• ur. 1930 •
Włodzimierz Odojewski urodził się w 1930 roku w Poznaniu. Zadebiutował w roku 1947. Pracował w prasie i Polskim Radiu. Od roku 1971 na emigracji. Współpracował z Radiem Wolna Europa. Jego ważniejsze utwory to powieści Miejsca nawiedzone (1959), Wyspa ocalenia (1964), Czas odwrócony (1965) i Zasypie wszystko, zawieje...To ostatnie dzieło ukazało się najpierw w przekładzie francuskim (1973), a później po polsku, nakładem paryskiego Instytutu Literackiego. Odojewski jest także autorem opowiadań (m.in. Zabezpieczanie śladów ,1984; Zapomniane, nieuśmierzone ,1987) oraz utworów dramatycznych.
Zasypie wszystko, zawieje... • 1973 •
Akcja powieści Włodzimierza Odojewskiego rozgrywa się na dawnych kresach wschodnich Rzeczypospolitej w latach drugiej wojny światowej. Wojenna apokalipsa, której najbardziej wyrazistym symbolem staje się Katyń, determinuje odczucia i przeżycia bohaterów („w cieniu śmierci żołnierskiej wyrasta pod tą szerokością geograficzną każde pokolenie”). Świadomość bohatera i narratora zarazem – Pawła Woynowicza – wskutek wojennych doznań jest przyćmiona; miewa halucynacje, zdarzają mu się pomyłki dotyczące chronologii i miejsc zdarzeń. Stan świadomości, sytuując się na pograniczu jawy i snu, odzwierciedla oniryczny i fantazmatyczny byt człowieka. Paweł Woynowicz rekonstruuje niezbyt odległe w czasie wydarzenia, stara się przezwyciężyć fragmentaryczność pamięci, pokonać naturalną dążność człowieka do niwelowania pamięci o tym wszystkim, co złe, przykre, dojmujące. Ważną funkcję w powieści Odojewskiego pełni metafora „śladu” – narrator tropi liczne ślady przeszłości, odtwarza je, pragnie ocalić. Trudne to zadanie, bowiem ślady są bardzo ulotne: przede wszystkim niszczy je wojna, niszczy wybiórczo działający mechanizm ludzkiej pamięci. Paweł podejmuje iście syzyfowy trud ustalenia prawdy i ocalenia w pamięci wojennych losów swoich najbliższych. Losy to powikłane – jak w rodowej tragedii przeznaczenia. Decyduje fatum, o którym da się jedynie powiedzieć tyle, że „wszystko, co tu się dzieje, dzieje się według innego zupełnie szyfru niż ten, do którego wydawało nam się, że znaleźliśmy klucz”.
Lęk wojenny przekształca się w lęk metafizyczny. Jego symbolami są czerń oraz noc. W obliczu rozpadającego się świata bohater powieści czuje się zagubiony i samotny. Jego relacja przepojona jest atmosferą apokaliptyczną – wydarzenia, które usiłuje ocalić w pamięci, urastają do rangi „biblijnego końca świata”.
Swoistym potwierdzeniem staje się odpowiedni fragment Objawienia św.Jana, przytoczony w prawosławnym otoczeniu przez katolickiego księdza z protestanckiego tłumaczenia Pisma Św. Cytowany fragment stanowi opis bestii, symbolizującej wielkie mocarstwo pogańskie pragnące panować nad światem. Biblijny cytat kończy się znaną przestrogą: kto ma uszy, niechaj słucha. Takie też jest przesłanie powieści Włodzimierza Odojewskiego.
DTP: Michał Pyka
Misia199139