Mierniki
Pomiar i ocena zjawisk gospodarczych
Ćwiczenie nr 2
Zagadnienia pomiaru zjawisk społeczno-gospodarczych są w literaturze przedmiotu często podejmowane. Możliwość pomiaru, identyfikacji stanu istniejącego, dobór mierników, tworzenia prognoz, modeli, wykonanie rachunku ekonomicznego to nieodłączne elementy procesu podejmowania decyzji.
Problemy występują przy wyspecyfikowaniu mierników charakteryzujących się odpowiednią pojemnością i jednocześnie odpornych na wpływ innych zjawisk. Również problemy występują w zakresie szacowania kosztów zewnętrznych.
Zjawiska o charakterze ilościowym, a więc wymiernym, dają się ściśle i obiektywnie określić za pomocą miar (liczba mianowanych). Do oceny zjawisk jakościowych stosuje się różnorodne systemy ocen, których podstawą są odpowiednie skale punktowe, mające ze zrozumiałych względów charakter subiektywny. Zjawiska jakościowe są najczęściej splotem różnorodnych cech ilościowych i (lub) jakościowych i dlatego do ich oceny bardzo często stosuje się wskaźniki agregatowe, które są sumą punktowych ocen podstawowych cech tylko ilościowych lub tylko jakościowych, lub cech mieszanych
Wymagania w stosunku do mierników
Na podstawie wykonanych pomiarów (mierników) w systemie logistycznym może ilościowo określić wiele stanów rzeczywistych (faktycznych) i przedstawić je w formie odpowiednich wskaźników. Zestaw wskaźników powinien obejmować odpowiedni pakiet miar odzwierciedlających istotne logistyczne obszary przedsiębiorstwa. W tworzeniu wskaźników należy stosować się do następujących wymogów:
- adekwatność - wskaźnik musi adekwatnie przedstawiać istniejącą rzeczywistość w przedsiębiorstwie i ocenę wykonania procesów oraz perspektywy dostawcy, producenta i klienta;
- aktualność - ocena powinna być aktualna i ujmować długoterminowe efekty bieżących działań;
- istotność - wskaźniki powinny przekazywać istotne informacje do podejmowania decyzji;
- dokładność - wskaźniki powinny tworzyć przesłanki do podejmowania decyzji i być bezpośrednio związane z programem rozwoju przedsiębiorstwa;
- rozległość - wskaźnik powinien obejmować możliwie wiele istniejących stanów badanej organizacji i wcześnie sygnalizować zarysowujące się problemy;
- kompletność - wskaźnik powinien pozwalać na całkowite ujęcie systemu i ocenę wykonania całych procesów od początku do zakończenia czynności, dla kompletnego opisu należy utworzyć większą liczbę parametrów;
- porównywalność - wskaźniki powinny być porównywalne w różnym czasie, wewnątrz przedsiębiorstwa, między firmami i ogniwami łańcucha dostaw;
- unifikację w jednostkach, kategoriach lub markach - wskaźnik powinien stanowić podobną miarę we wszystkich jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa i poza nim, co pozwala na porównawcze zestawienia w celu dokonania szerszego przeglądu funkcjonowania organizacji;
- zrozumiałość - wskaźniki muszą być zbudowane z miar zrozumiałych zarówno przez oceniających, jak i uczestników, podmioty podlegające ocenie przez menedżerów;
- kompatybilność - informacje powinny być dostępne w istniejącym systemie informatycznym przedsiębiorstw i umożliwiać tworzenie wskaźników;
- koszty i zyski - tworzenie wskaźników powinno być efektywne, a koszty pomiaru i tworzenia wskaźników skorelowane z korzyściami funkcji określającej zadania.
Przykład kosztów zewnętrznych.
Przeglądając metodologię określania wielkości kosztów i korzyści zewnętrznych związanych z działalnością transportową, można zauważyć pewną dowolność i uznaniowość w zakresie samej identyfikacji kosztów i korzyści zewnętrznych oraz różnice w szacowaniu wielkości skutków wyrażanych w wielkościach pieniężnych. Często też występują trudności w przeliczeniu na wielkości pieniężne. W rezultacie dostępne szacunki kosztów zewnętrznych związanych z działalnością transportową, różnią się wysokością tych kosztów, kilka a nawet kilkanaście razy. Ponadto koszty zewnętrzne są też często wyższe od kosztów własnych, co powoduje że mogą być one decydujące przy ocenie przedsięwzięcia i w sposób znaczący zmieniać obraz oceny przedsięwzięcia.
Punktem wyjścia pomiarów oraz ocen jest sformułowanie kryteriów. Kryterium to miernik lub zasada brana pod uwagę przy wyborze, hierarchizacji, ocenianiu, szacowaniu, itp. działań opierających się na pewnych narzuconych sprawcy lub przyjętych przez sprawcę założeniach. Poza kryteriami mierzalnymi stosuje się jeszcze kryteria niemierzalne. W przypadku kryteriów niemierzalnych należy dążyć do ich skwantyfikowania i nadania im ilościowej skali wartości.
Najogólniej cele stawiane przed podmiotami, systemami, tak samo cele, które mają zostać zrealizowane w wyniku przedsięwzięć, stają się również kryteriami oceny. Chociaż przyjmowane cele są różne, na ogół związane są z kosztami, efektywnością oraz parametrami jakościowymi. Ocena realizacji celu jest zatem najczęściej problemem wieloaspektowym wymagającym stosowania kryteriów ekonomicznych, jakościowych oraz technologicznych. Jest zadaniem trudnym, dodatkowo obecnie nakłada się na to burzliwe otoczenie w jakim funkcjonują systemy, zmieniające się oczekiwania i stąd potrzeba ciągłych modyfikacji kryteriów ocen, próby pomiaru wszystkiego co da się zmierzyć i stosowanie często zbyt wielu miar.
Podczas pomiarów korzysta się z wielkości nazywanych miernikami lub wskaźnikami. Termin miernik stosowany jest wówczas, gdy mamy do czynienia z liczbami mianowanymi (miarami naturalnymi, techniczno-ekonomicznymi lub wartościowymi), służącymi do pomiaru zjawisk i zdarzeń ilościowych oraz z liczbami mianowanymi, odniesionymi również do jakiejś mianowanej podstawy odniesienia i służącymi do oceny zjawisk ilościowych. W tym drugim znaczeniu bywa tradycyjnie stosowana także nazwa wskaźnik.
Pojęcie wskaźnik stosuje się tylko wtedy, gdy ma się do czynienia z liczbami mianowanymi stosunkowymi (bardzo często procentowymi), służącymi do oceny zjawisk ilościowych i jakościowych zarówno w układzie statycznym (np. wskaźniki względnej wysokości kosztów, rentowności), jak i w układzie dynamicznym (różne wskaźniki dynamiki i indeksy o stałej lub ruchomej podstawie). Można jednak spotkać się z bardzo różnym użyciem wymienionych pojęć, a często też zamiast wskaźnika używane jest pojęcie współczynnika. Wynika to po części z dosłownym tłumaczeniem dokumentów z j. angielskiego, przyjęcie też elementu miernik, wskaźnik, współczynnik w nazwie.
Zgodnie ze Słownikiem jezyka polskiego PWN współczynnik to liczba, litera lub funkcja będąca mnożnikiem (czynnikiem) jakiegoś wyrażenia.
Wskaźnik w ekonomice definiowany jest jako:
1) obserwowalna wielkość zmienna niezbędna do uchwycenia innej zmiennej bezpośrednio nie obserwowalnej;
2) liczba wyjaśniająca wzajemny stosunek dwóch wielkości statystycznych (np. liczba względna wyrażająca stosunek produkcji węgla w 1957 r. do produkcji węgla w 1977 r.);
3) Wielkość techniczno-ekonomiczna, dane charakteryzujące zakład, wydział i osiągane przez nie wyniki; prowadzona przez dłuższy czas obserwacja zmian warunków techniczno-ekonomicznych, która pozwala na ocenę dynamiki rozwoju badanej jednostki i porównanie ich z podobnymi jednostkami w kraju i zagranicą.
Różnego typu przedsięwzięcia dotyczące transportu, zwłaszcza inwestycje w infrastrukturę transportową, przedsięwzięcia mające na celu integrację transportu miejskiego, ułatwienia w podróżach multimodalnych, zmniejszanie w ten sposób obciążeń środowiska naturalnego, mogą uzyskać wsparcie funduszy Unii Europejskiej. Dlatego też wypracowany został i ma swoje miejsce w ocenach system monitorowania i oceny projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej.
Do ocen projektów, na różnych etapach stosuje się między innymi:
- Wskaźniki bazowe – wskaźniki opisujące sytuację społeczno-gospodarczą na obszarze realizacji projektu, mierzone przed rozpoczęciem oraz w trakcie jego wdrażania, w celu oszacowania zachodzących zmian, nie wynikających jednakże z realizacji inwestycji.
- Wskaźniki oddziaływania – wskaźniki odnoszące się do konsekwencji danego programu wykraczających poza natychmiastowe efekty dla bezpośrednich beneficjentów. Oddziaływanie szczegółowe to te efekty, które pojawią się po pewnym okresie czasu, niemniej jednak są bezpośrednio powiązane z podjętym działaniem. Oddziaływanie globalne obejmuje efekty długookresowe dotyczące szerszej populacji
- Wskaźniki produktu – wskaźniki odnoszące się do działalności. Liczone są w jednostkach materialnych lub monetarnych (np. długość zbudowanej drogi, ilości firm, które uzyskały pomoc itp.).
- Wskaźniki rezultatu – wskaźniki odpowiadające bezpośrednim z natychmiastowym efektom wynikającym z programu. Dostarczają one informacji o zmianach np.: zachowania, pojemności lub wykonania, dotyczących bezpośrednich beneficjentów. Takie wskaźniki mogą przybierać formę wskaźników materialnych (skrócenie czasu podróży, liczba skutecznie przeszkolonych, liczba wypadków drogowych itp.) lub finansowych (zwiększenie się środków finansowych sektora prywatnego, zmniejszenie środków transportu).
Przykłady pomiaru zjawisk:
-przykład wskaźników z programów UE,
- mierniki i wskaźniki logistyczne
- pomiar i ocena integracji transportu
- przewozy multimodalne
Źródło:
Jan Twaróg: Mierniki i wskaźniki logistyczne. Biblioteka logistyka. ILiM, Poznań 2005
Zasady doboru i pomiaru wskaźników w ramach ZPORR. ZPORR, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006 rok.
1
aisza24