Anna Szatka
Szkoła Policealna Cosinus
kierunek: Organizacja Reklamy – rok I, semestr I
Materiały malarskie
–
charakterystyka towaroznawcza
2
Mówiąc o materiałach malarskich pewnie najczęściej mamy na myśli farby i lakiery do malowania wnętrz bądź te wykorzystywane przez plastyków i malarzy. Do tego grona zalicza się jednak wiele innych produktów. Materiały malarskie są to bowiem środki służące do tworzenia powłok malarskich na dowolnym podłożu, zwanym gruntem malarskim (np. na papierze, metalu czy otynkowanej ścianie). Główny podział tych środków to:
ü Środki kryjące: farby i emalie
ü Środki niekryjące: lakiery
Dalszy podział materiałów malarskich wynika z rodzaju spoiwa, który zawierają, np. farby olejne, wapienne, chlorokauczukowe. Wszystkie te materiały mogą spełniać różne funkcje i zostać wykorzystane w różnych branżach przemysłu. Farba może służyć bowiem nie tylko do malowania obrazu, ale też do stworzenia oryginalnego produktu czy opakowania towaru – co jest istotne dla konsumenta, który na co dzień dokonuje wyboru między wieloma barwnymi produktami w sklepach. A wybór najczęściej pada na to, co nam się najbardziej podoba, co jest ładne i... kolorowe.
Jednak, aby zrozumieć, czym dokładnie są materiały malarskie, trzeba najpierw dowiedzieć się o ich fundamentalnych składnikach. Chodzi tu o pigmenty, spoiwo oraz rozcieńczalnik i rozpuszczalnik.
Pigment
Jest to podstawowy składnik każdego materiału malarskiego. Jest stosowany jako rozdrobniony proszek, który po zmieszaniu z resztą niezbędnych składników może zstać użyty np. do pomalowania ścian salonu. Nie rozpuszcza się w zastosowanych składnikach – to cecha odróżnająca pigmenty jako środki barwiące od barwników, które są rozpuszczalne. Do podstawowych cech pigmentów należy: siła krycia (intensywność barwy), tekstura (twardość ziaren pigmentów) i uziarnienie (średni rozmiar ziaren) sproszkowanych pigmentów. Pigmenty służą nadaniu barwy, ale mogą też np. hamować korozję i chronią spiwo organiczne przez promieniami słonecznymi UV. Ponadto pigmenty metaliczne zapewniają odporność na wilgoć.
Pigmenty dzielą się na organiczne i nieorganiczne. Do pigmentów nieorganicznych zaliczają się naturalne i sztuczne. Inaczej nazywa się je mineralnymi. Pigmenty naturalne to kolorowe ziemie, glinki lub mielone skały (kreda, ochry). Niekiedy poddaje się je prażeniu. Zalicza się do nich np. Pigmenty elazowe zawierajace glinokrzemiany czy elazowe z domieszką zwiazków manganu. Pigmenty nieorganiczne sztuczne otrzymywane są drogą syntezy chemicznej, dzięki czemu mają określony skład. Wśród nich są: związki ołowiu, tytanu, chromu, kadmu, ołowiu. Pigmenty organiczne również mogą być naturalne i sztuczne. Naturalne uzyskuje się z substancji roślinnych, a także zwierzęcych, np. ze zwęglonych kości. Z kolei sztuczne produkuje się na drodze lakowania (wytrącanie z roztworów).
Pigmenty dzieli się na chromatycze i achromatyczne, czyli kolorowe oraz czarne i białe. Do pigmentów chromatycznych należą żółcienie (chromowa, cynkowa, kadmowa, kobaltowa aureolina, neapolitańska, brylantowa, indyjska, siena naturalna, ugier – inaczej ochra), czerwienie (chromowa, kadmowa, żelazowa, cynober, minia, karmin), zielenie (chromowa, cynkowa, kobaltowa, szwajnjurcka, chromotlenek ognisty i matowy, cynober zielony, ziemia zielona) oraz kolory niebieskie (ultramaryna, błękit paryski, kobaltowy i górski, indygo) i brunatne (umbra i sepia). Do pigmentów czarnych zalicza się czerń kostną (z kości słoniowej), sadza oraz czerń żelazowa i manganowa. Z kolei białe pigmenty achromatyczne to biel kremska (ołowiana), cynkowa, tytanowa i kreda (węglan wapnia).
Wiadomo obecnie, że pigmenty ołowiowe i chromianowe są toksyczne i niebezpieczne dla środowiska, więc zabraniasię już ich stosowania, aby nie narażać zdrowia i życia człowieka.
Spoiwa
Spoiwo to inaczej żywica rozpuszczona w odpowiednim rozpuszczalniku, zwana substancją błonotwórczą. Dzięki zawartości spoiwa w środkach malarskich wytwarzają one powłoki po pomalowaniu danej powierzchni – warstwa farby zostaje więc na niej, zamiast wyparować wraz z rozcieńczalnikiem. Spoiwo odpowiada więc za krycie gruntu malarskiego. Do ważniejszych cech powłok tworzonych przez żywicę zalicza się: twardnienie, elastyczność i wytrzymałość, odporność atmosferyczna, przyczepność do podłoża. Jest to ssubstancja wiążąca i spajająca resztę składników wyrobu malarskiego. Wśród żywic wyróżnia się m.in.: akrylowe, chlorokauczukowe, epoksydowo, ftalowe, poliwinylowe, silikonowe, fenolowe, estry celulozy, asfalty, bitumy. Zazwyczaj są stałymi polimerami o wysokiej masie cząsteczkowej.
Rozpuszczalnik i rozcieńczalnik
Rozpuszczalnikiem nazywa się substancję, w której rozpuszczona jest żywica. Rozpuszczalnik jednak, co ważne, nie zmienia właściwości chemicznych spoiwa. Wyróżnia się różne rodzaje rozpuszczalników. Do najważniejszych należą: alifatyczne (np. alkohole, benzyna lekka, do lakierów) i aromatyczne (są to homologi benzyny – kolejne związki w jej szeregu homologicznym). Rozpuszczalniki są niebezpieczne dla środowiska, w tym dla zdrowia ludzkiego. W dużym stężeniu są materiałym wybuchowym. Malowanie ścian farbami czy lakierami zawierającymi rozpuszczalniki przy braku właściwej wentylacji może być szkodliwe dla zdrowia domowników.
Poza rozpuszczalnikiem stosuje się rozcieńczalniki – nie rozpuszczają spoiwa, ale rozcieńczają, jak nazwa wskazuje. Rozcieńczalnikiem najczęściej jest woda, która jest tańsza od rozpuszczalnika. Jednak niektóre środki nie są wodorozcieńczalne, więc konieczne jest zastosowanie tylko rozpuszczalnika. Wyroby lakierowe, wodorozcieńczalne czy emulsje są natomiast wymieszane z wodą. Ważne, że rozpuszczalnik dla jeden żywicy (spoiwa) może być rozcieńczalnikiem dla innej i na odwrót.
Ponadto rozpuszczalnik można wykorzystać do rozpuszczenia środka malarskiego, np. celem wyczyszczenia pędzla. Jest to dość powszechne zastosowanie, nie każdy laik wie, że rozpuszczalnik występuje też w farbach czy lakierach.
Środki kryjące
Są to wyroby pokrywające podłoże, nadając mu odpowiedni kolor, połysk lub matowość. Stąd ich nazwa: środki kryjące. Należą do nich farby i emalie, często utożsamiane z farbami. Jest to spora grupa różnych farb i emalii wykorzystywanych na szeroką skalę w malarstwie, budownictwie, zdobnictwie, a także w produkcji towarów i opakowań. Wszystkie środki kryjące mają w swoim składzie kilka fundamentalnych składników: pigment z wypełniaczami, spoiwo (żywica) oraz rozcieńczalnik.
Farba to środek kryjący ciekły, którego główną funkcją jest ochrona pomalowanej powierzchni oraz nadanie barwy. Dzieli się je na gruntujące, podkładowe i powierzchniowe. Pierwsze dwa rodzaje muszą mieć dobrą przyczepność do podłoża, trzeci rodzaj to farba służąca najczęściej do dekoracji i ochrony. Emalia z kolei to również środek malarski kryjący, ale w postaci zawiesiny pigmentów w roztworze spoiwa i środków dodatkowych. Główną funkcją emalii jest nadanie powierzchni połysku i koloru. Wyróżnia się emalie: ogólnego zastosowania, olejno-żywiczne oraz ftalowe do malowania metalu i drewna. Różnicą między farbami i emaliami jest skład jednych i drugich: w emaliach jest mniej pigmentu i wypełniaczy.
Farby różnią się między sobą rodzajem pigmentów i zawartością pozostałych składników. Mogą zawierać barwniki, dopełniające koloryzującą rolę pigmentów. Produkuje się również farby bez spoiwa, które – jak nazwa wskazuje – łączy poszczególne składniki. Jego funkcję przejmuje wówczas wypełniacz lub pigment. Farby mogą mieć spoiwo na bazie substancji naturalnych, ale i żywic syntetycznych. Wyróżnia się następujące farby (spoiwo ze składników naturalnych): akrylowe, celulozowe, kazeinowe, klejowe, krzemianowe, lateksowe, olejne, spirytusowe oraz wapienne. Ponadto farby dzieli się ze względu na zastosowanie na: malarskie, artystyczne i do zastosowań specjalnych (np. do druku).
Środki niekryjące
Środki te nadają przeświecalną powłokę, rzadko kolorystyczną, najczęściej bezbarwną i przezroczystą. Główną cechą środków niekryjących odróżniającą je od kryjących jest brak pigmentów, przez co właśnie powłoka jest przeświecalna. Do środków niekryjących należą lakiery różnego typu, które spełniać mają podstawowe funkcje: dekracyjną i ochronną. Lakiery służą więc do pokrycia jedną lub kilkoma warstwami danego przedmiotu. Jedna warstwa gwarantuje ochronę przed czynnikami zewnętrznymi, a zarazem nadaje połysk i gładkość naturalnemu wyglądowi przedmiotu (np. lakierowane powierzchnie drewniane). W poligrafii wykorzystuje się farby do pokrycia farb kryjących celem ich utrwalenia i ochrony.
Lakiery można podzielić na wodorozcieńczalne i rozpuszczalnikowe. Lakiery wodorozcieńcalne to tzw. powłoki bezpieczne – zawierają wodę zamiast rozpuszczalnika, dzięki czemu nie wydzielają nieprzyjemnych intensywnych zapachów w czasie wysychania. Tak jest z kolei z rozpuszczalnikowymi. Wysychając bowiem, paruje z nich rozpuszczalnik, czyli substancja organiczna, często toksyczna. W ramach powyższego podziału lakiery dzielą się dalej, zgodnie z typem spoiwa i rozpuszczalnika w składzie lakieru. Wyróżnia się lakiery rozpuszczalnikowe poliuretanowe jedno- i dwuskładnikowe, uretanowe, uretanowo – alkidowe oraz chemoutwardzalne. Różnią się one zastosowaniem, toksycznością i innymi cechami, np. chemoutwardzalne są szkodliwe dla zdrowia, więc powoli się je wycofuje z użycia, a uretanowe nadają elastyczną powłokę odporną na ścieranie i wykorzystuje się je do malowania drewna i materiałów drewnopochodnych.
Lakiery wodorozcieńczalne dzielą się na: akrylowe, poliuretanowe i poliuretanowo – akrylowe. Z racji nietoksyczności i wymogów Unii Europejskiej w ramach ograniczania emisji lotnych związków organicznych do atmosfery coraz częściej wykorzytsuje się właśnie lakiery wodorozcieńczalne. Lakiery akrylowe są bezwonne i utrwalają naturalne barwy drewna i innych przedmiotów, ale są mało odporne na uszkodzenia mechaniczne. Lakiery poliuretanowe są natomiast bardzo odporne na różnego typu uszkodzenia mechaniczne oraz obciążenia.
Materiały malarskie są obecnie szeroko wykorzystywane. Potocznie farba kojarzy się zazwyczaj z farbą do malowania ścian domów albo z farbkami na zajęcia plastyczne w szkołach czy specjalne dla malarza. Jednak ich zastosowanie jest zdecydowanie większe, nieraz niedoceniane i niezauważane. Wszystkie materiały malarskie, różnego typu farby, emalie i lakiery, są wykorzystywane w produkcji wszelkiego typu produktów, ubrań i obuwia, opakowań towarów, a także właśnie w budownictwie do malowania i wykańczania wnętrz. Są dostosowywane do wymogów danej techniki, na pewno czymś innym jest farba do malowania pokoju, a czymś zupełnie innym farba, którą drukuje się czarno-białe gazety czy kolorowe czasopisma. Barwa to bardzo istotny element marketingu we wszystkich branżach.
Podstawową funkcją farb wykorzystywanych w reklamie i promocji jest oddziaływanie wizualne na klientów. Jak wiadomo, chętniej kupujemy kolorowe i estetycznie opakowane produkty aniżeli szare, pozbawione indywidualnego charakteru (np biało-niebieski Bounty czy zeszyt w białej okładce z motywem z bajki lub filmu). Przebieramy w kolorach i wzorach. Lubimy otaczać się mieszanką barw, które wpływają pozytywnie na nas, na nasze emocje i nastrój. Producenci wykorzystują to jak tylko się da. W związku z tym w każdym sklepie na półkach leżą batoniki w opakowaniach różnych barw i wzorów, stoją butelki i kartony przyciągające uwagę mieszanką barw ciepłych (np. soki, proszki do prania, płyny i mydła, napoje) lub stonowanymi kolorami morza (np. woda, płyn do płukania tkanin). Kolorowe są opakowania żywnościowe, środków chemii gospodarczej, artykuły papiernicze, a także książki, odzież, obuwie, zastawy kuchenne, ręczniki i wiele innych. Jednak materiał malarski jest konieczny nie tylko do produkcji barwnych produktów i opakowań, ale też do produkcji czarnych, szarych czy białych.
Jak można zauważyć, rozlądając się na ulicach i w sklepach, napisy nas otaczające są bardzo zróżniowane. Czcionka, barwa, kompozycja liter i wyrazów... Wszystko to zostało jednak z czegoś stworzone. Napisy i obrazki na produktach i etykietach zostały wytworzone z użyciem konkretnych materiałów malarskich, np. farb proszkowych, akrylowych, farb drukarskich czy barwnych lakierów.
Obrazki, wzory, schematy, napisy, a zwłaszcza kolorowe, są obecne na każdym kroku naszego życia. Na co dzień nie zajmujemy się tym, z czego stworzono napis na gablocie sklepu czy wielki przydrożny billboard. Jednak jego powstanie to proces planowania, produkcji, dostawy i przyklejenia. Do tego są potrzebni ludzie, maszyny, oczywiście pieniądze oraz różne materiały malarskie.
Bibliografia:
ania19raf