WYBRANE ZAGADNIENIA Z PEDAGOGIKI SPECJALNEJ
Praca zbiorowa pod redakcją
Ewy Tomasik
Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej
im. Marii Grzegorzewskiej
Warszawa 1997
Spis treści
WSTĘP 5
EWA TOMASIK, Przegląd współczesnych problemów pedagogiki specjalnej 7
EWA TOMASIK, Problematyka teleologiczna i deontologiczna w pedagogice specjalnej .... 12
WOJCIECH GASIK, Sytuacja osób niepełnosprawnych w polskich unormowaniach prawnych 24
BERNADETA SZCZUPAŁ, Działalność organizacji społecznych na rzecz osób niepełno sprawnych (wybrane przykłady) 38
EWA CYBULSKA, Problematyka upośledzeń sprzężonych 49
ELŻBIETA DOMARECKA-MALINOWSKA, Rodzina dziecka niepełnosprawnego 68
EWA TOMASIK, Biblioterapia jako jedna z metod pedagogiki specjalnej 81
EWA TOMASIK, Rewalidacyjne znaczenie wspólnot integracyjnych 90
EWA ŻABCZYŃSKA, Sieroctwo społeczne jako problem pedagogiki specjalnej 99
ANEKSY
Aneks l. Deklaracja Praw Dziecka, uchwalona jednomyślnie przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 20 listopada 1959 roku
Aneks 2.. Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych. Rezolucja Ogólna Zgromadzenia ONZ z dnia 9 grudnia 1975 r. 3447 (XXX)
Aneks 3. Deklaracja Praw Osób Upośledzonych Umysłowo. Rezolucja 2856 (XXVI) przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 20 grudnia 1971 roku
Aneks 4. Konwencja o Prawach Dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r
Aneks 5. Dokument Stolicy Apostolskiej na Międzynarodowy Rok Osób Upośledzonych .
Aneks 6. Karta Wiary i Światła
Aneks 7. Organizacja Narodów Zjednoczonych. Podstawowe zasady dotyczące wyrównania możliwości rozwojowych dla osób niepełnosprawnych, przyjęte przez Ogólne Zgromadzenie Narodów Zjednoczonych na Sesji 48 w dn. 20.12. 1993 (Rezolucja 48/96)
WSTĘP
Książka, którą oddajemy do rąk Czytelników, nie aspiruje do tego, aby stanowić pełne kompendium wiedzy na temat pedagogiki specjalnej. Jej głównym celem jest uzupełnienie tej wiedzy, jaka zawarta jest w klasycznych już dziś opracowaniach J. Doroszewskiej, O. Lipkowskiego, Z. Sękowskiej i A. Hulka. Od czasu powstania tych prac wiele się zmieniło zarówno w terminologii, przepisach prawnych, jak i w konkretnych rozwiązaniach organizacyjnych w zakresie pedagogiki specjalnej.
W Pracowni Podstaw Pedagogiki Specjalnej WSPS od wielu lat realizowany jest przedmiot „pedagogika specjalna", dający ogólne podstawy do podejmowania szczegółowych studiów w zakresie subdyscyplin pedagogiki specjalnej i metodyk związanych z różnymi poziomami i potrzebami tych działów. Realizując przedmiot, staramy się nie tylko ukazać wspólne podłoże i zakresy tych działów, ale także podkreślać aktualne relacje między nimi (przenikanie treści), możliwości współpracy, zwłaszcza w dziedzinie upośledzeń sprzężonych.
Ważnym elementem jest położenie nacisku na sprawy deontologii i etyki zawodowej pedagoga specjalnego, które są wspólne dla wszystkich działów. Pewne dążenia współczesnego świata nastawione są na komercyjnie pojętą „sprawność i sukces" (Jean Yanier: „Wspólnota", Kraków 1985), co spycha niepełnosprawnych na margines życia. Każe to pedagogowi specjalnemu stać się rzecznikiem i obrońcą podstawowych praw osób niepełnosprawnych. Wiąże się z tym także potrzeba pogłębienia i opracowania na nowo problematyki teleologicznej, gdyż pewne nowe zjawiska współczesności (np. problemy transplantologii, dążenie do legalizacji eutanazji) nie były szerzej uwzględniane w dotychczasowych podręcznikach. Oczywiście, zdajemy sobie sprawę, że ta bogata problematyka nie znajdzie pełnego rozwinięcia w skrypcie, przeznaczonym głównie dla studentów, ale powinna tu być zasygnalizowana, przedstawiona w postaci przynajmniej pewnych tez do dalszego przemyślenia i przestudiowania w zaproponowanej literaturze. Bardzo ważnym uzupełnieniem niniejszego opracowania są materiały dokumentarne zamieszczone w aneksie. Pozwolą one pogłębić wiedzę na temat nowych tendencji w pedagogice specjalnej.
Niektóre procesy społeczne wpływają na powstawanie nowych potrzeb w zakresie pedagogiki specjalnej. Tak jest ze wzrostem zjawiska sieroctwa społecznego, które zaczyna być zarówno ważnym problemem pedagogiki specjalnej (zwłaszcza resocjalizacji — ze względu na swoje społeczne konsekwencje), jak też rozpowszechnia się w placówkach kształcenia specjalnego.
Wyjątkową dynamiką nacechowane są niektóre formy pozaprofesjonalnej opieki nad osobami niepełnosprawnymi. Powstaje wiele różnych wspólnot integracyjnych i grup samopomocowych, na które profesjonaliści nie mają żadnego wpływu. Nieuwzględnianie tych zjawisk w charakterystyce systemu byłoby poważnym błędem (w Polsce w 1994 r. działało przeszło 160 wspólnot "Wiary i Światła"). Potrzebna jest nie tylko wiedza, ale i ścisła współpraca z tego typu ruchami.
Wyłaniają się także problemy praktyczne, wynikające z nowych potrzeb społecznych, jak na przykład konieczność włączenia problematyki wczesnej interwencji (łącznie z opieką prenatalną, leczeniem zespołu Downa w łonie matki), andragogiki, gerontogogiki itp. Potrzebne jest również ukazanie nowych form edukacyjnych, wykraczających poza zakres szkoły specjalnej. Ostatnie lata przynoszą liczne nowelizacje prawne, powstają nowe formy kształcenia integracyjnego. Na tym polu panuje duże zamieszanie — mass media, niedokładnie fachowo poinformowane, wprowadzają w błąd opinię publiczną, co sprzyja nieraz tworzeniu się form pozornie tylko realizujących zadania rewalidacyjne. Studenci łatwo ulegają takim wpływom, stąd potrzeba szybkiego uporządkowania tej nowej problematyki z punktu widzenia profesjonalnej pedagogiki specjalnej.
Również dynamicznie rozwijają się metodyki poszczególnych działów. Pedagogika specjalna "ogólna" ma za zadanie informowanie o tych nowościach, zwłaszcza jeżeli mogą być one przystosowane do potrzeb innych metodyk. Tak dzieje się na przykład z metodą biblioterapii, która, zrodzona w szpitalnictwie psychiatrycznym, daje się dziś z powodzeniem stosować w pozostałych działach rewalidacji i resocjalizacji.
Artykuły zostały uzupełnione nową bibliografią, z zachowaniem najwartościowszych i nadal aktualnych pozycji dawniejszych.
Skrypt przeznaczony będzie głównie — jako pomoc dydaktyczna — dla studentów (WSPS, a także wyższych szkół pedagogicznych, wydziałów pedagogicznych uniwersytetów, kolegiów nauczycielskich itp.), którzy w swoim planie studiów mają przedmiot „pedagogika specjalna". Innymi adresatami skryptu będą nauczyciele szkolnictwa publicznego, którzy w swojej pracy coraz częściej stykają się z dziećmi niepełnosprawnymi. Zakładamy, że znajdą tu potrzebną pomoc i wskazówki także rodzice osób niepełnosprawnych i inni nieprofesjonaliści zaangażowani w organizowanie różnych form pomocy dzieciom, młodzieży i dorosłym niepełnosprawnym.
Ewa Tomasik
EWA TOMASIK
...
mhalasik