MateuszDuchowość
Zbigniew Nosowski święci małżonkowie -- razem czy osobno?
Czy na początku trzeciego tysiąclecia Kościół uroczyście pokaże światu, że małżeństwo n a p r a w d ę jest drogą do świętości? Czy na ołtarze wyniesiona zostanie para małżeńska -- jako para i jako małżonkowie -- a nie tylko poszczególni członkowie rodziny? Czy będziemy mogli czcić
świętych świadomie kroczących drogą wiary poprzez małżeństwo, a nie tylko
takich, którym małżeństwo jedynie p r z y d a r z y ł o się na ich
drodze do świętości?
O braku beatyfikowanych czy świętych małżonków wspominaliśmy już kiedyś na
łamach "Więzi". Temat ten powrócił do mnie z dużą mocą podczas obrad
Międzynarodowego Kongresu Ruchów Kościelnych w Rzymie. Niezależnie od
siebie, dwaj duchowni wyrazili tam nadzieję, że wkrótce Kościół będzie
oficjalnie uznawał za święte nie tylko osoby indywidualne, lecz także
małżeństwa, a nawet całe rodziny. ¦wiatowy kapelan ruchu "Spotkania
Małżeńskie", ks. Charles Patrick Coulter z Irlandii, mówił, że dzisiaj
Kościół bardzo potrzebuje małżonków, a małżonkowie potrzebują Kościoła.
Dlatego można się spodziewać, że wkrótce będziemy świadkami beatyfikacji
sakramentalnego małżeństwa. Podobną nadzieję wyraził wybitny
międzynarodowy ewangelizator, o. Daniel Ange. Jego zdaniem, w trzecim
tysiącleciu papież będzie mógł kanonizować całe rodziny, a nie tylko
poszczególnych jej członków.
Szukając w historii...
Chociaż w Kościele katolickim małżeństwo jest uznawane za jeden z
sakramentów, czyli szczególnie uprzywilejowanych dróg otrzymywania łaski
Bożej, a rodzina nazywana jest "domowym Kościołem", w gronie osób
oficjalnie uznanych dotychczas przez Kościół za święte i błogosławione
trudno znaleźć małżonków.
Jeśli już ktoś wyniesiony na ołtarze żył w małżeństwie, to zazwyczaj
"zasłużył" na świętość raczej przez to, że po śmierci współmałżonka
wstąpił do klasztoru. Do niedawna Mszał rzymski definiował święte kobiety
zamężne per non: non virgines, czyli nie-dziewice. W życiorysach świętych
podkreśla się, że niektórzy z nich nawet w małżeństwie ślubowali
powstrzymanie się od współżycia seksualnego, np. bł. Kinga (? 1292), żona
Bolesława Wstydliwego (tradycja twierdzi, że musiała ona stoczyć ostrą
walkę z mężem o zachowanie dziewictwa w małżeństwie) czy św. Emeryk
(1007-1031), jedyny syn króla Węgier, św. Stefana. ¦więtym jest człowiek,
który dla służby Bożej pozostawił żonę i dziesięcioro dzieci -- św.
Mikołaj z Flü e, główny patron Szwajcarii (1417-1487). Najpierw wstąpił on
do benedyktynów, wkrótce zrezygnował jednak z życia zakonnego i ożenił się
z Dorotą Wyss. Mieli 5 synów i 5 córek. Był radcą, sędzią i deputowanym do
federacji kantonów szwajcarskich. W latach 1433-60 był oficerem w wojsku.
Po kolejnej kampanii wojennej, w wieku lat 50 wstąpił do klasztoru
reformowanych benedyktynów (jedne źródła podają, że dość nieoczekiwanie
opuścił dom, inne -- że uczynił to za zgodą małżonki). Nakłoniono go
jednak, by został pustelnikiem bliżej stron rodzinnych. Tam przez 19
ostatnich lat życia nie przyjmował żadnych pokarmów, żywił się jedynie
Komunią świętą. W 1481 r. uratował na zjeździe w Stans jedność federacji
szwajcarskiej, dlatego zaczęto go czcić jako "ojca ojczyzny". Kanonizowany
został w roku 1947 przez papieża Piusa XII jako pustelnik. Mniej wiadomo o
dalszych losach jego żony.
Znaleźć można święte żony czy matki, najczęściej próżno jednak szukać w
uzasadnieniu ich oddania Bogu informacji, że prowadziły wraz z mężem
święte życie małżeńskie. Czasem zasłużyły się przez to, że z heroiczną
cierpliwością znosiły "wybryki" swoich mężów. Nieudane było np. życie
małżeńskie św. Moniki, ale swymi modlitwami i cierpieniem wyprosiła ona
nawrócenie zarówno porywczego męża, jak i syna, św. Augustyna. W pewnym
sensie podobna do niej jest bł. Dorota z Mątowów (1347-1394),
nieszczęśliwie wydana za mąż za starszego o 20 lat gdańskiego płatnerza,
Adalberta. Mąż bił ją za oddawanie się modlitwom i praktykom pokutnym, tak
że raz była nawet bliska śmierci. Dorota urodziła dziewięcioro dzieci, z
których ośmioro wcześnie zmarło, na skutek panujących wówczas epidemii. Po
latach zdołała ułagodzić męża i pod koniec jego życia nawet wspólnie
pielgrzymowali po sanktuariach Europy. Po śmierci męża uzyskała zgodę na
całkowite odcięcie się od świata poprzez dobrowolne zamurowanie w celi
przy kościele katedralnym w Kwidzyniu. Tam przeżyła 14 miesięcy. Bliższa
współczesności jest bł. Anna Maria Taigi (1769-1837), mistyczka, matka
siedmiorga dzieci i cierpliwa żona dość uciążliwego męża. W tym samym
czasie żyła bł. Elżbieta Canori Mora (1774-1825), której mąż nawrócił się
dopiero po jej śmierci i jako zakonnik pokutował za małżeńskie
niewierności.
Znana jest jeszcze św. Brygida (? 1373), która została przymuszona do
małżeństwa, miała ośmioro dzieci, a po śmierci męża założyła nowe
zgromadzenie zakonne. ¦w. Jadwiga, królowa (1374-1399), kanonizowana przed
rokiem przez Jana Pawła II, wyszła natomiast za mąż za Jagiełłę ze
względów religijno-polityczno-dyplomatycznych, choć szczerze kochała
przewidzianego dla niej uprzednio Wilhelma Habsburga (usiłowała nawet
uciec do niego z Wawelu). Bardziej szczęśliwą małżonką i matką była
zapewne pochodząca z Moraw bł. Zdzisława (? 1252), która urodziła czworo
dzieci. Wcześnie jednak musiała je opuścić, gdyż zmarła w wieku ok. 37
lat. Ciekawe, że choć przedstawiana jest jako wzór dla młodych żon i
matek, to ikonografia zwykła prezentować ją najczęściej w habicie
dominikańskim (być może była tercjarką tego zakonu?). Spośród
wcześniejszych zamężnych świętych wspomnieć trzeba jeszcze córkę cesarza
Konstantyna Wielkiego, św. Konstancję. Niewiele jednak wiadomo tak o niej,
jak i jej życiu małżeńskim.
Wśród mężczyzn żony mieli liczni kanonizowani średniowieczni królowie czy
książęta, lecz tym bardziej w ich przypadku nie podkreśla się małżeńskich
zasług na drodze do świętości. Żonaci byli także niektórzy męczennicy czy
to pierwszych wieków, czy też późniejsi (np. Tomasz More). Tytułem do
kanonizacji było tu jednak przede wszystkim męczeństwo w obronie wiary. W
gronie bardziej współczesnych świętych są już tylko samotni świeccy
mężczyźni, jak beatyfikowany przez Pawła VI w 1975r. profesor medycyny
Józef Moscati (1880-1927) czy dobrze znany w Polsce Piotr Jerzy Frassati
(1901-1925).
A jednak...
Znikąd zatem nadziei? Całkiem próżno szukać świętego małżeństwa? Aż tak
źle nie jest. Było np. na przełomie X i XI wieku małżeństwo cesarza
niemieckiego Henryka II i Kunegundy. Obydwoje małżonkowie czczeni są jako
święci. Nie mogą oni jednak być przykładem dla wszystkich małżeństw, gdyż
oboje -- za namową Kunegundy -- złożyli ślub czystości dziewiczej.
Naśladowanie ich dzisiaj utrudnia także względna łatwość, z jaką w
średniowieczu ogłaszano głowy koronowane świętymi. To samo dotyczy
małżeństwa siostry św. Henryka II, bł. Gizeli i króla Węgier, św. Stefana.
Wzorowe było ponoć małżeństwo św. Jadwigi ¦ląskiej (? 1243) i Henryka
Brodatego, lecz tylko ona wyniesiona została na ołtarze.
Są jeszcze przypadki świętych małżeństw z czasów, gdy celibat jeszcze nie
obowiązywał duchownych. W IV wieku żyli św. Grzegorz, biskup Nazjanzu i
św. Nonna. Byli oni rodzicami św. Grzegorza z Nazjanzu (doktora Kościoła,
wybitnego teologa, jednego z tzw. ojców kapadockich), św. Cezarego z
Nazjanzu (lekarza, pustelnika) i św. Gorgonii. Ze zrozumiałych względów
trudno jednak przedstawiać dzisiaj w Kościele małżeństwo biskupa jako wzór
do naśladowania dla świeckich.
Być może dalsze poszukiwania przyniosłyby jeszcze jakieś owoce. Rzecz
jasna, można sięgać do czczonych w naszym kraju świętych Joachima i Anny,
rodziców Matki Bożej (żadne małżeństwo nie zostało obdarowane przez Boga
takim dzieckiem jak oni). Przede wszystkim pamiętać trzeba o Józefie i
Maryi. Żonaty był św. Piotr, być może również inni apostołowie. Nowy
Testament kilkakrotnie wspomina chrześcijańskich małżonków, bliskich
współpracowników św. Pawła, Akwilę i Pryscyllę. Wszyscy oni słusznie byli
i są przedstawiani jako wzór dla współczesnych rodzin. Rzecz jasna, w
wielu wymiarach pary te mogą być naśladowane przez dzisiejszych wyznawców
Chrystusa. Naśladowanie i kult ¦więtej Rodziny zdaje się zresztą
przybierać na sile, co dostrzec można choćby w rosnącej popularności
różnych ikonograficznych przedstawień Jezusa wraz z Maryją i Józefem oraz
sanktuariów, w których znajdują się takie obrazy. W zjawisku tym trzeba
dostrzec ważny duszpasterski znak czasu. Jednak nawet ¦więta Rodzina --
skoro wierzymy w niepokalane poczęcie i trwałe dziewictwo Maryi -- w
istotnych wymiarach różni się od normalnych rodzin. Trudniej przez to w
pełni się z nią utożsamiać.
Faktem pozostaje zatem, że przez dwadzieścia wieków chrześcijańscy
małżonkowie nie otrzymali od Kościoła katolickiego wzorów do naśladowania
w postaci beatyfikowanych czy kanonizowanych par małżeńskich. Smutne to
tym bardziej, że za pontyfikatu Jana Pawła II odbywa się tak wiele
uroczystości wyniesienia na ołtarze kolejnych sług Bożych. Wciąż jednak są
to najczęściej osoby duchowne lub zakonne, z rzadka jedynie indywidualni
świeccy.
Przed kilku laty, podczas Międzynarodowego Roku Rodziny, Papież pragnął
przedstawić wiernym wyraźny symbol świętości rodziny. Odbyły się wówczas
-- tego samego dnia, 24 kwietnia 1994 r. -- znamienne beatyfikacje dwóch
kobiet, które były żonami i matkami. Pierwszą była wspomniana już Elżbieta
Canori Mora. Druga to współczesna nam włoska lekarka, Joanna Beretta
Molla, która zmarła przy urodzeniu czwartego dziecka. Przeżyła zaledwie 40
lat (1922-1962). Była specjalistką w dziedzinie pediatrii i ginekologii.
Podczas trwania czwartej ciąży dowiedziała się o śmiertelnym
niebezpieczeństwie grożącym zarówno jej, jak i dziecku. Nie zgodziła się
na przerwanie ciąży. Wybrała zagrożenie własnego życia, byle nie
spowodować śmierci dziecka. Zmarła w kilka dni po urodzeniu córki, w domu
rodzinnym, dokąd -- już w agonii -- przewieziono ją ze szpitala. Jej mąż
nie mógł być wraz z nią wyniesiony na ołtarze, choćby dlatego, że... wraz
z dziećmi był uczestnikiem ceremonii beatyfikacyjnej dokonanej przez Jana
Pawła II na placu św. Piotra.
Obie kobiety były żonami i matkami. Ich beatyfikacja w Roku Rodziny
wyraźnie, w papieskiej intencji, miała być znakiem świętości rodziny. Siłą
rzeczy musiał być to jednak znak niepełny -- za błogosławione uznawano
wciąż tylko indywidualne osoby, a nie sakramentalne małżeństwo.
Jan Paweł II sam wskazywał w liście "Tertio millennio adveniente" na
potrzebę oficjalnego uznawania par małżeńskich za błogosławione i święte:
Należy popierać uznanie heroiczności cnót zwłaszcza świątobliwych wiernych
świeckich, którzy realizowali swe powołanie chrześcijańskie w małżeństwie.
Żywiąc przeświadczenie, że w rzeczywistości nie brak owoców świętości
również w tym stanie, czujemy potrzebę znalezienia odpowiednich sposobów,
ażeby świętość ta była przez Kościół stwierdzana i stawiana za wzór dla
innych chrześcijańskich małżonków (nr 37).
Jak do tej pory, apel ten nie został zrealizowany. Wysokie wymagania
formalne (i dodajmy, także finansowe) długotrwałego i wyczerpującego
procesu beatyfikacyjnego "preferują" niejako osoby zakonne, których
macierzyste zgromadzenia mogą poświęcić się tej sprawie. W przypadku
duchownych spraw pilnuje diecezja. A kto stoi za małżonkami? Tu byłaby
ważna rola do odegrania dla diecezji, wszak święci małżonkowie w nich żyli
i żyją -- mówił przed czterema laty na tych łamach ks. Andrzej Santorski.
Wciąż jednak nie znalazły się -- postulowane przez Papieża -- "odpowiednie
sposoby" stwierdzania świętości małżonków. Innymi słowy, Kuria Rzymska nie
zdołała znaleźć sposobu na obniżenie poprzeczki formalnych wymagań w
procesach beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych, bez równoczesnego obniżania
poprzeczki faktycznych wymagań niezbędnych, by wykazać świętość
poszczególnych osób.
Kto będzie pierwszy?
Jan Paweł II wielokrotnie mówił o świętości, jaką przeżywają współczesne
małżeństwa. W swej homilii podczas spotkania z uczestnikami nowych ruchów
i wspólnot kościelnych w wigilię Zesłania Ducha ¦więtego Jan Paweł II
wymienił -- jako jeden z owoców działalności ruchów -- wspaniałe rodziny
chrześcijańskie, prawdziwe Kościoły domowe. Być może zatem wkrótce
rzeczywiście ktoś w Watykanie znajdzie odpowiednie sposoby, ażeby świętość
ta była przez Kościół stwierdzana i stawiana za wzór dla innych
chrześcijańskich małżonków. Tak wiele wspaniałych inicjatyw zawdzięczamy
polskiemu Papieżowi, może będzie on również pierwszym biskupem Rzymu,
który beatyfikuje parę małżeńską.
Wolno chyba przypuszczać, że sprawy zaszły już tak daleko, że można snuć
rozważania nie tylko c z y, lecz także: k i e d y nastąpi to wydarzenie i
k t o będzie jego bohaterem. Podczas Międzynarodowego Kongresu Ruchów
Kościelnych pytałem o to księży, którzy przedstawiali postulaty
beatyfikowania małżonków czy całych rodzin.
Ks. Charles Patrick Coulter ma nadzieję, iż pierwsza beatyfikacja
małżonków nastąpi jeszcze za jego życia (a ma 67 lat). Widzi on trzy
źródła takiej nadziei. Po pierwsze, skoro małżeństwo jest sakramentem, to
jest drogą do świętości. Zatem wiele małżeństw -- choć wcale nie
ogłoszonych przez Kościół jako święci -- z pewnością przeszło tę drogę w
sposób godny naśladowania. Po drugie, w dzisiejszym świecie bardzo trudno
jest głosić zasadę świętości małżeństwa. Taki symboliczny akt -- a symbole
odgrywają bardzo ważną rolę w życiu Kościoła -- byłby sygnałem dla wielu
małżeństw, że małżeństwo jest rzeczą świętą i drogą do świętości. Po
trzecie, małżeństwo wymaga specyficznej duchowości i beatyfikacja
małżonków przypomniałaby o tym. "Proces beatyfikacyjny małżonków wymagałby
podwójnego zaangażowania, ale nie wydaje się to niemożliwe, przecież Duch
¦więty działa w Kościele; być może ma On coś w rękawie" -- powiedział mi
ks. Coulter. Przypomniałem mu, że trwa obecnie proces beatyfikacyjny
państwa Martin, rodziców św. Teresy od Dzieciątka Jezus. "Być może to oni
będą pierwsi" -- zastanawiał się irlandzki duchowny. "Za nimi powinni
jednak pójść następni. Warto bowiem pamiętać, że wszystkie córki państwa
Martin wstąpiły do klasztoru. Rzecz jasna, to nic złego, ale o wiele
bardziej czytelnym sygnałem byłoby dziś uznanie świętości małżonków,
których dzieci niekoniecznie stawały się zakonnikami. ¦więtość małżonków
nie wymaga bowiem oddawania dzieci do klasztoru" -- powiedział ks.
Coulter.
Zdaniem o. Daniel Ange'a, w trzecim tysiącleciu możliwe będą kanonizacje
całych rodzin. "Idą bowiem czasy, które wymagają, by w rodzinie wszyscy
byli święci. Żyjemy w czasach destrukcji wiary, a im bardziej działa
szatan, tym bardziej Duch ¦więty rozdaje niezwykłe dary świętości.
Konkretnie myślę o dwóch rodzinach z Rwandy, które zostały w całości,
łącznie z dziećmi, zamordowane. Mogą one być beatyfikowane, bo wszyscy
oddali życie za Jezusa" -- powiedział o. Daniel Ange. "Również św.
Maksymilian Kolbe oddał życie, by uratować rodzinę. Za jego przykładem
księża powinni ofiarowywać swoje życie w obronie misterium rodziny". Nie
zdążyliśmy porozmawiać o szczegółach, przypuszczam jednak, że Daniel Ange
-- który sam trzynaście lat spędził w Rwandzie -- miał na pewno na myśli
rodzinę Rugamba: Cypriana, Dafrozę i ich sześcioro dzieci.
Małżonkowie Rugamba byli założycielami wspólnoty "Emmanuel" w Rwandzie.
Wcześniej jednak ich życie małżeńskie przeszło przez wiele prób. Cyprian
po ukończeniu szkoły średniej wstąpił do seminarium duchownego. Po dwóch
latach zrezygnował jednak z tej drogi. Podczas studiów w Belgii stracił
wiarę. Poślubił Dafrozę Mukansanga, lecz po nieporozumieniach i urodzeniu
pierwszego dziecka -- zgodnie z prawem zwyczajowym -- odprowadził żonę do
jej rodziców. Przez osiem miesięcy żyli w separacji. Cyprian nie stronił
od kobiet, miał pozamałżeńskie dziecko, które Dafroza później przygarnęła
jak swoje. Cyprian nawrócił się w roku 1982, w siedemnastym roku
małżeństwa. Odżyła również ich miłość. Zaangażowali się w działalność
ewangelizacyjną. Wraz ze wspólnotą "Emmanuel" założyli sierociniec dla
dzieci ulicy. Wszechstronnie uzdolniony Cyprian był dyrektorem Narodowego
Instytutu Badań Naukowych, głównym pomysłodawcą muzeum kultury
rwandyjskiej w Butare. Jako choreograf prowadził zespół tańca
tradycyjnego. Pisał również wiersze i pieśni religijne. Lokalny biskup
zezwolił rodzinie Rugamba na utworzenie domowej kaplicy. Przed tym właśnie
tabernakulum spędzili wraz z dziećmi ostatnie chwile swego życia, zanim
zabili ich żołnierze 7 kwietnia 1994 r. Mordercy zignorowali prośbę
Dafrozy o chwilę czasu na ostatnią modlitwę. Skierowali serię z karabinu
maszynowego w kierunku tabernakulum, a następnie zabili Cypriana, Dafrozę
i sześcioro (spośród dziesięciorga) ich dzieci. Jak pisze ks. Jan Pałyga
-- co potwierdzają polscy misjonarze pracujący w Rwandzie -- po śmierci
Cypriana i Dafrozy Rugamba przypomniano sobie w tym kraju o słowach Jana
Pawła II wypowiedzianych podczas pielgrzymki we wrześniu 1990 r.: Jestem
przekonany, że prawdziwi święci znajdują się między wami, wśród waszego
ludu rwandyjskiego, w waszych domach i rodzinach. Ostatnia piosenka
skomponowana przez Cypriana Rugamba nosi tytuł "Tanecznym krokiem idę do
Nowego Jeruzalem"...
Jednymi z pierwszych beatyfikowanych małżonków mogą być również państwo
Vanier, rodzice założyciela wspólnot skupionych wokół osób z upośledzeniem
umysłowym. Jean Vanier w rozmowie ze mną potwierdził, że w jego rodzinnej
diecezji w Kanadzie rozpoczęto przygotowania do procesu beatyfikacyjnego
jego rodziców. Jego ojciec był gubernatorem Kanady, bardzo szanowanym
przez jej mieszkańców, jego beatyfikacja miałaby zatem dodatkowy niezwykły
wymiar -- dotyczyłaby wysokiej rangi polityka. Jean Vanier nic jednak nie
mógł mi powiedzieć na temat stanu zaawansowania procesu beatyfikacyjnego,
a zwłaszcza stanowiska watykańskiej kongregacji ds. świętych w tej
sprawie.
¦więtość "pomimo" małżeństwa?
Istnieją -- jak sądzę -- trzy sposoby chrześcijańskiego przeżywania
wydarzeń powszedniego dnia, a zarazem trzy rodzaje chrześcijańskiej
refleksji nad codziennością. Pierwszy z nich to ucieczka od codzienności,
celem staje się wówczas świętość pomimo codzienności. Drugi to
sakralizacja codzienności; celem jest wtedy świętość w życiu codziennym.
Trzecie podejście to akceptacja codzienności; celem staje się tu
uświęcenie przez codzienność, która jest pełna łaski. Powyższe
rozróżnienia mogą być pomocne również w refleksji nad problemem świętości
małżonków.
Pierwszy z tych sposobów myślenia i życia chrześcijańskiego zakładał, że
codzienność (i szerzej: sprawy ziemskie) są złe. Wyciągano z tego wniosek,
że trzeba od nich uciekać -- czym dalej, tym lepiej. Codzienność była tu
jedynie przeszkodą w życiu chrześcijańskim i żadnym sposobem nie mogła się
stać drogą do świętości.
W drugim stylu również przyjmowano, że codzienność należy do sfery
profanum, a zatem wymaga przemienienia, niejako przyłączenia do sfery
sacrum. Przedstawiciele tego nurtu myślenia już nie sądzili, iż
codzienność jest i musi pozostać zła, nie chcieli uciekać od codzienności,
pragnęli ją więc uświęcić. Pod hasłem "uświęcenie codzienności" pisali
jednak i mówili głównie o modlitwie i umartwieniach, mimochodem jedynie
wspominając o wykonywaniu świeckich obowiązków.
Duchowość trzecia -- akceptacji codzienności i poszukiwania w niej samej
wymiaru duchowej głębi -- opiera się na przełamaniu podziału
sacrum-profanum. ¦wiat przestaje być podzielony (czy nawet rozerwany)
między to, co święte i to, co świeckie. Wszystko może być święte. Więcej,
wszystko, co czyni człowiek wierzący, powinno być święte -- właśnie ze
względu na to, że on (lub ona) to czyni. Dlatego mówi się tu o mistyce
...
PiterMax2024