego xWindows, co stwarza bardzo wygodne możliwości dla osób zainteresowanych korzystaniem ze środowiska tekstowego (łatwość korzystania z czytnika ekranu lub tzw. klawiatur ekranowych) i tekstowych aplikacji Internetowych. Dostępne są także sterowniki dla wielu urządzeń pomocniczych wspierających osoby niepełnosprawne. System Linux jest dostępny w angielskiej wersji językowej. Firma Apple, znana z komputerów Macintosh wyposażonych w najbardziej przyjazny system operacyjny, już w 1987 roku wprowadziła operacyjny System 4.1 zawierający program Easy Access. Program ten wyposażony jest w udogodnienia dla osób niepełnosprawnych analogiczne do wymienionych wyżej modułów firmy Microsoft. Warto podkreślić, jak ogromne znaczenie mają powyższe osiągnięcia techniki dla indywidualnych osób. Znanymi w całym świecie postaciami są: Stephen Hawking - fizyk światowej sławy, wygłaszający swe wykłady za pośrednictwem komputerowego komunikatora osobistego zamocowanego na wózku elektrycznym oraz inżynier Mike Ward pracujący aktywnie w firmie Intel, pomimo ciężkiej postępującej niesprawności. Z drugiej strony wielce poruszające są przypadki dzieci z wrodzonymi ciężkimi upośledzeniami fizycznymi, którym przez umiejętny dobór oprogramowania i oprzyrządowania specjaliści dali szansę na rozwój intelektualny. Z kolei całkowicie sparaliżowanym ofiarom wypadków można zapewnić pewną samodzielność w otoczeniu domowym, poprzez udostępnienie funkcji zdalnego sterowania otoczeniem z wykorzystaniem komputera osobistego2. Jakkolwiek komputer jest wspaniały i przydatny, to może przyczynić się do rozwiązania jedynie niektórych problemów osoby niepełnosprawnej. W realiach naszego kraju warto wszakże upowszechniać pogląd3 głoszący: "W celu stworzenia jak najlepszych warunków do szerokiego zastosowania mikrokomputerów osobistych w postępowaniu rehabilitacyjnym bardzo pożądane jest utworzenie organizacji, w skład której wchodziliby lekarze, rehabilitanci, bioinżynierowie, psycholodzy i producenci sprzętu mikrokomputerowego oraz urządzeń dodatkowych, a nawet pośrednicy handlujący tym sprzętem, dla osiągnięcia celu, jakim byłoby: - propagowanie wykorzystywania przez ludzi niepełnosprawnych mikrokomputerów osobistych, - udostępnienie ludziom niepełnosprawnym najlepiej dobranego sprzętu mikrokomputerowego po optymalnej cenie, - wyposażenie mikrokomputera w odpowiedni dla stanu pacjenta rodzaj przyłącza i początkowe oprogramowanie, - permanentne upowszechnianie i aktualizowanie oprogramowania standardowego i specjalnego." K. Milanowska, W. Ober: System edukacyjny dla dziecka z wrodzonym brakiem czterech kończyn oparty na mikrokomputerze osobistym. Materiały II kongresu TWK "Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie", PZWL, Warszawa
1986 (http://wwwidnorgpUfpmiinr/t/mikrokolhtm) CUREComputerassisted rehabilitation. MULTICOM - The environment controller. Siemens Nixdorf Informationsysteme AG. Febr. 1995 K. Milanowska, W. Ober: Mikrokomputer osobisty w życiu człowieka niepełnosprawnego. np. cif.
MIROSłAW MODZELEWSKI KLASYFIKACJA I KRYTERIA OCENY EDUKACYJNYCH pROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH
WPROWADZENIE Niniejszy rozdział zawiera rozważania na temat właściwości, jakie powinny posiadać programy komputerowe przeznaczone do pracy z dziećmi mającymi trudności na etapie przygotowywania do nauki w szkole oraz rozpoczynających naukę (klasy zerowa i pierwsza). Tematyka opracowania ograniczona została wyłącznie do programów ściśle edukacyjnych (gry dydaktyczne, programy rozwijające sprawności psychomotoryczne, programy wspomagające bezpośrednio przyswajanie określonej wiedzy oraz nabywanie niezbędnych w procesie kształcenia umiejętności). Tym samym z rozważań zostały wyłączone z jednej strony programy narzędziowe, wspomagające pracę nauczyciela (wychowawcy, pedagoga), jak na przykład bazy danych, programy pozwalające przygotować materiały do zajęć, z drugiej zaś testy wyłącznie sprawdzające wiedzę lub umiejętności dziecka. Taki wybór materiału podyktowany jest specyfiką oprogramowania komputerowego przeznaczonego dla dzieci, tworzonego z założeniem, że dziecko, w tym w szczególności takie, które nie potrafi jeszcze czytać, jest głównym podmiotem pracy z komputerem. Chcemy tu zaprezentować jasne i spójne kryteria pozwalające ocenić jakość i użyteczność programów edukacyjnych przeznaczonych dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Adresatami są osoby zajmujące się edukacją oraz terapią pedagogiczną w zakresie nauczania początkowego. Zwłaszcza liczymy na zainteresowanie pedagogów i innych osób (rodziców, nauczycieli) chcących w swojej pracy z dziećmi wykorzystać możliwości, jakie daje ogólnie dostępny sprzęt komputerowy.
i Rozdział jest wynikiem doświadczeń zebranych podczas współpracy z pedagogami, którzy chcieli wzbogacać swój warsztat pracy, polegającej głównie na terapii pedagogicznej dzieci z trudnościami w rozpoczęciu nauki czytania i pisania. Wybór odpowiednich programów komputerowych nie był łatwy z powodu kilku przyczyn. Po pierwsze brak było jakichkolwiek informacji dotyczących istniejących programów edukacyjnych przeznaczonych dla dzieci przygotowujących się do nauki w szkole lub ją rozpoczynających. Po drugie nieliczne programy, jakie udawało się zdobyć, nie w pełni odpowiadały potrzebom pracy pedagogicznej (terapeutycznej) i, co za tym idzie, nie zawsze ich wykorzystanie było w pełni satysfakcjonujące. Stąd też powstał pomysł tworzenia własnych programów. Po trzecie wreszcie ważnym źródłem trudności było samo określenie oczekiwań, jakim powinien odpowiadać dobry komputerowy program edukacyjny. Z jednej strony niewielkie doświadczenia w stosowaniu metod informatycznych w pedagogice (zwłaszcza w nauczaniu początkowym), z drugiej przyzwyczajenia wynikające z posługiwania się uniwersalnymi programami użytkowymi, przeznaczonymi dla osób dorosłych skłaniały często do przyjmowania błędnych założeń dotyczących możliwości, jakie daje wykorzystanie komputera w pracy z dzieckiem rozpoczynającym naukę w szkole. Mamy nadzieję, że poniższe uwagi pomogą osobom, które zetknęły się z podobnymi problemami, a które poszukują odpowiednich programów komputerowych, planują zajęcia z ich wykorzystaniem lub chcą tworzyć oprogramowanie dla potrzeb dydaktyki nauczania początkowego.
KLASYFIKACJA EDUKACYJNYCH PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH ZAŁOżENIA Podstawą klasyfikacji powinna być definicja możliwie precyzyjnie określająca klasyfikowane obiekty. Dwa kryteria pozwalają na wyróżnienie wśród licznych rodzajów programów komputerowych tych, które będą nazwane programami edukacyjnymi (w sensie ścisłym). 1. Uczeń (dziecko) jest głównym podmiotem pracy z programem. Zasadnicza część programu (nie licząc instalacji, konfiguracji, wyboru opcji, poziomu, tempa itp.) jest adresowana bezpośrednio do niego jako użytkownika. 2. Program (przynajmniej w intencji) ma określony cel dydaktyczny, np. rozwijanie sprawności psychomotorycznych, kształcenie umiejętności mających znaczenie w procesie edukacyjnym, zdobywanie lub utrwalanie wiedzy w określonym zakresie. Pierwsze z wymienionych kryteriów nie oznacza postulatu całkowicie samodzielnej pracy dziecka z komputerem. Absolutnie podstawowe jest stwierdzenie, że komputer wraz z programem jest tylko urządzeniem, maszyną, jedną z wielu innych pomocy dydaktycznych. Nie wyobrażamy sobie sytuacji, w której komputer mógłby choćby częściowo zastąpić nauczyciela (pedagoga, wychowawcę), zwłaszcza w przypadku młodszych dzieci. Program komputerowy potrafi jedynie w skończony sposób reagować na ściśle ograniczoną liczbę sytuacji, nie posiada inwencji, wyobraźni ani możliwości pełnej oceny kontekstu pracy dziecka. KLASYFIKACJA FORMALNA Ze względu na cechy formalne, edukacyjne programy komputerowe można podzielić na zabawy komputerowe, ćwiczenia, gry oraz programy użytkowe i informacyjne. a. Zabawami komputerowymi są w powyższym rozumieniu programy, służące przede wszystkim wprowadzeniu do właściwego procesu edukacji (terapii pedagogicznej), nie zaś realizujące określone cele
edukacyjne lub terapeutyczne. Zabawa komputerowa tym różni się od pozostałych rodzajów programów edukacyjnych, że nie stawia przed użytkownikiem (dzieckiem) żadnych specjalnie określonych zadań do wykonania. Programy edukacyjne tego typu są adresowane prawie wyłącznie do młodszych dzieci. Dobrym przykładem zabawy komputerowej mogą być programy, które przyzwyczajają dziecko do używania komputera, np. rozumienia interaktywności programu. b. Ćwiczenia komputerowe to programy realizujące wprost określone cele edukacyjne lub terapeutyczne. Ten rodzaj programów jest najbardziej zbliżony do ćwiczeń wykonywanych metodą tradycyjną. Najczęściej ćwiczenia komputerowe są ich prostymi adaptacjami. Na ogół forma ćwiczenia komputerowego, grafika, dźwięk, może daleko odbiegać od formy wzorcowego dla tego programu ćwiczenia tradycyjnego. Właśnie możliwość " prawie nieograniczonego kształtowania formy przesądza o atrakcyjności programów komputerowych w porównaniu z innymi środkami używanymi w edukacji. Z drugiej jednak strony cel, zadanie, jakie ma do wykonania dziecko podczas realizacji ćwiczenia komputerowego, stanowi prostą analogię do odpowiadającego mu ćwiczenia tradycyjnego. c. Gry komputerowe są programami, w których cele edukacyjne (terapeutyczne) są realizowane w sposób pośredni. Zadanie postawione przed użytkownikiem (dzieckiem) wynika ze scenariusza (układu) gry i na ogół nie ma innego znaczenia z punktu widzenia procesu edukacji (terapii pedagogicznej) niż motywacyjne. Sprawności (umiejętności, wiedza) są zdobywane w trakcie pracy z grą komputerową jako cel niejawny przy okazji realizacji celu jawnie przedstawionego. Z punktu widzenia procesu edukacji (terapii pedagogicznej) scenariusz gry odwraca uwagę dziecka od właściwych treści kształcenia (terapii). Gry komputerowe zwykle w mniejszym lub większym stopniu wykorzystują element rywalizacji (z komputerem, postacią wykreowaną w świecie gry, innym dzieckiem lub nauczycielem). d. Programy użytkowe to przede wszystkim różnego rodzaju edytory (tekstu, grafiki, melodii itp.). Ogólniej są to programy - narzędzia służące do tworzenia rozmaitych obiektów (pisma, grafiki, tabel, analiz statystycznych itp.), zaprojektowane dla dorosłych w celu ułatwienia pracy zawodowej. Z drugiej jednak strony można oczywiście zaprojektować, a także nabyć gotowe programy użytkowe (głównie edytory grafiki) adresowane nawet do najmłodszych dzieci. e. Programy informacyjne są to najczęściej mniej lub bardziej rozwinięte formy komputerowej prezentacji wiedzy, od prostych programów przedstawiających informacje najeden ściśle określony temat, aż do bardzo obszernych multimedialnych encyklopedii komputerowych. Programy wymienione w punktach a., b. i c. na ogół są specjalizowane - tworzone dla mniej lub bardziej precyzyjnie określonej grupy odbiorców (np. dzieci w określonym wieku). Zwykle też są mało uniwersalne z różnych innych punktów widzenia, np. realizują bardzo ograniczony zakres materiału dydaktycznego. Najbardziej popularne programy użytkowe są zwykle tworzone dla jak najszerszego kręgu odbiorców. Są także projektowane w sposób możliwie uniwersalny, tak by mogły mieć jak najwięcej różnorodnych zastosowań. Stąd wynikają duże trudności z zastosowaniem tych programów w procesie dydaktycznym (przynajmniej jeśli chodzi o nauczanie początkowe) lub terapeutycznym. Przedstawiony podział programów edukacyjnych jest bardzo uproszczony. Granice oddzielające zabawę komputerową od ćwiczenia, ćwiczenie od gry, zabawę komputerową od gry nie są ściśle wyznaczone. Często także poszczególne fragmenty (części, etapy) jednego programu mogą odpowiadać różnym punktom powyższej klasyfikacji. Również interwencja pedagoga współpracującego z dzieckiem przy komputerze może zmienić charakter wykonywanego programu komputerowego. Można np. przez zewnętrzne wprowadzenie elementu rywalizacji upodobnić zabawę komputerową lub ćwiczenie do gry. Można także przez ograniczenie stosowanych środków zred...
mhalasik