KULTURA I SZTUKA RENESANSU.pdf

KULTURA I SZTUKA RENESANSU

Kultura i sztuka renesansu

renesan s 1

• nazwy epoki

✔ język włoski – „rinascimento”

✔ język francuski – „renaissance”

✔ język polski – „odrodzenie”

• ojczyzną renesansu są Włochy i Florencja – miasto, w którym rządzili Medyceusze 2

• początek odrodzenia wyznacza rok 1401

✔ data konkursu na ozdobienie brązowych drzwi do baptysterium 3 katedry we Florencji

✗ w latach 1427–1447 zwycięzca tego konkursu, Lorenco Ghiberti, wykonał drugie, środkowe drzwi, które Michał

Anioł nazwał „drzwiami do raju”

• powrót do źródeł, czyli kultury antyku, której osiągnięcia kontynuowano, ale i przetwarzano, dostosowując do cza-

sów współczesnych

✔ szwajcarski uczony Jakub Burckhard (XIX w.) określił renesans mianem stylu będącego powrotem do natury i

człowieka

✔ artyści rodem z Florencji (XV w.) myśleli, że ich działalność jest powrotem do sztuki antyku, odtworzeniem geniu-

szu ówczesnych dokonań artystycznych

cechy renesansu

• renesans (wraz z humanizmem) stanowił wielki przełom w dziejach cywilizacji ludzkiej

✔ sztuka szczególnie wyrafinowana, pełna odkrywczości, nowych studiów nad człowiekiem, naturą, urodą życia

✔ obok dzieł, które zajmowały się szeroko pojętą problematyką religijną, pojawiła się sztuka świecka

✔ twórcy epoki byli ludźmi wszechstronnymi pod względem wykształcenia i swych dokonań

• prąd ten cenił człowieka, jego prawo do indywidualności oraz wolności twórczej

✔ fascynacja pięknem człowieka, jego zmysłowością, niepowtarzalnością

• twórcy osiągali maestrię w sztuce przez kontynuację tradycji, obserwację i doświadczenie

• kompozycje dzieł malarskich cechowała intelektualna głębia; brak w nich patosu oraz nudy

• zerwano ze średniowieczną anonimowością

• w I połowie XV w. pojawił się manieryzm 4 – (obecnie ceniony) prąd artystyczny – jego cechy:

1 renesans , odrodzenie – epoka historycznoliteracka trwająca we Włoszech od końca XIII w. do pocz. XVI w., w krajach za-

chodniej, północnej i środkowej Europy – od XV w. do końca XVI w. Termin wprowadzony w czasach humanizmu renesanso-

wego we Włoszech w XV w., pojmowany początkowo jako odrodzenie kultury starożytnego Rzymu (włoskie rinascità ‘odro-

dzenie, obudzenie się, rozkwit’), przywrócenie ideałów republiki i cesarstwa, cnót obywatelskich, klas. wzorców wychowania

i uformowania moralnego przez wykształcenie oraz harmonijnego rozwoju ludzkich zdolności (łac. humanitas ‘człowieczeń-

stwo’). Humanizm renesansowy był oparty na przekonaniu, iż spuścizna kulturalna antyku zawiera ideały życia ludzkiego w

wymiarze jednostkowym i społecznym, które należało odtworzyć przez badania – studia humanitatis, humaniora. W związku z

tym bardzo ważną rolę, oprócz filozofii, odgrywała filologia, dzięki której na nowo dostrzeżono walory łaciny klasycystycznej,

zbudowano podstawy biblistyki, opracowując krytycznie teksty biblijne i tłumacząc je z języka greckiego (Erazma z Rotterda-

mu przekład „Nowego Testamentu”).

2 Medyceusze , Medici – florencki ród kupiecki, bankierski, od 1532 książęcy, rządzący Florencją 1434–1737 (z przerwami

1494–1512 i 1527–30), która od 1569 była stolicą Wielkiego Księstwa Toskanii, utworzonego z dóbr Medyceuszów; odegrał

wybitną rolę polityczną i kulturalną w dziejach Włoch (Lorenzo Medici, Cosimo Medici); Medyceusze posiadali największy w

średniowiecznych Włoszech dom bankowy z filiami w Rzymie, Mediolanie i wielu miastach zachodniej Europy; byli bankie-

rami władców europejskich, m.in. królów angielskiego; ród wydał 3 papieży (Leon X, Leon XI, Klemens VII) i 2 królowe

francuskie (Katarzyna Medycejska i Maria Medycejska).

3 baptysterium – (łac. z gr.) w architekturze chrześcijańskiej budynek przeznaczony do obrzędu chrztu, zwykle w pobliżu duże-

go kościoła (od strony zachodniej); najczęściej na planie centralnym; we wnętrzu, pośrodku znajdował się zagłębiony w po-

sadzce zbiornik na wodę lub kamienna chrzcielnica na cokole; baptysterium występowało w IV–XII w. (we Włoszech do XV

w.).

4 manieryzm – (fr. z wł.) termin używany w historii sztuki, wywodzący się z włoskiego maniera , przyjęty od lat 20. XX w. na

określenie zjawisk w sztuce europejskiej XVI w. Jego zakres pozostaje dyskusyjny, zwłaszcza gdy stosuje się go do wielora-

kich zjawisk artystycznych w Europie poza Włochami. Najmniej zastrzeżeń budzi rozumienie manieryzmu jako nurtu w sztuce

włoskiej ok. 1520–1600, realizującego estetyczny ideał – maniera najwyższego kunsztu oraz doskonałości formy i techniki

dzieł. Sztuka ta ukształtowała się ok. 1520 w Rzymie i wkrótce rozpowszechniła na dworach włoskich we Florencji, w Mantui,

Parmie, a także we Francji (Fontainebleau), w środkowej Europie (Praga, Monachium) i Niderlandach (Haarlem, Utrecht).

Teoria sztuki manieryzmu – antyracjonalna, antymaterialistyczna, po części mistyczna – całkowicie odchodziła od renesanso-

wej wiary w naukowy charakter artystycznego poznania i odtwarzania rzeczywistości (F. Zuccari). Sztukę manieryzmu cechu-

1 z 6

KULTURA I SZTUKA RENESANSU

✔ zwrot w sztuce polegający na wydobyciu z dzieła tego, co wyszukane, niezwykłe, oryginalne

✔ sięganie do antyku w architekturze

✔ nastrój, ciekawa kolorystyka w malarstwie

✔ często określa się mianem manieryzmu zbyt wyrafinowane kreowanie dzieła sztuki

twórcy renesansu

• Leonardo da Vinc i 5 – skupiał w sobie ideał artysty renesansowego, wręcz demiurga 6

✔ malarz

✔ teoretyk sztuki

✔ badacz natury

✔ matematyk

✔ inżynier

✔ projektant prekursorskich wynalazków (czołg, helikopter, działo)

• twórcy byli wolni i niezależni, a ich symbolem jest – Michał Anio ł 7

je zerwanie z renesansowymi ideałami ładu i harmonii, tendencja do skomplikowanych układów formalnych, wyszukanej in-

wencji tematycznej i wykonawczej wirtuozerii. Dla malarstwa są znamienne: antynaturalistyczna deformacja postaci (zwykle

nieproporcjonalnie wysmukłych), arealny koloryt, oscylacja między bardzo płytką a bardzo głęboką przestrzenią. W dziełach

malarzy manieryzmu przejawia się dążenie do przesadnej ekspresji i niesamowitości (J. da Pontormo, Rosso Fiorentino, El

Greco), wyszukanego wdzięku i elegancji (Parmigianino), wytwornego wyrafinowania (A. Bronzino). W rzeźbie najbardziej

charakterystyczne jest stosowanie „figura serpentinata” – dynamicznie spiętrzonego, spiralnego układu postaci (B. Cellini, G.

da Bologna, A. de Vries). Architekturę manieryzmu znamionują: swoboda w operowaniu klasycznymi elementami architekto-

nicznymi (których funkcja nie jest jasno określona, a często nawet podwójna), akonstruktywizm, abstrakcyjne schematy for-

malne, dążenie do tworzenia zaskakujących efektów scenograficznych, wreszcie wyrafinowana powściągliwość bądź rozpasa-

nie ornamentyki. Cechy te najpełniej wyraziły się w budowlach o niewielkiej skali, zwłaszcza willach, gdzie architektura prze-

plata się z ogrodami, oraz w ogrodach, podporządkowujących naturę wymyślnej kompozycji zieleni, elementów architektury,

sztucznych grot i grup rzeźbiarskich.

5 Leonardo da Vinci – (1452–1519), włoski malarz i teoretyk sztuki, rzeźbiarz, architekt, uczony i myśliciel epoki renesansu;

wszechstronny i genialny artysta. Od 1466 uczeń A. del Verrocchio we Florencji, gdzie został 1472 czł. cechu malarzy; 1482

lub 1483–1499 działał w Mediolanie na dworze L. Sforzy, zwany il Moro, 1500–06 we Florencji, 1506–13 ponownie w Me-

diolanie, 1513–16 w Rzymie pod opieką G. Medici, brata papieża Leona X; 1516 wyjechał do Francji zaproszony przez Fran-

ciszka I, zmarł w Amboise. Już w warsztacie Verrocchia (ok. 1476) namalował anioła w „Chrzcie Chrystusa” tego artysty. Sa-

modzielne dzieła Leonarda da Vinci z pierwszego okresu florenckiego: „Pokłon Trzech Króli”, „Św. Hieronim” (oba nie ukoń-

czone) i „Zwiastowanie”, studia do „Madonny z kotkiem”; z okresu pobytu na dworze mediolańskim: portret Cecylii Gallerani

– „Dama z gronostajem” (1483–85 – Muzeum Czartoryskich, Kraków), „Madonna w grocie skalnej” (1483), malowidło ścien-

ne „Ostatnia Wieczerza” (1495–98) w refektarzu klasztoru przy kościele S. Maria delle Grazie w Mediolanie oraz model brą-

zowego pomnika konnego F. Sforzy i projekty architektoniczne (model kopuły katedry, plany pałacu); z drugim okresem flo-

renckim wiąże się praca nad kartonem do obrazu „Św. Anna Samotrzecia”, nad kartonem i malowidłem ściennym „Bitwa pod

Anghiari” dla Palazzo Vecchio we Florencji 1503–05 (obydwa nie zachowane) i nad portretem „Mony Lisy” (ok. 1503–1506);

w drugim okresie mediolańskim powstały obrazy: „Św. Jan Chrzciciel”, „Bachus”, znana z kopii „Leda z łabędziem: i „Św.

Anna Samotrzecia” oraz rysunkowy autoportret; Leonardo da Vinci jako malarza interesował głównie naturalny wygląd rze-

czy, ruch, ekspresja (studia twarzy), światłocień (sfumato), perspektywa linearna, barwna i powietrzna; w jego twórczości do-

niosłą rolę odgrywał rysunek, służący do ustalenia poszczególnych etapów pracy artystycznej, której ostateczny cel był pozaar-

tystyczny, badawczy; gdy wynik badań naukowych zarysował się dostatecznie, dzieło sztuki zazwyczaj przestawało go intere-

sować (stąd tak częste niewykańczanie obrazów). W czasie pierwszego pobytu w Mediolanie Leonardo da Vinci podjął syste-

matyczne studia w dziedzinie anatomii, botaniki, matematyki, optyki i mechaniki; powstały wówczas główne części traktatu o

malarstwie, architekturze i anatomii, optyce i mechanice; w drugim okresie florenckim kontynuował prace naukowe i zbierał

materiały do traktatu o pierwotnych siłach natury, obejmującego całą kosmologię; jego zainteresowania naukowe wiązały się

ze sztuką bądź z pracami technicznymi i były wyrazem pasji poznawczej. Leonardo da Vinci opracował projekty licznych wy-

nalazków (często związanych z prowadzonymi przez niego badaniami naukowymi), znacznie wyprzedzających jego epokę:

śmigłowca, spadochronu, opancerzonych pojazdów bojowych, łodzi podwodnej, maszyn włókienniczych, prasy dźwigniowej,

walcarki, tokarki kołowej, szlifierki, zaworów, pomp; wynalazki Leonarda da Vinci nie wywarły jednak większego wpływu na

rozwój techniki, gdyż uzyskanych rezultatów autor nigdy nie publikował; do nielicznych zrealizowanych projektów należały

projekty dźwigów. Po śmierci Leonarda da Vinci jego uczeń i przyjaciel, F. Melzi, zebrał prace Leonarda da Vinci w 19 księ-

gach (notatki, szkice, projekty i korespondencja); w pismach Leonarda da Vinci znalazł wyraz pogląd o jedności nauki i sztuki.

W „Traktacie o malarstwie” (pośmiertnie zestawiony z notatek, wyd. 1651) rozwinął wiele specjalnych problemów malarskich

(zagadnienia światła i cienia, koloru, perspektywy powietrznej i barwnej).

6 demiurg – (gr.) w filozofii Platona i późniejszych doktrynach filozoficznych: twórca świata; (przen.) siła twórcza, twórca.

7 Michał Anioł , właściwie Michelangelo Buonarroti – (1475–1564), włoski rzeźbiarz, malarz, architekt i poeta; jeden z naj-

znakomitszych artystów epoki renesansu; nauki początkowe we Florencji u D. Ghirlandaia (1488), potem w pracowni rzeźbiar-

skiej Bertolda di Giovanii, kustosza rzeźb antycznych w Ogrodach Medycejskich Św. Marka; 1490–92 na dworze L. Medici,

zwanego Il Magnifico (Wawrzyniec Wspaniały), gdzie zetknął się ze środowiskiem humanistów Akademii Platońskiej; 1494–

2 z 6

KULTURA I SZTUKA RENESANSU

✔ geniusz sztuki

✔ architekt

✔ malarz

✔ rzeźbiarz

✔ poeta

sztuka

• architektura

✔ Europa

✗ Bazylika św. Piotra w Rzymie

✗ Santa Maria del Fiore - Florencja

✗ Palazzo Medici - Florencja

✔ Polska

✗ Wawel

✗ pałace

➢ Sucha Beskidzka

➢ Niepołomice

➢ Pieskowa Skała

➢ Baranów Sandomierski

✗ Kaplica Zygmuntowska na Wawelu

✗ Stare Miasto w Zamościu

• malarstwo

✔ Europa

✗ Leonardo da Vinci

➢ „Mona Liza”

➢ „Dama z łasiczką”

➢ „Ostatnia wieczerza” (fresk)

✗ Raffaelo Sant i 8

95 w Bolonii (rzeźby w kościele S. Domenico), kilkakrotnie we Florencji (1501–05, 1517–34) oraz w Rzymie (1496–1501,

1505–17, od 1534 do śmierci). Już we wczesnych pracach objawiła się jego wielka indywidualność, zaznaczyły się też wpływy

antyku i „Donatella” („Madonna przy schodach”, „Walka centaurów z Lapitami” – obie płaskorzeźby 1490–92, „Bachus”

1497–1501, „Madonna z Brugii” po 1501). Najsłynniejsze rzeźby Michała Anioła odznaczają się – charakterystycznymi także

dla dzieł malarskich – cechami określanymi przez współczesnych jako divinità [‘boskość’] („Pietà Watykańska” w Bazylice

Św. Piotra w Rzymie 1498–1500) i „terribilità” (‘ogromna siła dramatyczna’) „Dawid” – posąg, niegdyś przed Palazzo Vec-

chio, dziś w Akademii Sztuk Pięknych we Florencji 1501–04, „Mojżesz” 1513–16, „Rachel i Lea” 1542, te ostatnie z nie wy-

kończonego, a realizowanego 1505–42 nagrobka papieża Juliusza II ustawionego ostatecznie w kościele S. Pietro in Vincoli w

Rzymie); nagrobki synów: Giuliana księcia Nemours i Lorenza II, księcia Urbino z rzeźbami „Dnia”, „Nocy”, „Poranka” i

„Zmierzchu” (w Nowej Zakrystii w kościele S. Lorenzo we Florencji 1520–35); kilka rzeźb otemacie Pietà (najsłynniejsza

tzw. „Rondanini”, ostatnie nie dokończone dzieło, obecnie w Castello Sforzesco w Mediolanie 1564). Główne dzieła malar-

skie: obraz „Święta Rodzina” (1503), freski o tematyce biblijnej (m.in. „Prorocy i Sybille”) na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej

(1508–12), tamże na ścianie ołtarzowej „Sąd Ostateczny” (1536–41). Główne prace architektoniczno-urbanistyczne: przedsio-

nek Biblioteki Laurenziana we Florencji (1524–34), projekt urbanistyczny rozwiązania Placu Kapitolińskiego w Rzymie

(1536), rozbudowa pałacu Farnese (1546), kontynuacja budowy Bazyliki Św. Piotra (projekt kopuły z 1547 zrealizowany po-

śmiertnie), kościół S. Maria degli Angeli w termach Dioklecjana (1561). Twórczość Michała Anioła wyrasta ponad konwencje

mu współczesnych, a cechujące ją monumentalizm, ekspresja i niepokój zapowiadają barok. Utwory poetyckie Michała Anioła

powstały w większości pod koniec życia artysty; pierwsze poprawne wydanie „Poezji” pochodzi z 1861, wcześniejsze z 1623

(przekład polski L. Staffa 1922).

8 Rafael , właściwie Raffaelo Santi – (1483–1520), włoski malarz i architekt; jeden z najwybitniejszych artystów dojrzałego re-

nesansu; uczeń m.in. Perugina; 1500–04 kompozycje religijne (seria Madonn), portrety księcia Urbino; 1504–08 we Florencji,

gdzie zetknął się z dziełami Leonarda da Vinci i Michała Anioła; 1509–20 w Rzymie, w służbie papieży Juliusza II i Leona X;

1515 mianowany konserwatorem starożytnych zabytków Rzymu; 1514–20 kierownik budowy Bazyliki Św. Piotra. Projekto-

wał m.in. w Rzymie: kościół S. Eligio degli Orefici (od 1509), kaplicę Chigi przy kościele S. Maria del Popolo (od 1512), wil-

lę Madama (1516) oraz we Florencji pałac Pandolfini (od 1518). Główne dzieła malarskie: freski w apartamentach papieskich

(stanzach) w pałacu watykańskim – Stanza della Segnatura (1509–11, m.in. Szkoła Ateńska), Stanza d’Eliodoro (1511–14,

m.in. „Wypędzenie Heliodora ze świątyni”); freski w willi Farnesina („Triumf Galatei” 1514), w Loggiach Watykańskich

(1517–19, wraz z G. Romano i G. da Udine), gdzie wprowadził typ ornamentyki zwanej groteską; liczne obrazy sztalugowe o

tematyce religijnej („Zaślubiny Marii” – „Sposalizio” 1504, „Złożenie do grobu” 1507); słynne obrazy Madonny, w których

dążył do stworzenia idealnego typu postaci kobiecej („Madonna del Granduca” ok. 1505, „Madonna Sykstyńska” ok. 1513,

„Madonna della Sedia” 1516), oraz portrety („La Fornarina” 1515, „Baldassare Castiglione” 1516, „Leon X z kardynałami

3 z 6

KULTURA I SZTUKA RENESANSU

➢ „Madonna Sykstyńska”

➢ „Madonna ze szczygłem”

✗ Michał Anioł

➢ fresk w Kaplicy Sykstyńskiej

 „Stworzenie świata”

 „Sąd ostateczny”

✗ Sandro Botticell i 9

➢ Narodziny Wenus

➢ Primavera

✗ Giorgion e 10

➢ „Śpiąca Wenus”

✗ Tycja n 11

➢ „Piękna Włoszka”

➢ „Wizyta w świątyni”

✗ Albrecht Dürer 12 – drzeworyty

Giulio Medici i Luigi Rossi” ok. 1518); 1515–16 kartony do arrasów („Dzieje Apostolskie”) dla Kaplicy Sykstyńskiej. Rafael

stworzył styl pełenharmonii, spokoju, powagi i klasycznego piękna; jego dzieła cechuje doskonałość formy i kompozycji; w

późnych pracach (m.in. „Przemienienie na Górze Tabor”) wprowadził ujęcia już manierystyczne, które rozwiną jego ucznio-

wie (np. G. Romano); twórczość Rafaela wywarła ogromny wpływ na sztukę europejską, stając się też jedną z podstaw akade-

mizmu.

9 Botticelli Sandro , właściwie Alessandro di Mariano Filipepi – (1445–1510), malarz włoski; przedstawiciel renesansowej

szkoły florenckiej; malował obrazy religijne, mitologiczne, alegoryczne oraz portrety; dzieła: „Alegoria męstwa”, „Pokłon

Trzech Króli”, „Wiosna” („Primavera”); 1481–83 freski w Kaplicy Sykstyńskiej w Rzymie; obrazy mitologiczne: „Narodziny

Wenus”, „Wenus i Mars”; tondo „Madonna del Magnificat”; po 1490 pod wpływem kazań Savonaroli obrazy religijne (np.

„Koronacja Matki Boskiej”, „Złożenie do grobu”) o patetycznym i ekspresyjnym wyrazie; ilustracje do „Boskiej komedii”

Dantego Alighieri; cechy dzieł Botticellego: chłodny, czysty koloryt, precyzja rysunku i dekoracyjny linearyzm; tondo – (wło-

ski dosłownie krąg, talerz, szt.) okrągły obraz lub okrągła płaskorzeźba; forma typowa dla renesansu, zwłaszcza we Włoszech.

10 Giorgione , właściwie Giorgio Barbarelli da Castelfranco – (ok. 1477–1510), malarz włoski; jeden z głównych twórców re-

nesansowego malarstwa weneckiego; uczeń G. Belliniego; tworzył obrazy religijne. („Tronująca Madonna ze św. Francisz-

kiem i św. Liberalisem” w kościele S.Liberale w Castelfranco Veneto 1504, „Judyta”), mitologiczne („Śpiąca Wenus”, ukoń-

czona przez Tycjana), portrety oraz kompozycje figuralne w pejzażu („Burza”, „Koncert”, „Trzej filozofowie”). Był wybitnym

kolorystą, wrażliwym obserwatorem chwilowych stanów natury i świata; obrazy Giorgione cechuje harmonijne zespolenie

przedstawionych postaci z krajobrazem, miękki modelunek, liryzm i nastrojowość sugerujące treści symboliczne i alegorycz-

ne; dążył do symbiozy malarstwa, muzyki i poezji. Autorstwo wielu dzieł Giorgione jest sporne, przyjmuje się pogląd o istnie-

niu kręgu Giorgione (tzw. giorgioneschi) złożonego z wielbicieli i naśladowców artysty.

11 Tycjan , właściwie Tiziano Vecellio – (ok. 1485 lub 1488–1576), malarz włoski; jeden z najwybitniejszych artystów renesan-

su, czołowy przedstawiciel koloryzmu weneckiego; uczeń G. Belliniego i Giorgiona; 1533 mianowany w Bolonii przez Karola

V malarzem nadwornym; 1545–46 w Rzymie, 1548 i 1550–51 w Augsburgu na dworze cesarskim; we wczesnych dziełach Ty-

cjana („Miłość niebiańska i miłość ziemska” ok. 1515) jest widoczny wpływ malarstwa Giorgiona, którego obraz „Śpiąca We-

nus” – ukończył; następnie wykształcił własny styl, pełen rozmachu i spontaniczności, o nasyconym kolorycie, bogatym świa-

tłocieniu i wielkiej swobodzie pędzla; zakres tematyczny sztuki Tycjana był bardzo rozległy, malował obrazy religijne o róż-

nym charakterze i przeznaczeniu („Grosz czynszowy” ok. 1517, „Assunta” 1516, „Madonna rodziny Pesaro” ok. 1526, „Pre-

zentacja Marii w świątyni” 1534–38), liczne przedstawienia mitologiczne, tzw. poezje, pełne cielesnego wdzięku i nieskrępo-

wanej zmysłowości („Bachanalia” 1519, „Bachus i Ariadna” 1522), portrety o znakomitej psychicznej charakterystyce modela

(„Pietro Aretino” 1545, Karol V 1548), wreszcie sceny historyczne i alegoryczne. Późne dzieła o stłumionych barwach, szorst-

kiej fakturze, pozorach nieukończenia cechuje głębia religijnego przeżycia („Cierniem koronowanie” ok. 1570, „Pietà” ok.

1576). Za życia cieszył się wielką sławą, przyjaźnią wybitnych humanistów i możnych mecenasów, mając licznych uczniów

Tycjana oddziałał na wiele pokoleń późniejszych malarzy, zwłaszcza w XVII i XIX w.

12 Dürer Albrecht – (1471–1528), niemiecki malarz i grafik; najwybitniejszy przedstawiciel przełomu późnego średniowiecza i

renesansu w sztuce środkowoeuropejskiej; uczeń swego ojca i M. Wolgemuta. W 1490–94 podróżował po Alzacji i Szwajcarii;

1494–95 i 1505–07 przebywał we Włoszech, a 1520–21 w Niderlandach. Działał w Norymberdze, prowadząc warsztat malar-

ski i graficzny; Dürer, jeden z pierwszych w Europie Północnej, przyswoił sobie zdobycze renesansu włoskiego; łącząc je z re-

alizmem niderlandzkim i tradycją sztuki niemieckiej, stworzył odrębny język obrazowy. Najwybitniejszym dziełem pierwsze-

go okresu twórczości jest cykl 14 drzeworytów do „Apokalipsy” (1498) wyróżniający się nowatorstwem techniki drzeworytni-

czej. W tym czasie powstały też liczne malowane portrety („Autoportret” 1498), rysunkowe pejzaże i studia przyrodnicze,

miedzioryty („Syn marnotrawny” 1496) oraz cykle drzeworytnicze („Pasja Chrystusa” 1498–1510 i „Życie Marii” 1501–11).

W późniejszych dziełach zaznaczył się wpływ sztuki włoskiej, widoczny w kolorycie („Święto Różańcowe” 1506) i w studiach

nad perspektywą i proporcjami. Arcydziełem tego okresu są miedzioryty „Rycerz, śmierć i diabeł” (1513), „Św. Hieronim w

celi” (1514), „Melancholia” (1514), w których Dürer pragnął wyrazić swój pogląd na życie i sztukę. Wielkim dziełem malar-

skim popierającym idee M. Lutra były 2 obrazy przedstawiające „Czterech apostołów” (1526). Dürer był również teoretykiem

sztuki, zajmował się perspektywą i proporcjami ludzkiego ciała („Vier Bücher von menschlicher Proportion” 1528); jego

4 z 6

KULTURA I SZTUKA RENESANSU

➢ „Autoportret”

• Piotr Brueghe l 13

➢ „Upadek I kara”

➢ „Żniwa”

✔ Polska

✗ miniatury „Kodeksu Behema”

✗ anonimowy obraz „Bitwa pod Orszą”

• rzeźba

✔ Michał Anioł

✗ „Dawid”

✗ „Pięta”

✗ „Mojżesz”

✔ Donatell o 14

• „Dawid”

• pomnik kondotier a 15 Gattamelaty (dał początek konnym posągom renesansowym)

✔ Andrea Verrocchio 16

✗ pomnik Colleoniego – Wenecja

Utrwal terminy

baptysterium - budynek przeznaczony do chrztu wiernych, najczęściej znajdował się w pobliżu większego kościoła

demiurg – twórca o silnej osobowości, niezwykła indywidualność artystyczna kształtująca i przetwarzająca świat,

człowiek o niekonwencjonalnych metodach pracy artystycznej

kondotier – żołnierz najemny, dowódca najemnych oddziałów, które opłacał książę lub zarząd miasta

manieryzm – późnorenesansowy prąd artystyczny odznaczający się niezwykłością pomysłów, wyrafinowaniem, styli-

zacją

W literaturze i sztukach pięknych

uczniowie to m.in. H. Kulmbach i H. Schaufelein.

13 Brueghel Piotr , Bruegel , Breughel – starszy, zwany Chłopskim (ok. 1528–69), najwybitniejszy malarz niderlandzki XVI w.;

1552–53 przebywał we Włoszech, potem w Antwerpii i Brukseli. Wpływy włoskie nie odegrały większej roli w jego twórczo-

ści, rozwinął tradycje rodzime nawiązujące do stylu H. Boscha. Breugel odegrał zasadniczą rolę w sztuce dzięki nowej kon-

cepcji pejzażowej – stworzył typ pejzażu kosmologicznego, którego wyrazem jest cykl obrazów „Kalendarz”, symbolizujących

pory roku, organicznie łączących życie człowieka z życiem przyrody. Breugel uprawiał także malarstwo figuralne, czerpiąc te-

maty z „Biblii” i życia ludu („Budowa wieży Babel” 1563, „Wesele chłopskie” 1566). Wielokrotnie ilustrował przysłowia lu-

dowe („Przysłowia”, „Zły pasterz”, „Złodziej gniazd” 1567). Sens jego dzieł, nawet pozornie tylko rodzajowych, jest zawsze

moralizatorski. Indywidualność Breugela wyraziła się zwłaszcza w formie plastycznej, w zależności od tematu kształtował po-

szczególne elementy dzieła bądź linearnie, bądź uwydatniał płynność materii malarskiej; postacie budował z uproszczonych

brył geometrycznych, rozgraniczonych układem soczystych plam barwnych, przypominającym witraż („Zabawy dziecięce”

1560). W twórczości Breugela badacze często dopatrują się oskarżenia zaborczości hiszpańskiej („Taniec pod szubienicą”,

„Rzeź niewiniątek” 1565). Breugel stworzył podstawy rozwoju rodzajowego i pejzażowego malarstwa XVII w.; kontynuatora-

mi dzieła Breugela byli jego dwaj synowie, Pieter Brueghel (młodszy) i Jan Brueghel (starszy).

14 Donatello , właściwie Donato di Betto Bardi – (1386–1466), rzeźbiarz włoski; najwybitniejszy przedstawiciel rzeźby włoskiej

XV w.; początkowo we Florencji w pracowni L. Ghibertiego; od ok. 1430 w Rzymie, gdzie studiował rzeźbę antyczną, 1433

powrócił do Florencji; wczesne dzieła (posągi dla kampanili, katedry i Or San Michele we Florencji) cechuje swobodny układ

postaci i realizm ujęcia; zainteresowanie antykiem uwidoczniło się w posągu Dawida (1430, pierwszy renesansowy akt męski);

Donatello wykonywał nagrobki, posągi, płaskorzeźby w marmurze (m.in. trybuna śpiewacza dla katedry florenckiej), w brązie

(ołtarz wielki dla bazyliki Św. Antoniego w Padwie) i w drewnie (figura św. Magdaleny), odznaczające się świetną kompozy-

cją, doskonale zarysowaną perspektywą, wielką ekspresją i dynamizmem. Jest twórcą pierwszego, monumentalnego, renesan-

sowe dzieła – pomnika konnego kondotiera Gattamelaty w Padwie (1444–47). Twórczość Donatella wywarła wielki wpływ na

renesansową rzeźbę włoską.

15 kondotier – (wł. condottiere , hist.) w XIV–XVI w. we Włoszech (zwłaszcza północnych): dowódca oddziałów najemnych w

służbie miast lub dworów książęcych; żołnierz najemny.

16 Verrocchio Andrea , właściwie Andrea di Cione – (1435–88), włoski rzeźbiarz, złotnik i malarz; przedstawiciel quattrocenta

florenckiego; pracował głównie dla Medyceuszów; tworzył obrazy i rzeźby religijne, pełne harmonii, odznaczające się wy-

twornością i wirtuozerią techniczną; główne dzieła: nagrobki Piera i Giovanniego Medici w kościele S. Lorenzo we Florencji

(1472); „Niewierny Tomasz” w Orsanmichele we Florencji (1483), „David” (1473–75), słynny pomnik konny B. Colleoniego

w Wenecji (1481, ukończony po śmierci del Verrocchia 1496; Colleoniego posąg); nagrobek kardynała N. Fortegurri w kate-

drze w Pistoi (1476–88), obraz – „Chrzest Chrystusa” (1470); del V. prowadził duży warsztat, jego uczniem był m.in. Leonar-

do da Vinci.

5 z 6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: