Pamięć a trauma.pdf

PRACA POGL¥DOWA

ISSN 16430956

Ma³gorzata D¹bkowska

Klinika Psychiatrii Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Miko³aja Kopernika w Toruniu

Pamiêæ a trauma w wyniku przemocy

w bliskich zwi¹zkach

Memory and trauma of intimate partner violence

STRESZCZENIE

Podczas ka¿dego traumatycznego zdarzenia s¹ uru-

chamiane funkcje poznawcze. U osób, które prze¿y-

³y ju¿ traumê, procesy poznawcze s¹ os³abione i jed-

nostka jest uwra¿liwiona na szkodliwe bodce. Oso-

by z os³abionymi funkcjami poznawczymi s¹ szcze-

gólnie wra¿liwe na ujawnienie siê zespo³u stresu

pourazowego (PTSD). U osób z rozpoznanym PTSD

odnotowano deficyty pamiêci i zmniejszenie objê-

toci hipokampa. W pimiennictwie opublikowano

dane dotycz¹ce os³abienia wykonywania testów neu-

ropsychologicznych oceniaj¹cych pamiêæ s³own¹

i wzrokow¹ u osób z PTSD.

Traumatyczne dowiadczenia wp³ywaj¹ na

funkcje poznawcze. Wed³ug teorii McReynoldsa,

jeli dowiadczenia s¹ zbyt trudne do przyswojenia,

dochodzi do powstania deficytów poznawczych, któ-

rych ród³em jest zbyt d³ugotrwa³y nap³yw treci per-

cepcyjnych, jakich jednostka nie potrafi przyswoiæ,

lub zbyt gwa³towny nap³yw treci percepcyjnych,

które wskutek tego nie mog¹ byæ przyswojone, lub

jeli nast¹pi³a dezasymilacja treci poprzednio zasy-

milowanych [1]. Ofiary przemocy maj¹ szczególne

trudnoci w zasymilowaniu treci zwi¹zanych z po-

wtarzaj¹cymi siê negatywnymi dowiadczeniami.

Ka¿de u¿ycie si³y lub stosowanie przymusu

zagra¿aj¹cego w powa¿nym stopniu ¿yciu, wolno-

ci, integralnoci fizycznej albo psychicznej osoby

w rodzinie lub zwi¹zku mo¿na nazwaæ przemoc¹

domow¹ [2]. Sprawcami i ofiarami przemocy domo-

wej s¹ najczêciej partnerzy. Przemoc w bliskich kon-

taktach wystêpuje w ka¿dej warstwie spo³ecznej,

szerokoci geograficznej i we wszystkich krêgach

kulturowych. Kobiety i mê¿czyni nara¿eni na prze-

moc w dzieciñstwie czêciej jej dowiadczaj¹ lub sto-

suj¹ j¹ w doros³ym ¿yciu [3]. Sprawcami i ofiarami

w równym stopniu bywaj¹ mê¿czyni i kobiety. Kobie-

ty znacznie czêciej ni¿ mê¿czyni dowiadczaj¹ prze-

mocy fizycznej, której sprawcami s¹ ich partnerzy,

i nierzadko s¹ poddawane z ich strony systematycz-

nym i d³ugotrwa³ym przeladowaniom, co sprawia,

¿e konsekwencje tej przemocy s¹ dotkliwsze [4]. Do

przemocy dochodzi we wszystkich grupach spo³ecz-

nych. Ryzyko doznania urazu jest wiêksze, gdy agre-

sorem jest partner. Wed³ug wiatowej Organizacji

Zdrowia (WHO, World Health Organization ) 2050%

kobiet informuje, ¿e by³a ofiar¹ partnera. Ofiara prze-

mocy intymnej przebywa w sytuacji zagro¿enia przez

d³ugi okres i ³¹cz¹ j¹ ze sprawc¹ ró¿ne wiêzy zale¿noci.

Odbiera to mo¿liwoæ realnej oceny rzeczywistoci i ogra-

nicza zdolnoci poznawcze. Wynikiem powtarzaj¹cych

s³owa kluczowe: pamiêæ, trauma, stres, przemoc,

funkcje poznawcze, zespó³ stresu pourazowego

ABSTRACT

Every traumatic experience triggers the cognitive

functions. Among the people who have experienced

a trauma, the cognitive functions are diminished and

these people are exposed to the negative effects of

it. People with the diminished cognitive functions are

especially sensitive to the PTSD occurrence. Recent

studies have reported memory deficits and reduced

hippocampal volumes in post-traumatic stress disor-

der (PTSD). The literature currently contains several

reports of impaired performance on neuropsycholog-

ical tests of verbal and visual memory in PTSD.

key words: memory, trauma, stress, violence,

cognitive function, post-traumatic stress disorder

Adres do korespondencji: dr med. Ma³gorzata D¹bkowska

Katedra i Klinika Psychiatrii, Collegium Medicum

ul. Kurpiñskiego 19, 85096 Bydgoszcz

tel. (052) 585 42 56

e-mail: gosiadabkowska@yahoo.com

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007; 1 (7): 3741

www.psychiatria.med.pl

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 1

siê traumatycznych dowiadczeñ jest proces wikty-

mizacji, który zmienia poczucie to¿samoci maltre-

towanej osoby. Ulega zmianie ocena w³asna

i otaczaj¹cej rzeczywistoci. Mylenie charakteryzu-

je przewaga ocen negatywnych [5]. Ofiary przemo-

cy domowej doznaj¹ traumy II typu wed³ug podzia-

³u zaproponowanego przez Terr [6]. Terr klasyfikuje

skutki wydarzeñ, w zale¿noci od d³ugoci ich trwa-

nia i powtarzalnoci, na traumê typu I po poje-

dynczym, nieprzewidzianym wydarzeniu traumatycz-

nym oraz traumê typu II w wyniku d³ugotrwa-

³ych, powtarzaj¹cych siê niekorzystnych dowiadczeñ

[6]. Szczególnie u dzieci w traumie typu II, wywo³a-

nej dowiadczaniem powtarzaj¹cych siê zewnêtrz-

nych urazowych zdarzeñ, zw³aszcza ¿e najczêciej

ich autorami s¹ najbli¿sze osoby, kszta³tuj¹ siê za-

burzenia funkcji poznawczych, które spe³niaj¹ funk-

cjê obronn¹ przed dezintegracj¹ w³asnej osoby.

Wykszta³caj¹ce siê nieprawid³owe mechanizmy

obronne u dziecka zmieniaj¹ poznawcz¹ i emocjo-

naln¹ orientacjê w wiecie, sprzyjaj¹c powstawaniu

zniekszta³ceñ, takich jak ocena w³asnej osoby, oto-

czenia i mo¿liwoci kontroli [7]. Nawet jeli dzieci

nie potrafi¹ werbalizowaæ swoich prze¿yæ, to do-

wiadczenia o du¿ym ³adunku emocjonalnym s¹

zapamiêtywane niewerbalnie i pozostaj¹ na d³ugo

w pamiêci jako wra¿enia i emocje [8, 9]. Szczególne

trudnoci z przypominaniem sobie istotnych frag-

mentów traumatycznego prze¿ycia mog¹ mieæ dzie-

ci, które zosta³y zobowi¹zane do tajemnicy przez

sprawcê, oraz stale dowiadczaj¹ce traumatycznych

sytuacji, wychowywane przez sprawców traumy.

U dzieci w wyniku traumy czêciej wystêpuj¹ dyso-

cjacyjne zaburzenia pamiêci.

Ofiary przemocy, tak¿e seksualnej, maj¹ trwa-

³e zaburzenia pamiêci, przede wszystkim w przypo-

minaniu bezporednim i odroczonym treci werbal-

nych. Zaburzenia te utrzymuj¹ siê bardzo d³ugo

stwierdza siê je u doros³ych osób molestowanych

w dzieciñstwie. Pod³o¿em zaburzeñ s¹ trwa³e zmia-

ny mózgu. Obserwowane zmniejszenie objêtoci hi-

pokampa jest najczêciej wprost proporcjonalne do

stopnia os³abienia pamiêci. To funkcje poznawcze

umo¿liwiaj¹ przyswojenie zdarzenia zgodnie z w³a-

snym rozumieniem [10]. Procesy poznawcze maj¹

istotne znaczenie w zró¿nicowaniu wra¿liwoci na

traumê miêdzy osobami, które w przesz³oci mia³y

traumatyczne dowiadczenia, a pacjentami bez ta-

kich dowiadczeñ. U osób, które prze¿y³y ju¿ trau-

mê, procesy poznawcze s¹ os³abione i jednostka jest

uwra¿liwiona na kolejne negatywne dowiadczenia.

Os³abienie funkcjonowania poznawczego pod wp³ywem

traumatycznych dowiadczeñ prowadzi do uwra¿li-

wienia i ekstremalnej odpowiedzi na kolejny stres

oraz do niespójnych zachowañ [11]. Osoby z os³a-

bionymi funkcjami poznawczymi s¹ szczególnie

wra¿liwe na ujawnienie siê zespo³u stresu pourazo-

wego (PTSD, post-traumatic stress disorder ) [12].

Trauma bêd¹ca konsekwencj¹ dzia³ania cz³o-

wieka ma bardziej negatywny wp³yw ni¿ spowodo-

wana przez naturalne przyczyny, jak katastrofy przy-

rodnicze. Niekorzystne dzia³ania cz³owieka, na przy-

k³ad zwi¹zane z przemoc¹, podczas której ofiara czu-

je siê zagro¿ona, wi¹¿¹ siê z wiêkszym ryzykiem wy-

st¹pienia PTSD. Podstawow¹ rolê w zwiêkszeniu ry-

zyka niekorzystnych skutków traumy odgrywa nada-

nie negatywnego znaczenia wydarzeniu. Ofierze

trudniej siê pogodziæ ze stresorami bêd¹cymi wyni-

kiem dzia³ania cz³owieka. Ofiary przemocy bezustan-

nie s¹ poddawane stresorom, których ród³em jest

dzia³anie ludzkie. Intencjonalnoæ dzia³ania cz³owieka

w przebiegu przemocy domowej ma szczególnie

negatywny wp³yw na ofiarê. Z takim celowym wy-

rz¹dzaniem krzywdy ma do czynienia ofiara prze-

mocy domowej. Traumatyczne dowiadczenia s¹

zakodowane jako odczucia, wra¿enia, które nie prze-

kszta³caj¹ siê w formê narracyjn¹. Pojedyncze wyda-

rzenia traumatyczne s¹ lepiej zapamiêtywane ni¿ po-

wtarzaj¹ca siê trauma. Lepsza jest tak¿e pamiêæ

w przypadku traum spowodowanych katastrofami

naturalnymi. Po traumie zaburzona jest pamiêæ nar-

racyjna (inaczej deklaratywna), dziêki której mo¿na

wiadomie przypomnieæ sobie i odtworzyæ fakty.

Pamiêæ wydarzeñ traumatycznych ma bardziej cha-

rakter sensoryczno-emocjonalny, mniej natomiast

werbalny i narracyjny. Ponadto pamiêæ wydarzeñ

traumatycznych jest fragmentaryczna i pamiêciowe

odtworzenie faktów jest niekompletne. Pojawiaj¹ce

siê zniekszta³cenia spostrzegania dotycz¹ g³ównie

czasu i szczegó³ów kontekstu sytuacyjnego.

Osoby doznaj¹ce przemocy domowej s¹ szcze-

gólnie nara¿one na ujawnienie siê PTSD. Bliskoæ ze

sprawc¹ jest niekorzystnym czynnikiem ryzyka PTSD

u ofiar przemocy partnerskiej. Przemoc domowa

z regu³y trwa przez wiele lat i ofiara ma poczucie

braku kontroli nad stresogennym postêpowaniem

sprawcy [13]. Poczucie sensownoci dowiadczane-

go zdarzenia pozwala ochroniæ osobê przed ujaw-

nieniem siê PTSD. W przypadku przemocy domowej

ofiary nie widz¹ sensu w³asnych dowiadczeñ [14].

Przemoc o charakterze intymnym le¿y u pod³o¿a PTSD

czêciej ni¿ przemoc innego typu [15]. W zespole

stresu pourazowego wystêpuj¹ ró¿ne formy znie-

kszta³ceñ pamiêci w postaci intruzywnych wspo-

mnieñ (hipermnezja) b¹d czasowej niepamiêci

(amnezja) [16]. Obecnoæ objawów dysocjacyjnych

www.psychiatria.med.pl

Ma³gorzata D¹bkowska, Pamiêæ a trauma w wyniku przemocy w bliskich zwi¹zkach

w trakcie traumatycznego prze¿ycia pe³ni rolê ochro-

nn¹ w stosunku do mo¿liwoci pojawienia siê PTSD

jako skutku traumy [17, 18]. Hipermnezja polega na

odtwarzaniu traumy wbrew woli ofiary, narzucaniu

siê wspomnieñ, rozpamiêtywaniu traumatycznych

sytuacji, przykrych i nag³ych intruzyjnych odczuæ po-

legaj¹cych na zag³êbianiu siê w przebyt¹ trauma-

tyczn¹ sytuacjê, obecnoci koszmarnych snów . Hi-

pomnezja polega na lukach pamiêciowych, które

chroni¹ ofiarê przed uwiadomieniem sobie treci

trudnych do przyjêcia [19]. W obrazie PTSD zaburze-

nia pamiêci dotycz¹ g³ównie deficytów w pamiêci

deklaratywnej i s¹ immanentnym objawem PTSD,

zgodnie z klasyfikacj¹ Diagnostic and Statistical Ma-

nual of Mental Disorders (DSM IV). Pamiêæ deklara-

tywna odnosi siê do zdolnoci zapamiêtywania, od-

twarzania zdarzeñ i pamiêci zwi¹zanej z faktami. Ten

typ pamiêci towarzyszy wiadomoci, a pogorszenie

wi¹¿e siê z os³abieniem kodowania lub odzyskiwa-

nia. Pamiêæ deklaratywna zale¿y od uwagi i konstru-

owania struktur pamiêci oraz ich dostêpnoci do

odzyskiwania. Zaburzenia pamiêci w PTSD wi¹¿¹ siê

z os³abieniem pamiêci czynnociowej, spowodowa-

nej deficytem zdolnoci kodowania, przechowywa-

nia czy przypominania.

W PTSD zaburzona jest równie¿ pamiêæ proce-

duralna, która mo¿e byæ zakodowana podczas nie-

wiadomoci i mo¿e wp³ywaæ na póniejsze emocje

oraz zachowanie [20]. Ró¿ne zdarzenia mog¹ wy-

wo³aæ autonomiczne wzbudzenie, intruzywne myli

i wyobra¿enia. Wyniki badañ mózgu wskazuj¹, ¿e

zaburzenia uwagi pod wp³ywem bodców kojarzo-

nych z traum¹ wi¹¿¹ siê z procesami pamiêci proce-

duralnej [2123]. Na funkcje poznawcze wp³ywaj¹:

nasilenie objawów PTSD, natê¿enie stresora, subiek-

tywne postrzeganie wydarzenia oraz brak mo¿liwo-

ci kontroli, na co szczególnie s¹ nara¿one ofiary prze-

mocy domowej [2427].

Na funkcje poznawcze u osób d³ugotrwale

dowiadczaj¹cych traumy i maj¹cych objawy PTSD

wp³ywa czêsta wspó³chorobowoæ, która raczej jest

regu³¹ ni¿ wyj¹tkiem [15]. Zespó³ stresu pourazo-

wego wi¹¿e siê ze zwiêkszon¹ czêstoci¹ zachoro-

wania na depresjê, zaburzenia lêkowe uogólnione,

nadu¿ywaniem substancji psychoaktywnych, zabu-

rzeniami panicznymi, agorafobi¹, zespo³em obsesyj-

no-kompulsyjnym [28, 29]. Sporód diagnozowanych

pacjentów z PTSD u 80% wystêpuje inne zaburzenie

psychiczne lub nawet kilka [30]. Zaburzenia nastroju

i emocji znacz¹co wp³ywaj¹ na funkcje neuropsycho-

logiczne [31]. Wyniki badañ wskazuj¹ jednak, ¿e dys-

funkcje poznawcze s¹ w³aciwe dla PTSD per se i ró¿-

ni¹ siê od tych, które wynikaj¹ ze wspó³istniej¹cych

chorób; pojawiaj¹ siê jeszcze przed wyst¹pieniem in-

nego zaburzenia psychicznego.

U osób z PTSD zmiany strukturalne stwierdza-

ne w badaniu rezonansem magnetycznym (MRI,

magnetic resonance imaging ) dotycz¹ obszarów tra-

dycyjnie zwi¹zanych z pamiêci¹. U chorych z do-

wiadczeniami traumatycznymi, jak wojna, przemoc

fizyczna i wykorzystywanie seksualne, w MRI mózgu

zaobserwowano zmniejszenie prawostronnego hipo-

kampa. Wielkoæ ubytku okaza³a siê proporcjonalna

do stopnia zaburzeñ pamiêci krótkotrwa³ej [32, 33].

Zmniejszenie objêtoci hipokampa zaobserwowano

u osób d³ugotrwale maltretowanych lub wykorzy-

stywanych seksualnie. Nie zawsze zmiany struktu-

ralne pokrywaj¹ siê z wynikami testów neuropsycho-

logicznych, natomiast skargi na problemy poznaw-

cze zwi¹zane z wymaganiami codziennego ¿ycia

pokrywa³y siê z wynikami pomiaru funkcji poznaw-

czych [34]. Ofiary traumatycznych prze¿yæ najczêciej

uskar¿aj¹ siê w³anie na os³abienie funkcjonowania

w codziennym ¿yciu. Skargi na subiektywne trudno-

ci w pamiêci u osób z PTSD wi¹¿¹ siê z os³abieniem

koncentracji i uwagi oraz z problemem z uczeniem

siê od nowa i przypominaniem [3537]. W niektó-

rych badaniach opisano przeciwstawne wyniki te-

stów neuropsychologicznych u osób z PTSD [28, 30].

Odnotowano ró¿nice w ocenie uwagi miêdzy pacjen-

tami z PTSD a zdrowymi osobami [3739]. Wyniki

prac sugeruj¹, ¿e osoby z PTSD przejawiaj¹ os³abie-

nie pamiêci operacyjnej (zdolnoci do chwilowego

utrzymania i przetwarzania informacji w celu wyko-

nania zadañ poznawczych) i niewydolnoæ sekwen-

cjonowania oraz zdolnoci organizacyjnych. Te defi-

cyty, ³¹cznie z os³abieniem uwagi, obni¿aj¹ wynik

testu oceniaj¹cego pamiêæ i wi¹¿¹ siê z uszkodze-

niem okolicy orbito-frontalnej lub obszaru j¹dra mig-

da³owatego i jego licznych po³¹czeñ [40].

Z PTSD wystêpuj¹ zaburzenia pamiêci werbalnej

zwi¹zane z os³abieniem pamiêci krótkotrwa³ej [41].

Odnotowano tak¿e pogorszenie niezbêdnej w co-

dziennym ¿yciu pamiêci wzrokowej u osób, które

w wyniku traumy mia³y objawy PTSD. [42]. Flash-

back nag³y, intruzywny nawrot wspomnieñ lub te¿

wizji sytuacji traumatycznej mo¿e siê wi¹zaæ ze

wzrostem aktywnoci tych czêci mózgu, które od-

powiadaj¹ za regulacjê i generowanie emocji oraz pa-

miêci, przy czym towarzyszy temu obni¿enie aktyw-

noci funkcjonalnej przedniego zakrêtu obrêczy [43].

Os³abienie funkcjonowania tej struktury mo¿e spo-

wodowaæ pogorszenie kontroli korowej nad obsza-

rami zwi¹zanymi z procesami emocjonalnymi i pa-

miêci¹ . W czasie ekspozycji na bodce zwi¹zane

z urazowym wydarzeniem zwiêksza siê przep³yw krwi

www.psychiatria.med.pl

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 1

w prawostronnych obszarach limbicznych i oko³o-

limbicznych oraz w prawej korze wyspy, a tak¿e

zmniejsza siê regionalny przep³ywu krwi po lewej

stronie w obrêbie struktur skroniowych i obszaru

Broca . Wzrost regionalnego przep³ywu krwi w przed-

niej czêci kory przedczo³owej, tylnych obszarach

obrêczy i korze ruchowej obserwowano u kobiet

molestowanych seksualnie w dzieciñstwie. Odnoto-

wano wzrost przep³ywu krwi w projekcjach wzgó-

rzowo-korowych, w trakcie prze¿ycia typu flashback

[19, 43]. Funkcje pamiêciowe zapamiêtywanie,

przechowywanie i odtwarzanie maj¹ kluczowe

znaczenie w zaburzeniach potraumatycznych. Pro-

cesy pamiêciowe w zdarzeniach traumatycznych ró¿-

ni¹ siê od pamiêci w sytuacjach o niskim poziomie

stresu. Ró¿nice te wynikaj¹ z neurobiologicznych

podstaw reakcji traumatycznej, innych ni¿ w sytu-

acji stresowej. Du¿e emocjonalne pobudzenie

w momencie traumy przeszkadza w efektywnym

werbalnym zapamiêtywaniu, natomiast bezs³owne

zapamiêtanie wra¿eñ i doznañ uczuciowych pozo-

staje niezmienne przez d³ugi czas [8, 9].

14. Simmons C.A., Granvold D.K. A cognitive model to explain

gender differences in rate of PTSD diagnosis. Brief Treatment

and Crisis Intervention 2005; 5: 290299.

15. Kilpatrick D.G., Ruggiero K.J., Acierno R., Saunders B.E., Re-

snick H.S., Best C.L. Violence and risk of PTSD, major depres-

sion, substance abuse/dependence, and comorbidity: results

from the national survey of adolescents. J. Consult. Clin. Psych.

2003; 71: 692700.

16. Van der Kolk B.A., Fisler R. Dissociation and fragmentary natu-

re of traumatic memories. Overview and exploratory study.

J. Traum. Stress 1995; 4: 505525.

17. Brewin C.R., Andrews B., Valentine J.D. Meta-analysis of risk

factors for posttraumatic stress disorder in trauma exposed

adults. J. Consult. Clin. Psych. 2000; 68: 748766.

18. Ozer E.J., Best S.R., Lipsey T.L.,Weiss D.S. Predictors of post-

traumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-ana-

lysis. Psychol. Bull. 2003; 129: 5273.

19. Horner M.D., Hamner M.B. Neurocognitive functioning in posttrau-

matic stress disorder. Neuropsychology Review 2002; 12: 1530.

20. Schacter D.L., Chiu C.Y.P., Ochsner K.N. Implicite memory:

a selective review. Annu. Rev. Neurosci. 1993; 6: 159182.

21. Mc Nally R.J. Implicite and explicite memory for trauma-rela-

ted information in PTSD. W: Yehuda R., McFarlane A.C. (red.).

Psychobiology of posttraumatic stress disorder. Ann. N.Y. Acad.

Sci., Nowy Jork 1997; 219225.

22. Bryant R.A., Harvey A.G. Attentinal bias in posttraumatic stress

disorder. J. Trauma Stress 1997; 10: 635644.

23. Zeitlin S.B., McNally R.J. Implicite and explicite memory bias

for threat in post-traumatic stress disorder. Behav. Res. Ther.

1991; 29: 451457.

24. Folkman S., Lazarus R.S., Gruen R.J., De Longin A. Appraisal,

doping, heath status and psychological symptoms. J. Pers. Soc.

Psychol. 1986; 50: 571579.

25. Foy D.W., Sipprelle R.C., Rueger D.B., Carroll E.M. Etiology of

posttraumatic stress disorder in Vietnam veterans. J. Consult.

Clin. Psych. 1984; 40: 13231328.

26. Jones J.C., Barlow D.H. The etiology of post-traumatic stress

disorder. Clin. Psychol. Rev. 1990; 10: 299328.

27. van der Kolk B.A. The body keeps the score: memory and the

evolving psychobiology of post-traumatic stress. Harv. Rev.

Psychiatry 1994; 1: 253265.

28. Barrett D.H., Greek M.L., Morris R.G., Giles W.H., Croft J.B.

Cognitive functioning and post-traumatic stress disorder. Am. J.

Psychiatry 1996; 15: 14921494.

29. Gil T., Calev A., Greenberg D., Kugelmass S., Lerer B. Cognitive

functioning in post-traumatic stress disorder. J. Traum. Stress

1990; 3: 2945.

30. Zalewski C., Thompson W., Gottesman I. Comparison of neu-

ropsychological test performance in PTSD, generalized anxie-

ty disorder, and control Vietnam veterans. Assessment 1994;

1: 133142.

31. Jaracz J. Zaburzenia funkcji poznawczych w depresji: badania

neuropsychologiczne i neuroobrazowe. W: Borkowska A. (red.).

Zaburzenia funkcji poznawczych w chorobach psychicznych.

Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 2005; 3144.

32. Bremner, J.D., Randall P., Scott T.M. i wsp. MRI based measu-

rement of hippocampal volume in patients with combat rela-

ted posttraumatic stress disorder. Am. J. Psychiatry 1995; 152:

973981.

33. Bremner J.D., Randall P., Vermetten E. i wsp. MRI-based me-

asurement of hippocampal volume in posttraumatic stress di-

sorder related to childhood physical and sexual abuse: a preli-

minary report. Biol. Psychiatry 1997; 41: 2332.

34. Stein M.B., Hanna C., Koverola C., Torchia M., McClarty B. Struc-

tural brain changes in PTSD: does trauma alter neuroanato-

my? Proc. N.Y. Acad. Sci., Nowy Jork 1997; 821: 7682.

35. Archibald H.C., Tuddenham R.D. Persistent stress reaction after

combat. Arch. Gen. Psychiatry 1965; 12: 475481.

PIMIENNICTWO

1. Mc Reynolds P. Behavioral choice as a function of novelty-

-seeking and anxiety-avoidance. Psychol. Rep. 1971; 29: 36.

2. Stewart D.E., Robinson G.E. A review of domestic violence and

womens mental health. Arch. Womens Mental Health 1998;

1: 8389.

3. Kramek J., Grzyma³a-Krzy¿ostaniak A., Celewicz Z., Ronin-Walk-

nowska E. Przemoc wobec kobiet w ci¹¿y. Ginek. Pol. 2001:

72: 10421048.

4. Makara-Studziñska M., Turek R., Iwanowicz-Palus G. Ofiara

agresor, kobieta czy mê¿czyzna? Zdr. Publ. 2005: 115: 577580.

5. Mellibruda J., Durda R., Sasal D. (red.). O przemocy domowej

poradnik dla lekarza pediatry. Pañstwowa Agencja Rozwi¹-

zywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1998.

6. Terr L.C. Childhood traumas: an outline and overview. W:

Everly G.S., Lagting J.M. (red.). Psychotraumatology. Key pa-

pers and core concepts in post-traumatic stress. Plenum Press,

Nowy Jork 1995; 301320.

7. Finkelhor D., Browne A. The traumatic impact of child sexual

abuse: a conceptualization. Am. J. Orthopsychiat. 1985; 55:

530540.

8. Teicher M.H. Neurobiologia przemocy. wiat Nauki 2002; 5:

6269.

9. LeDoux J. Mózg emocjonalny. Media Rodzina, Poznañ 2000.

10. Granvold D.K. Cognitive treatment. W: Beebe L., Winchester N.A.,

Pflieger F., Lowman S. (red.). Encyclopedia of social work.

NASW Press DC, Waszyngton 1995; 525538.

11. Granvold D.K. Divorce. W: Dattilio F.M., Freeman A. (red.). Co-

gnitive-behavioral strategies in crisis intervention. Wyd. 2.

Guilford Press 2000, Nowy Jork; 362384.

12. Tolin D.F., Foa E.B. Gender and PTSD: a cognitive model. W:

Kimerling R., Ouimette P., Wolfe J. (red.). Gender and PTSD.

Guilford Press, Nowy Jork 2002; 7697.

13. Heitzman J. Psychiatryczna diagnoza zespo³ów pourazowych

klinika, orzecznictwo. Psychiatria w Praktyce Ogólnolekar-

skiej 2002; 2: 2138.

www.psychiatria.med.pl

Ma³gorzata D¹bkowska, Pamiêæ a trauma w wyniku przemocy w bliskich zwi¹zkach

36. Sutker P.B., Winstead D.K., Galina Z.H., Allain A.N. Cognitive

deficits and psychopathology among former prisoners of war

and combat veterans of the Korean conflict. Am. J. Psychiatry

1991; 148: 6772.

37. Sutker P.B., Vasterling J.J., Brailey K., Allain A.N. Memory, atten-

tion, and executive deficits in POW survivors: contributing biologi-

cal and psychological factors. Neuropsychology 1995; 9: 118125.

38. Uddo M., Vasterling J.J., Brailey K., Sutker P.B. Memory and

attention in post-traumatic stress disorder. J. Psychopathol.

Behav. Assess. 1993; 15: 4352.

39. Vasterling J.J., Brailey K., Constans J.I., Sutker P.B. Attention

and memory dysfunction in posttraumatic stress disorder. Neu-

ropsychology 1998; 12: 125133.

40. Damasio A.R., Anderson S.W. The frontal lobes. W: Heilman K.,

Valenstein E. (red.). Clinical Neuropsychology Oxford Universi-

ty Press, Nowy Jork 1993.

41. Bremner J.D., Scott T.M., Delaney R.C. i wsp. Deficits in short-

term memory in posttraumatic stress disorder. Am. J. Psychia-

try 1993; 150: 10151019.

42. Danckwerts A., Leathem J. Questioning the link between

PTSD and cognitive dysfunction. Neuropsychol. Rev. 2003; 13:

221235.

43. Hamner M.B., Lorbeumbaum J.P., George M.S. Potential role

of the anteriorcingulate cortex in PTSD: review of hypothesis.

Depress. Anxiety 1999; 9: 114.

www.psychiatria.med.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: