Ryszard Lwie Serce-Regine Pernoud.pdf

Regine Pernoud

"Ryszard Lwie Serce"

PrzełoŜyła: Zofia Cesul

Państwowy Instytut Wydawniczy

Warszawa 1994r.

Producent wersji brajlowskiej:

ALTIX Sp. z o.o.

ul. Surowieckiego 12A

02785 Warszawa

tel. 644 94 78

Przedmowa

Po wielu latach poświęconych królowej Eleonorze z Akwitanii

zapragnęłam zająć się równieŜ

historią jej najbardziej kochanego syna. Miała ich wprawdzie pięciu,

lecz tylko jeden zajął w jej

sercu miejsce szczególne: Ryszard, którego współcześni często

nazywali Ryszardem z Poitou,

ale który wszedł do historii jako Lwie Serce. Kronikarz Giraud de

Barri nazwał go tak, gdy nie

miał nawet jeszcze dwudziestu lat.

Ryszard Lwie Serce był rzeczywiście godnym spadkobiercą "kobiety

niezrównanej" i jedy˝

nym, którego panowaniu ona patronowała. O młodszym bracie i następcy

Ryszarda, Janie Bez

Ziemi, nie warto mówić: za jego panowania królestwo Plantagenetów

rozpadało się na strzępy.

Miał szczęście umrzeć w samą porę: dzięki tej śmierci wylądowanie w

Anglii Ludwika Fran˝

cuskiego nie zamieniło się w kolejny sukces podobny temu, jakim było

niegdysiejsze wylądo˝

wanie Wilhelma Zdobywcy. Utajona wrogość Francji i Anglii trwała, a

zawierane rozejmy mia˝

ły doprowadzić do "definitywnego pokoju" jedynie dzięki rozumnej

inicjatywie Ludwika Świę˝

tego, ustanawiającego porozumienie między "kuzynami", porozumienie,

które jego wnuk Filip

Piękny potrafił rozsądnie utrzymać.

Pod wysokimi sklepieniami prezbiterium opactwa w Fontevrault,

rozbrzmiewającymi śpie˝

wem na przemian mnichów i mniszek, czczony był grób Ryszarda Lwie

Serce, spoczywającego

między swym ojcem, Henrykiem II Plantagenetem, i matką, Eleonorą z

Akwitanii między hra˝

bią Andegawenii i księŜną Akwitanii, królem i królową Anglii, których

był synem i znakomi˝

tym następcą. Te trzy osobowości zapisały w historii Europy

niezapomnianą kartę. Anglicy mie˝

li szczególny powód do wytrwałego odwiedzania tego wspaniałego

opactwa. Ołtarz jego został

poświęcony osobiście przez papieŜa w pierwszych latach XII wieku, a

znaczenie opactwa dla

rozkwitu i bogactwa tego wieku, który niejaki Gustaw Cohen nazwał

"naszym Wielkim Wie˝

kiem", było ogromne.

Z tych trzech postaci zwłaszcza jedna weszła do legendy: Ryszard Lwie

Serce. Wcielał on

nadzieje, głęboki zmysł polityczny i cechy charakteru swej matki i

jej przodków. Rządził roz˝

ległym królestwem, które przypadło mu w wyniku śmierci dwóch

starszych braci: Wilhelma,

zmarłego w dzieciństwie i Henryka, "Młodego Króla" ale w tym

królestwie Akwitania była je˝

go własną posiadłością. Eleonora wybrała go i wprowadziła na tron z

wielkim splendorem. Do

Akwitanii przywiązany był jednak tak bardzo, Ŝe gdy osiągnie wiek

dojrzały i zostanie królem,

odmówi bez wahania, gdy zaproponują mu koronę cesarstwa rzymsko

niemieckiego. A taka

propozycja spełniłaby ambicje niejednego z ksiąŜąt ówczesnej Europy.

Nie mogła jednak zastą˝

pić mu świetności Akwitanii, winnic Mdoc, terenów łowieckich w lasach

Talmond i pieśni tru˝

badurów.

Jego wyjazd do Ziemi Świętej mieści się równieŜ w tradycji baronów

akwitańskich i trubadu˝

rów. Czterdzieści lat wcześniej udała się tam przecieŜ Eleonora ze

swym pierwszym małŜon˝

kiem, Ludwikiem VII, królem Francji. To ona, której Ŝycie było

bardziej szczęśliwe niŜ jej sy˝

na, poznała brzegi Oronte i dotarła do Jerozolimy. Mogła więc

zachęcać Ryszarda, by i on po˝

starał się podbić na nowo te święte miejsca, tak drogie sercom

chrześcijan.

Uczyniła jeszcze więcej: gdy Ryszard walczył za morzem, rozwinęła

całą czujność, by

utrzymać jego królestwo. Udało się to i było zwycięstwem zarówno

uczuć macierzyńskich, jak

i zmysłu politycznego. Przyszło jej walczyć z trudnościami wszelkiego

rodzaju: z ukrywanymi

ambicjami najmłodszego syna, z jawnymi króla Francji Filipa

Augusta, z groźnymi niepoko˝

jami wewnątrz rozwijającego się pręŜnie kraju, gdzie wielcy

mieszczanie stawiali wciąŜ nowe

wymagania, nie mówiąc juŜ o trosce o przedłuŜenie rodu, która kazała

jej przemierzyć Europę,

by przywieźć synowi narzeczoną ze swego wyboru.

Podsumowując jej postępowanie, jej niestrudzoną obecność przy

wszelkich waŜnych wyda˝

rzeniach, mnich Ryszard z Devizes zawoła: "Kobieta niezrównana!"

Biografia Ryszarda Lwie

Serce uzasadnia ów okrzyk podziwu. Ciekawe jest porównanie tej oceny

dziś, w naszym XX

wieku, gdy spod piór historyków, lepiej przecieŜ z czasem

poinformowanych, wyszło tak wiele

chybionych ocen czy wręcz niedorzeczności. I dziś jeszcze są tacy,

którzy próbują odmówić

królowej Eleonorze wpływu na rozkwit Ŝycia literackiego zarówno w

Akwitanii, jak i w Anglii

wbrew dziełom, które są jej poświęcone, i tylu utworom anglo

normandzkim powstałym w jej

czasach. Niektórzy zdają się zapominać nawet o chronologii, twierdząc

wręcz, Ŝe spędziła

"większą część Ŝycia w więzieniu"!... A prosta arytmetyka pozwala

wyliczyć, Ŝe między rokiem

1152 gdy Eleonora miała trzydzieści lat i rokiem 1174, gdy

została uwięziona, upłynęły dwa˝

dzieścia dwa lata, które w Ŝyciu człowieka są najbogatsze,

najpłodniejsze i w ogóle najpełniej˝

sze. Zadufanemu historykowi brakuje więc najwyraźniej perspektywy

ludzkiego Ŝycia.

Nie kontynuujmy zatem dyskusji z podobnymi bredniami. Z perspektywy

biografii Ryszarda

rola jego matki jawi się jeszcze pełniej i w większym blasku niŜ

wtedy, gdy próbowaliśmy na˝

kreślić jej własną. Osobowość królowej zdominowała drugą połowę XII

wieku w Europie tak

jak osobowość innej królowej, jej wnuczki Blanki, zdominuje pierwszą

połowę XIII wieku we

Francji.

O Eleonorze i Ryszardzie mamy na szczęście wystarczająco duŜo prac

solidnych i bezstron˝

nych, do których czytelnik moŜe w razie potrzeby sięgnąć: na

pierwszym miejscu, u nas, praca

EdmondRen Labande'a; za granicą oprócz Amy Kelly, jak i większości

historyków amerykań˝

skich i angielskich cytowanych w bibliografii, prace Reto Bezzoli,

bez wątpienia pierwszego,

który ujawnił i naświetlił początki i kształtowanie się naszej

dworskiej tradycji.

Winniśmy im wdzięczność. A skoro jesteśmy przy podziękowaniach,

podkreślmy, ile za˝

wdzięczamy tym wszystkim, którzy w róŜny sposób ułatwili nam zadanie

przy powstaniu tej

ksiąŜki: pani Emmanuelle Hubert, która poszukiwała danych

bibliograficznych, pani Thrcse

Conquer, która zechciała podjąć się redakcji, panu Jean Gimpel, bez

którego aktywnej pomocy

nie moglibyśmy dzieła doprowadzić do skutku.

Pozostaje równieŜ podziękować pomocnym nam i zasłuŜonym autorom

kronik XII wieku,

których lektura jest tak fascynująca. Przyglądanie się czynom i

postępkom Ryszarda Lwie Serce

poprzez teksty Rogera z Hoveden, zapisy tego (lub tych?), którzy

występują jako Benedykt

z Peterborough, a zwłaszcza zapisy cytowanego juŜ Ryszarda z Devizes,

o ostrym piórze i nie˝

wyczerpanym humorze jest przy kaŜdej lekturze prawdziwą

przyjemnością. Nie mówiąc juŜ

o AmbroŜym, który daje tak Ŝywy i przekonujący obraz wyprawy do Ziemi

Świętej, wkładając

w usta Saladyna trafny portret jego przeciwnika w tych kilku

wierszach:

Wiem ja dobrze, Ŝe owy król

Śmiałe ma serce i do bitwy skore,

Niby rumak przeskoczy przeworę!

I Ŝyczy mu "hojności z rozsądkiem i umiarem", bo zwłaszcza cnota

umiaru nie cechowała

Ryszarda. Czerpaliśmy obficie z owych opowieści i niektóre z nich

przytaczamy na stronach

ksiąŜki mając nadzieję, Ŝe czytelnik znajdzie w nich tyle samo

przyjemności, ile mieliśmy jej

my, i Ŝe na podstawie tych źródeł będzie mógł wyrobić sobie własną

opinię o bohaterze, który

wyłania się jakby z romansu ale romansu rycerskiego.

Rozdział pierwszy

Pierwsze kroki lwa

W dzień Trzech Króli, 6 stycznia 1169 roku, na zamku Montmirail miała

miejsce charakterys˝

tyczna scena feudalna: król Francji, Ludwik VII, przyjmował swego

najwaŜniejszego wasala,

Henryka II Plantageneta, który przybył złoŜyć mu hołd i przysięgę

wierności.

Całe społeczeństwo feudalne opierało się na owych powiązaniach

człowieka z człowiekiem,

a ściślej pana z wasalem, i odwrotnie (rozumiejąc, Ŝe taka czy inna

rola mogła oczywiście przy˝

paść równieŜ kobiecie). Ujrzano więc Henryka na kolanach, z rozpiętym

pasem, podającego

dłoń królowi, który przyjmował go siedząc w fotelu z wysokim

oparciem, wybitym niebieskim

jedwabiem; pierwszy z nich przyrzekał wierność, drugi, przyjmując

obietnicę, zapewniał o swej

opiece. ChociaŜ mieliśmy tu ceremonię bardzo powszechną w XII wieku i

powtarzającą się na

wszystkich szczeblach hierarchii, którą naleŜało szanować, to

ceremonia w Montmirail nabiera˝

ła szczególnego znaczenia.

Przede wszystkim z racji biorących w niej udział osobistości: panem

przyjmującym hołd był

bowiem król Francji, tym zaś, na którego ustach miał złoŜyć

pocałunek, był król Anglii. Hołd

dotyczył oczywiście jedynie jego posiadłości na kontynencie, ale były

one równie wielkie, jeśli

nie większe niŜ dobra, którymi król Ludwik VII władał bezpośrednio,

obejmowały bowiem cały

zachód Francji.

W uroczystości uczestniczyli nie tylko ci dwaj męŜowie; Henryk II juŜ

w pierwszej chwili

spotkania podkreślając waŜność ceremonii, tak zwrócił się do króla

Francji: "Panie, w dniu

Trzech Króli, kiedy trzej monarchowie przynieśli swe dary Królowi

królów, polecam twej opie˝

ce moich trzech synów i moje ziemie."

U jego boku postępowali trzej młodzieńcy. Ludwik, choć znał tylko

najstarszego, musiał

rozpoznać u nich pewne cechy rodzinne, byli to bowiem synowie jego

pierwszej Ŝony, owej

królowej Eleonory, którą tak bardzo kochał w młodości i która odeszła

od niego przed niespełna

siedemnastu laty, by prawie natychmiast poślubić tego samego Henryka,

który właśnie składał

mu hołd. Trzej urodziwi chłopcy, zwłaszcza najstarszy, piętnastoletni

Henryk Młody, o miłej

twarzy i eleganckim sposobie bycia; jemu przyrzeczony jest tron

Anglii oraz Normandia, Maine

i Andegawenia. Najmłodszy, Gotfryd, to jeszcze dziecko nie mające

nawet jedenastu lat; jest

księciem ciemnowłosym, Ŝywym, uroczym, nieco niŜszego wzrostu niŜ

jego dwaj bracia, jemu

przeznaczono Bretanię. Ryszard, średni, przyciąga uwagę: dobiega

dopiero dwunastu lat, a ma

juŜ wygląd młodzieńca, zdecydowane ruchy, włosy jasnoblond z rudawym

odcieniem; dzie˝

dzictwo jego jest nie mniej godne zazdrości: Poitou i Akwitania,

macierzyste lenna, będące nie˝

gdyś wspólnymi dobrami Ludwika i Eleonory...

Ludwik odpowiedział: "PoniewaŜ Król, który przyjął dary monarchów,

natchnął, jak się zda˝

je, twoje słowa, niech wspomoŜe On twych synów, by biorąc w

posiadanie swoje ziemie, czyni˝

li to w imię Boga."

Przemawiał powoli, waŜąc słowa. Scena ta bowiem zamykała wiele

zaszłości wzajemne

rywalizacje i walki feudalne, spełnione nadzieje i zawiedzione

ambicje... do tego stopnia, Ŝe

moŜna sobie zadać pytanie, jak ci dwaj męŜczyźni, którzy dotychczas

spotykali się jedynie

z bronią w ręku, mogą wypowiadać tak zdecydowane słowa pokoju.

Rzeczywiście spotkanie w Montmirail wspaniałej fortecy połoŜonej

około sześciu mil na

północ od Vendo w hrabstwie Perche, między Maine i okręgiem Chartres

oznacza praw˝

dziwy zwrot w polityce królów Francji i jeszcze bardziej Anglii.

Plantagenet decyduje się wy˝

raźnie na pokój; więcej, chce dostosować się do zwyczajów feudalnych,

które bardzo wcześnie

Ŝądają od młodych ksiąŜąt odpowiedzialności i wprowadzają ich w świat

dorosłych. Aby to

osiągnąć, dostosowuje się do zwyczajów wiąŜących pana i wasala. Po

kolei teŜ kaŜdy z trzech

braci uklęknie przed królem Francji oświadczając, Ŝe jest mu poddany

i jest jego wasalem

w swych dobrach. Będzie to pierwszy publiczny akt w ich Ŝyciu.

Dla Ryszarda jest to równieŜ pierwszy krok w kierunku dorosłości,

gdyŜ w Montmirail spot˝

ka swą narzeczoną. Narzucane związki małŜeńskie były wówczas

obyczajem epoki: kaŜdy trak˝

tat bywał zwykle przypieczętowany obietnicą małŜeństwa. Henryk Młody

był juŜ poślubiony

jednej z córek króla Francji, Małgorzacie, córce Ludwika z drugiego

małŜeństwa z Konstancją

Kastylijską, a Gotfryd mimo młodego wieku przyrzeczony był Konstancji

z Bretanii. Ryszar˝

dowi przypadnie w owym roku 1169 zobowiązanie lub, po prostu,

opłacenie kosztu zaszczy˝

tów, jakimi cieszą się synowie szlachetnych rodów, przez małŜeństwo

polityczne. śoną jego ma

być druga córka Ludwika i Konstancji, która nosi imię Aelis, Alicja

lub Adelajda. Dziewczynka

ma dopiero dziewięć lat i wejdzie od 6 stycznia do swej nowej

rodziny, tak jak uczyniła to jej

siostra Małgorzata w wieku jeszcze młodszym, gdyŜ miała zaledwie trzy

lata, gdy odbył się jej

ślub z Henrykiem Młodym, mającym lat siedem. Ryszard był juŜ kiedyś

zaręczony, wkrótce po

swym urodzeniu, z Berengarią, córką hrabiego Barcelony, Rajmunda

Berengariusza, lecz z za˝

ręczyn tych nic nie wynikło

Rozmowy w Montmirail miały się jeszcze czymś innym zapisać w

Historii. Po scenach hołdu

i pojednania pojawił się przed królem męŜczyzna raczej młody, ubrany

jak mnich, o ascetycznej

twarzy i błyszczących oczach. Choć na jego widok Henryk II wzdrygnął

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: