WADY  WYMOWY

              Do najczęściej występujących wad wymowy u dzieci poniżej 6 – 7 roku życia zaliczamy dyslalie o charakterze deformacji (zniekształcenia głosek). Są to:

-          seplenienie międzyzębowe – dotyczyć może głosek [s, z, c, dz], [ś, ź, ć dź] , [sz, ż, cz, dż] w czasie wymowy język wsuwa się między zęby;

-          seplenienie boczne – dotyczy wymienionych powyżej głosek, język ułożony jest niesymetrycznie, dźwiękom towarzyszy charakterystyczne nieprzyjemne dla ucha brzmienie;

-          seplenienie wargowe – dotyczy także wymienionych głosek, język nie bierze udziału w wymowie; głoski wymawiane są wargami charakterystycznie wysuniętymi do przodu, jak przy dmuchaniu;

-          reranie – dotyczy głoski [r] – zamiast drgań czubka języka głoska ta może być wymawiana poprzez drgania języczka podniebiennego, warg, policzków;

-          ubezdźwięcznianie – polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, bez drgań wiązadeł głosowych, np. bada – pada, domek – tomek;

-          nosowanie – głoski nosowe: m, mi, n, ni, ę, ą – wymawiane są jak ustne i odwrotnie – ustna z poszumem nosowym.

Natomiast wszelkie zastępowanie głosek trudniejszych do wymówienia głoskami łatwiejszymi, np. sanki – sianki, szkoła – skoła, nie traktujemy jako wady wymowy, jeśli występuje poniżej 6 –7 roku życia.

U dzieci powyżej 7 roku życia do wad wymowy zaliczamy dyslalię o charakterze deformacji głosek oraz dyslalię o charakterze paralalii (zamiany) głosek trudniejszych do wymówienia głoskami łatwiejszymi. Rodzaje paralalii:

-          seplenienie – dotyczy głosek [s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż]; głoski te zamieniane mogą być w obrębie tych trzech szeregów, np.

szkoła  –  skoła   –  śkoła                            sanki   –   szanki –  śanki                  ćma     –   czma  –   cma;

-          nieprawidłowa realizacja głoski [r]  - głoska ta może być zastąpiona głoską [l] [j], np.

ryba  –  lyba  –  jba,

rak    –  lak    –  jak;

-          wadliwa wymowa głosek [k, g] – głoski te zastępowane są głoskami [t] [d], np.

kapa  –  tapa.

NORMY ROZWOJOWE

-          3 lata – porozumiewa się prostymi zdaniami. Wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski [p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, l, li, ś, ź, ć, dź, j, k, ki, g, gi, ch]. Może występować zmiękczanie głosek: s, z, c, dz (sz, ż, cz, dż też mogą być wymawiane jako ś, ź, ć, dź). Głoska [r] może być zamieniana na [l] lub [j]. Brak jest wyraźnych końcówek w wyrazach. Wymowę cechuje opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej.

-          4 lata  –  wymawia [s, z, c, dz]. Głoski [sz, ż, cz, dż] może zamieniać na głoski [ś, ź, ć, dź] lub [s, z, c, dz].

-          5 – 6  lat –  wymawia [sz, ż, cz, dż, r].

-          7 lat   –  ma utrwaloną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia.

JAK RODZICE MOGĄ POMÓC DZIECKU JĄKAJĄCEMU SIĘ?

1.                   Słuchaj uważnie i reaguj na to co dziecko mówi, jakie informacje chce przekazać, a nie jak mówi.

2.                   Pozwól dziecku zakończyć wypowiedź bez przerywania.

3.                   Utrzymuj kontakt wzrokowy, gdy mówi, a gdy jesteś zajęty, powiedz dziecku, że mimo tego go słuchasz.

4.                   Unikaj uzupełniania, kończenia wypowiedzi za dziecko.

5.                   Gdy dziecko skończy wypowiedź, powtórz powoli, nie spiesząc się, jego słowa, np. gdy powie: wi-wi-widziałem z-z-zajączka – odpowiedz: ach tak, widziałeś zajączka.

6.                   Poczekaj chwilę 2 –3 sekundy, zanim odpowiesz dziecku. Pozwoli to na uspokojenie się dziecka, zwolnienie tempa wypowiedzi.

7.                   Poświęć chociaż 15 minut dziennie na rozmowę z dzieckiem w zrelaksowanej spokojnej atmosferze.

8.                   Daj odczuć dziecku, że je kochasz, lubisz spędzać z nim czas, szanujesz je.

9.                   Zadawaj mniej pytań i tylko jedno w danym momencie.

10.              Nie poprawiaj wymowy dziecka, nie udzielaj rad w postaci: mów wolniej, nie jąkaj się – lecz mów wolniej, gdy mówisz do dziecka. dając mu prawidłowy wzorzec mowy.

11.              Rozmawiaj z dzieckiem o jąkaniu, gdy samo ma już świadomość swoich kłopotów.

12.              Rozwijaj zainteresowania dziecka.

13.              Zachęcaj do częstego śpiewu, deklamacji, gdyż wtedy jąkanie nie występuje.

14.              Nie poprawiaj, nie krytykuj i nie zmieniaj stylu wypowiedzi dziecka.

15.              Nie proś, aby dziecko czytało głośno, opowiadało, przedstawiało się dla gości, sąsiadów, rodziny.

16.              Zwolnij tempo życia domowego. Nie postępuj tak, jakby wszystko miało być na wczoraj.

17.              Jeśli dziecko boi się czytać głośno w szkole, przećwicz głośne czytanie w domu. Pozwoli mu to zapoznać się z wszystkimi trudnymi słowami.

18.              Jeśli boi się, że będzie musiało ustnie odpowiadać na pytania nauczyciela, pobaw się z nim w szkołę, bądź nauczycielem i poproś, aby odpowiadało głośno na pytania. Pozwoli mu to na nabranie pewności siebie w głośnym formułowaniu myśli.

W JAKI SPOSÓB DZIECKU JĄKAJĄCEMU SIĘ MOŻE  POMÓC  RODZEŃSTWO ?

Istotne wydaje się tutaj ustalenie reguł prowadzenia rozmowy w rodzinie:

1.                   W czasie rozmowy nie przerywamy sobie nawzajem.

2.                   Zabieramy głos zamiennie; dopiero gdy skończy wypowiedź jedna osoba, głos zabiera następna.

3.                   Nie mówmy za drugich. Każdy powinien mieć świadomość, że zostanie wysłuchany.

4.                   Rodzeństwu należy wytłumaczyć, że nie tylko uczenie się płynnego czytania, czy bezbłędnego pisania, ale i płynnego mówienia wymaga pewnego czasu, dlatego należy dać bratu czy siostrze czas na naukę.

W  JAKI  SPOSÓB  MOŻE POMÓC NAUCZYCIEL?

-          Traktując dziecko jąkające się tak samo jak pozostałe dzieci w klasie.

-          Nie pozwalając dziecku jąkającemu się na zaniedbywanie obowiązków szkolnych, ponieważ się jaka.

-          Patrząc na jąkanie jak na popełnianie błędów w procesie uczenia się.

-          Dziecko powinno być zachęcane do wyrażania swoich myśli tak, jak każde inne dziecko w klasie.

-          Pozostawiając czas na zakończenie wypowiedzi bez pospieszania i kończenia wypowiedzi za dziecko.

-          Ucząc dzieci w klasie przestrzegania pewnych reguł w czasie mówienia i mówienia według kolejności, słuchania gdy ktoś mówi, nieprzerywania i niekończenia wypowiedzi za osobę mówiącą.

-          Dzieci jąkające się powinny odpowiadać ustnie i brać udział we wszystkich zajęciach wymagających ustnych wypowiedzi.

JAK  POSTĘPOWAĆ,  ABY  ROZWÓJ  MOWY  PRZEBIEGAŁ  PRAWIDŁOWO?

Oto ważniejsze zalecenia dotyczące wczesnej profilaktyki:

-          Wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia powinny być poprawne. Do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie. Należy unikać języka dziecinnego (spieszczania) w trakcie rozmowy z dzieckiem

-          W okresie kształtowania się mowy dziecko nie powinno kontaktować się z osobami, które mają wadę wymowy, ponieważ wadliwa wymowa otoczenia wywołuje i utrwala wadliwą wymowę dziecka.

-          Dziecko powinno reagować na aktywność uczuciową i słowną otoczenia. W przypadku, gdy brak takiej reakcji, można podejrzewać niedosłuch. Konieczna jest kontrola lekarska.

-          Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchać uważnie wypowiedzi, zadawać dodatkowe pytania, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.

-          Nie wolno poprawiać wymowy dziecka, żądać, aby kilkakrotnie powtarzało dane słowo, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę. Hamuje to chęć do mówienia, a co za tym idzie w konsekwencji dalszy rozwój mowy.

-          Wskazane jest częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie, oglądanie wspólne filmów i rozmawianie na ich temat.

-          Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nie leczone mogą powodować niedosłuch, a w następstwie dyslalię lub niemotę.

-          Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), konieczne jest zapewnienie opieki lekarza specjalisty, gdyż wady te są przyczyną zaburzeń mowy.

-          Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania się mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy. Prowadzi to często do zaburzeń mowy, a w szczególności do jąkania.

-          Nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać.

ĆWICZENIA  USPRAWNIAJĄCE  NARZĄDY  ARTYKULACYJNE

              Narządy mowne można usprawnić przez ich gimnastykę. Dzieci z wadami wymowy mają najczęściej duże kłopoty z wykonywaniem prostych ćwiczeń,  nie mają też wyczucia ułożenia narządów mowy (zaburzona kinestetyka w ich obrębie). Ćwiczenia należy wykonywać stopniowo, bez nadmiernego forsowania mięśni. Wskazane są ćwiczenia krótkie (10 – 15 min.), ale częste, najlepiej przed lustrem, aby dziecko mogło naśladować ruchy osoby dorosłej.

Poniższe zestawy ćwiczeń mogą być wykorzystywane nie tylko przy korekcji zaburzeń mowy, ale także przy poprawianiu wyrazistości i płynności wymowy oraz profilaktyce zaburzeń. Niesłychanie ważna jest zabawowa forma ćwiczeń.

              Rodzice, a często i nauczyciele, nie zwracają uwagi na staranność i dokładność artykulacji. Uważają, że jeśli dziecko nie ma rażącej wady wymowy, nie wymaga żadnych stymulujących ćwiczeń. Tymczasem dzieci często mówią niewyraźnie, gdyż np. wargi są zupełnie bierne w trakcie mówienia, ruchy języka bardzo uproszczone, schematyczne, dziecko nie umie regulować oddechu itp.

I.                   Ćwiczenia warg

-          przesadnie wyraźne wymawianie samogłosek u – i (przy „u”...