POLSKA DROGA FIATA 2.pdf

2 . nowy pocztek

Zamek Krlewski w Warszawie

cja¸ przemys¸owy Fiata. Odbudowa fabryk trwa¸a

do 1947 roku. Na czele firmy sta¸ juý Vittorio Valletta, kt-

ry zaj¸ miejsce zmar¸ego w 1945 roku Giovanniego

Agnelli. Valletta to entuzjasta ma¸ego, oglnie dost«pnego

samochodu. Pod jego kierownictwem Fiat rozwija sie

sprzedaýy, wznosi nowe fabryki, inicjuje programy ba-

dawczo-rozwojowe, przyciga kapita¸ prywatny i paÄstwo-

wy, popiera budow« drg i autostrad. Rozwija si« eksport

i zapocztkowana w latach 30. dzia¸alnoæ licencyjna.

W 1948 roku, w trzy lata po zakoÄczeniu wojny,

w¸adze Polski Ludowej postanowi¸y wznowi produkcj«

samochodw osobowych. W kraju dwigajcym si« z ru-

in, by¸a to decyzja æmia¸a i niezwyk¸a. Patrzc na niewy-

obraýalny rozmiar zniszczeÄ wojennych, wydawa¸o si«,

ýe w skali potrzeb paÄstwa, pierwszeÄstwo naleýy da

budownictwu mieszkaniowemu. Odwagi wymaga¸o nie

tylko zdecydowanie si« na produkcj« samochodw oso-

bowych, ale rwnieý wskazanie na Fiata jako budowni-

czego fabryki. By¸a to decyzja æmia¸a rwnieý ze wzgl«-

dw politycznych. W tym czasie Europ« zaczyna¸a dzie-

li ideologia, wkraczajc nie tylko do polityki, ale rw-

nieý do ekonomii. Wsp¸pracowa z koncernem z ãobo-

zu imperialistycznegoÓ? Z koncernem, ktry wspiera¸

polityk« gospodarcz przedwojennego, sanacyjnego pol-

skiego rzdu, ktrego dokonania stara si« teraz pomniej-

szy w¸adza ludowa? Kiedy pojawia¸y si« takie pytania,

wiadomo by¸o, ýe ca¸e przedsi«wzi«cie zostanie uznane

za godny pot«pienia pomys¸. Wzorce sz¸y przecieý zza

wschodniej granicy, z Kraju Rad, ktrego æladem mia¸a

teraz podýa polska gospodarka.

Na temat pierwszej po wojnie prby wsp¸pracy

z Fiatem nie zachowa¸o si« zbyt wiele informacji. Nawet

w fiatowskich archiwach z tamtego okresu niewiele moý-

na znale. Na podstawie tych nielicznych dokumentw

moýna jednak odtworzy wydarzenia tamtego okresu,

ktre polsk gospodark« pchn«¸y na inne tory.

Partnerem Fiata by¸ Centralny Zarzd Przemys¸u Me-

talowego (CZPM) zarzdzajcy ca¸ym polskim przemy-

s¸em maszynowym i metalowym. Negocjacjom patrono-

wa¸a PaÄstwowa Komisja Planowania Gospodarczego,

ich przebiegiem interesowa¸ si« osobiæcie Eugeniusz

Vittorio Valletta

D ruga wojna æwiatowa zniszczy¸a cz«æciowo poten-

du, ¸cznie z patentami i sublicencjami (z wyjtkiem

czterech), pomoc w uruchomieniu produkcji i przy zaku-

pie maszyn, ktrych wartoæ wyceniono na 2-2,5 mln

dolarw. W¸osi brali rwnieý na siebie opracowanie

struktury organizacyjnej fabryki.

Prace budowlane ruszy¸y przed koÄcem roku, pierw-

szy samochd zjecha mia¸ po trzech latach, wiosn 1951

roku. Fabryka na ûeraniu mia¸a wytwarza rocznie 10

tys. aut z moýliwoæci podwojenia produkcji. Brano rw-

nieý pod uwag« delegowanie do Polski technikw Fiata

(ãwybranych spoærd najlepszychÓ- zapisano w kontrak-

cie), ktrzy mieli uczestniczy we wszystkich etapach bu-

dowy, aý po uruchomienie samochodu. Przewidziano

rwnieý staýe we W¸oszech dla polskich pracownikw.

Warunki ekonomiczne kontraktu by¸y wyjtkowo ko-

rzystne. Fiat rezygnowa¸ m. in. z op¸at za prawa licencyj-

ne, dokumentacj« oraz patenty. Niektre jego zapisy daj

wyobraýenie o wczesnej sytuacji zaopatrzeniowej w Pol-

sce, ale takýe o specyficznych wymaganiach personelu

Fiat 1100

Szyr. 14 kwietnia 1948 roku podpisano w Turynie ãKon-

trakt o wsp¸pracy technicznej mi«dzy Centralnym Za-

rzdem Przemys¸u Metalowego a Sp¸k Fiat w sprawie

budowy w Polsce zak¸adu produkcji samochodwÓ. Stro-

n« polsk reprezentowa¸ dr Stefan Askansas, pniejszy

dyrektor naczelny fabryki na ûeraniu. Ze strony w¸oskiej

dokument podpisa¸ sam prezes, Vittorio Valletta.

W kontrakcie Fiat zobowizywa¸ si« do zaprojekto-

wania nowej fabryki i uruchomienia w niej produkcji sa-

mochodu ã1100Ó, cieszcego si« duýym powodzeniem we

W¸oszech i innych krajach europejskich. Kontrakt zawie-

ra¸ jednak doæ niezwyk¸ klauzul«: dawa¸ stronie pol-

skiej prawo produkcji innego samochodu w miejsce

ã1100Ó, nawet o pojemnoæci 2000 cm 3 , ktry by¸by uru-

chomiony w turyÄskiej fabryce. Czy klauzul« podyktowa-

¸a ch« posiadania prestiýowego auta przez wczesnych

prominentw? - nie wiadomo. Pniej prominenci mieli

juý do dyspozycji wy¸cznie czarne, radzieckie Wo¸gi.

Zerwany kontrakt

Nowa Fabryka Samochodw Osobowych zosta¸a

zlokalizowana w Warszawie, podobnie jak przedwojen-

na, na prawym brzegu Wis¸y, lecz juý nie w rejonie uli-

cy Terespolskiej, ale w p¸nocnej cz«æci miasta - na ûe-

raniu. Zobowizania kontraktu obejmowa¸y m. in. opra-

cowanie projektu budowlanego i technologicznego, do-

starczenie pe¸nej dokumentacji konstrukcyjnej samocho-

Biurowiec POLMO

w¸oskiego. Strona polska zobowizywa¸a si« do zwolnie-

nia z op¸at celnych niektrych artyku¸w spoýywczych,

aby W¸osi nie byli skazani wy¸cznie na kotlety schabo-

we z kapust. Na pierwszym wi«c miejscu znalaz¸o si«

wino, potem oliwa z oliwek, ser parmezan, owoce cytru-

sowe, a takýe mka kukurydziana do przyrzdzania po-

Now fabryk« zlokalizowano na ûeraniu

lenty - typowego przysmaku piemonckiego.

Pierwsze trudnoæci zacz«¸y si« wiosn 1949 roku.

Strona polska nie wywiza¸a si« ze zobowizaÄ p¸atni-

czych, co sta¸o si« przyczyn licznych interwencji z Tury-

nu. Jak dosz¸o do zerwania umowy Ñ trudno dzisiaj usta-

li z powodu braku dokumentw. Nastpi¸o to juý w 1949

roku, a najwaýniejsz z przyczyn by¸o zaostrzenie si«

zimnowojennych nastrojw. Polska wkracza¸a w okres

ãb¸«dw i wypaczeÄÓ, przerwany dopiero wydarzeniami

padziernika 1956 roku, ktre po¸oýy¸y kres polskiej wer-

sji stalinizmu. Wærd emerytowanych pracownikw Fiata

utrzymuje si« wersja o rzekomej interwencji marsza¸ka

Rokossowskiego, ktry mia¸ doprowadzi do zerwania

kontraktu zaraz po swoim przyjedzie z Moskwy do War-

szawy w charakterze ministra obrony narodowej.

Niezaleýnie od tego, komu przypisa decyzj« koÄcz-

c wsp¸prac« w Fiatem, by¸o ma¸o prawdopodobne, aby

podobny zwizek mg¸ mie przysz¸oæ w kraju, w kt-

rym wszystko, co pochodzi¸o zza ãýelaznej kurtynyÓ,

pachnia¸o ãimperializmem amerykaÄskimÓ. Samochd

osobowy wyprodukowany z pomoc ãkapitalistwÓ, nie

mieæci¸ si« w obowizujcej wwczas logice politycznej.

Podobno odszkodowanie za zerwan umow« Polska

sp¸aci¸a w«glem. Na szcz«æcie by¸o go pod dostatkiem,

a W¸osi potrzebowali paliwa do swych elektrowni. Tak

zakoÄczy¸ si«, trwajcy niewiele d¸uýej niý rok, epizod

wsp¸pracy z turyÄskim koncernem. Zaprojektowane

we W¸oszech i postawione na ûeraniu hale fabryczne,

s¸uý jednak do dzisiaj.

Nowy partner by¸ juý ideologicznie bez zarzutu.

W styczniu 1950 roku podpisano umow« licencyjn na

produkcj« samochodu M-20-Pobieda czyli radzieck

wersj« amerykaÄskiego Forda z lat 20. produkowan

w Zak¸adach Samochodowych w Gorki. S¸owo ãpobiedaÓ

znaczy po rosyjsku - zwyci«stwo.

Mamma Fiat

W 1957 roku we W¸oszech wesz¸a na rynek nowa

wersja ãpi«setkiÓ (Nuova 500) - wyjtkowo ekonomicz-

nego samochodu nap«dzanego dwucylindrowym, ch¸o-

dzonym powietrzem silnikiem, zastosowanym po raz

Fiat 500

Fiaty 600

pierwszy przez Fiata. D¸ugo trzeba wylicza wszystkie

modele, ktre rozs¸awia¸y fabryk« w Mirafiori. Nie spo-

sb pomin nap«dzanej umieszczonym z ty¸u silnikiem

ãszeæsetkiÓ, ktrej wyprodukowano cztery miliony.

Z kolei Multipla - sta¸a si« przedmiotem poýdania

wszystkich w¸oskich takswkarzy. Nie moýna nie wymie-

ni modeli: 1300, 1500 i 125 choby z tego powodu, ýe

z po¸czenia mechaniki pierwszego i karoserii drugiego,

powstanie w Fabryce Samochodw Osobowych na ûera-

niu, pierwszy powojenny Polski Fiat 125 p. Warto pami«-

ta o modelu ã850Ó i jego wersji coup, o pi«knej sylwet-

ce nadwozia. Ogromny sukces odnosi¸ ã124Ó wraz z wer-

sjami familiare i spider - pierwszy, cho nie ostatni, wz

fiatowski uhonorowany tytu¸em ãSamochd RokuÓ.

W 1965 roku produkcja samochodw przekroczy¸a

we W¸oszech barier« jednego miliona. Prawie po¸owa

rodzin turyÄskich ýy¸a z przemys¸u samochodowego,

ktry stanowi¸ si¸« nap«dow Turynu i Piemontu. Z Fia-

tem zwiza¸o swj los w ten czy inny sposb, kilkana-

æcie tysi«cy duýych, ærednich i ma¸ych firm. ãMamma

FiatÓ - mwi o nim W¸osi. Losy wielkiego koncernu

rzutowa¸y na powodzenie i koniunktur«, ale w okresach

kryzysowych, stawa¸y si« rwnieý przyczyn niepoko-

jw TuryÄczykw. Perspektywa pracy i zarobku æciga-

¸a tutaj setki tysi«cy W¸ochw, g¸wnie z biednego, na-

znaczonego pi«tnem bezrobocia, po¸udnia. ûadne

z miast w¸oskich nie rozrasta¸o si« w tak zawrotnym

tempie jak stolica Piemontu. Dzi«ki przemys¸owi spod

znaku Fiata, w latach 50. i 60. liczba mieszkaÄcw mia-

sta zwi«kszy¸a si« o p¸ miliona.

Iný. Armando Fiorelli, przed wojn mianowany dy-

rektorem zak¸adw SIMCA we Francji, po wojnie wspi-

na¸ si« po szczeblach kariery, aby ostatecznie zosta dy-

rektorem Mirafiori. Z pozycji szefa ca¸ego pionu samo-

Fiat 850 Coup

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: