Literaturoznawstwo prof. dr hab. Jolanta Sztachelska
Feliks Fryze – autor pierwszego reportażu 1972 rok
Tekst użytkowy – tekst używany w naszej codziennej komunikacji, podania, listy
Schemat Buhlera – Jacobsona – schemat komunikacji językowej:
nadawca – komunikat – odbiorca
warunki, które muszą spełnić:
- kod (wspólny)
- kontakt
- kontekst
Funkcja emotywna (ekspresywna) komunikatu – komunikat nastawiony na nadawcę
Funkcja impresywna - komunikat nastawiony na odbiorcę
Funkcja referencjalna (poznawcza) - komunikat nastawiony na referowanie
Funkcje kodu:
- metajęzykowa – opowiada o kodzie
- funkcja fatyczna – podtrzymywanie kontraktu
Funkcje komunikatu:
- estetyczna
W tekście naukowym dominanta jest funkcją poznawczą.
W tekście literackim dominanta jest funkcją estetyczną.
· Literatura obejmuje wszelkie teksty drukowane
· a także dzieła wybitne / decyduje o tym albo sama funkcja estetyczna, albo ta połączona z artyzmem /
· literatura piękna posługuje się fikcją literacką
4 typy fikcji:
- fikcja mityczna – zaczątek ma w micie
- fikcja paraboliczna – w Biblii
- fikcja mimetyczna – natura, rzeczywistość
- fikcja groteskowa
|
/ /
teoria literatury historia literatury
- teoria dzieła literackiego -> poetyka opisowa - teoria dzieła literackiego z punku
widzenia historycznego -> poetyka
historyczna
- teoria procesu literackiego
- metodologia badań literackich
Człowiek rodzi się w:
- kulturze społecznej (rodzina, małżeństwo, wspólnota sąsiedzka, wieś, gmina)
- kulturze religijnej
- kulturze językowej
· poetyka immanentna – nie odwołuje się do niczego z zewnątrz
· poetyka skodyfikowana – zbiór przepisów, jak tworzy się literaturę
· poetyka diachroniczna – poetyka historyczna
· poetyka synchroniczna – tekst umiejscowiony w czasie, badany kontekst bez względu na historię w tym czasie
kultura
(w sensie)
/ \
artystycznym antropologicznym
wydarzenie kulturalne wydarzenie kulturowe
Szymborska: potoczność, wiersz nie jest poetycki, zawiera elementy, które świadczą, że wiersz napisała kobieta (rosół z makaronem, komplementy)
Iwaszkiewicz: „Ukraina”, wiersz o śmierci
Tekst literacki jest pewnym sposobem komunikacji, częścią procesu komunikacji.
Metody psychoanalityczne i strukturalne można swobodnie łączyć.
(styl, konwencja, tematyka, nastrój)
modernizm à nastrojowość
romantyzm à monolog
(przekora, subtelność, ironia)
Najważniejsze:
-kto mówi
-w jakiej sytuacji
-co mówi
Między tymi metodami nie ma różnic dużych, można ten spór pominąć. Głowiński klasyfikuje dziedziny badań na:
a) zewnętrzne
- socjologia
- psychologia
b) wewnętrzne
- hermeneutyka
W zależności od tekstu, w jaki sposób on do nas przemawia – używamy różnych metod. Tekst literacki jest jednym z elementów komunikowania się autora ze światem, autora z czytelnikiem i odwrotnie.
Tradycja literacka w literaturze:
-sumuje, porządkuje i hierarchizuje doświadczenie
-pokazuje w niej siłę tradycji literatury wysokiej – kanon; i miękkiej – z lektury masowej
(i jedne i drugie są ważne)
-poznajemy tradycję kulturową
-wprowadza do świadomości publicznej to, co znajduje się w kulturze (emocje)
-historia (tworzy ją kanon lektur) kanon, kulturowość, autentyczność, język
-pamięć w sensie tradycji – sentymenty, prasentymenty (przeszłość naszej rodziny)
-z kanonem człowiek styka się i kultywuje tradycję
- w szkole zetknięcie z kanonem często bywa błędne
Tradycja literacka to część kultury + wrażliwość, wyobrażenie. Tradycja efektywnie funkcjonuje poprzez gatunek + rodzaj, ale także poprzez konwencję literacką.
Konwencja literacka – zespół norm w danej epoce zaczerpniętych z tradycji, które budują wspólnotę między pisarzem i czytelnikiem, np. kanwa powieści realistycznej, kanwa powieści historycznej.
Tradycja literacka to po prostu zbiór konwencji literackich.
Żywotność składników tradycji literackiej:
- są wykorzystywane w tworzeniu literatury
- tradycjonalizm ß tradycja literacka -- nowatorstwo
- aluzyjne używanie tradycji
Tradycjonalizm polega na biernym naśladowaniu literatury.
Epigonizm – konwencjonalizm
Nowatorstwo – przekraczanie, ostentacyjne dystansowanie się od wzorów tradycji
Nowoczesność – wiąże się z awangardą, nowatorstwem
Awangarda – kierunek w dziedzinie sztuki, pewien zespół norm, ogólnych postaw
Tradycja i nowatorstwo to są bardzo złożone przeciwstawienia.
Wielkość Szekspira – kradł wątki, tematy, przetwarzał je i są teraz ponadczasowe, a on jest pisarzem duszy.
Leśmian – nowoczesny, nowatorski w balladach, ludyczność, impresjonista.
1) Literatura postrzegana marginalnie
2) Literatura wielka rywalizuje z kulturą masową
3) Wielka kultura i konkurs Eurowizji, rozdawanie Oskarów. Rządzi kultura masowa. Performance – widowisko, entertainment – rozrywka.
4) Lata 60. 70. kino, muzyka, literatura europejska
5) Dziś – literatura jest pełnym wzorem mowy np. Masłowska
· literatura daje to, co jest prawdą emocji
· kryzys czytania
· inne sposoby uczenia
1) Kochanowski i jego wiersz „Sylabowiec”, było to awangardowe
- równa ilość sylab w wersach
- stały akcent paroksytoniczny
- w wersach dłuższych niż 8 sylab średniówka
2) Po co nawiązuje autor do epok dawniejszych?
- nawiązanie do tradycji jest warunkiem porozumienia
- zrozumienie epoki dawnej pozwala zrozumieć współczesną
- nawiązanie do antyku w romantyzmie to jest nawiązanie do pewnego zespołu wartości, które niesie antyk, nawiązuje się dialog z przeszłością
3) Tradycja jest elementem praktyki twórczej i elementem odbioru utworu
4) Tradycja ma charakter strukturalny, tzn. że struktura tekstu nosi ślady przeszłości. Po tym rozpoznajemy przynależność tekstu do danej epoki:
- styl
- kompozycja
- gatunek
- rodzaj
5) Stylizacja przy przywoływaniu tradycji literackiej ma znaczenie
6) Tradycja jest zjawiskiem synkretycznym
konwencja – zbiór zasad tworzenia czegoś, mogą być różne konwencje wypełniania tego samego pisma (np. humorystyczna, poważna). Konwencja literacka we fraszce wymaga lekkości. Konwencja realistyczna, naturalistyczna, psychologiczna, groteskowa, baśniowa. Konwencja to jest to, co prezentuje gatunek, ale jednak nie do końca się z nim pokrywa.
Sonet krymski. Podmiotem wiersza jest Pielgrzym, widzi upadek raju, zwiedza harem, patrzy praktycznie na ruinę, rozpadający się budynek. Sonet ma część opisową i część refleksyjną. Refleksja dotyczy przemijania, niszczycielskiej mocy czasu, refleksja ma charakter egzystencjalny (miłość, choroba, szczęście itp.). Konwencja tego wiersza to liryczna refleksja. Ta refleksyjność jest wzmiankowana na wiele sposobów.
W wierszu jest pewna przekora, charakterystyczna dla twórczości Szymborskiej.
Autotematyzm – wypowiedź o sobie samym, konwencja przekory, żartu, lekkości.
Główne słowa wokół których obraca się wiersz: chaos, porządek, Bóg, umysł, istnienie. Tytuł utworu nigdy nie jest przypadkowy, nadaje sens wierszowi, ustala pewien porządek. Tekst napisany przez intelektualistę, który buduje sens w sposób filozoficzny. Konwencja refleksji filozoficznej. Metafory odwołujące się do średniowiecznych ikon.
Wiersz to tekst przełamany na wersy. Wartościowanie – musi być umotywowane wartościami do których się odnosimy, nie jest to relatywna opinia, tylko ocena według kontekstu odniesienia.
Wypowiedzi ludzkie można zaklasyfikować do 3 grup:
-teksty dotyczące kwestii społecznych – teksty użytkowe
-teksty naukowe – słownictwo specjalistyczne
-teksty literackie – modyfikacja języka potocznego
Rozumieć tekst – rozumieć znaczenie słów użytych. Tekst naukowy nie wymaga interpretacji, sens słów jest wyłożony wprost. Tekst użytkowy – język potoczny. Tekst literacki – zrozumienie polega na znalezieniu jakiegoś uniwersum. Posługuje się językiem potocznym. Uniwersum tekstu użytkowego i literackiego jest fikcyjne (świat przedstawiony), szukamy analogii, w tekście naukowym uniwersum nie jest fikcyjne, dotyczy świata rzeczywistego i w nim znajdujemy odniesienie. Odniesienie świata przedstawionego do fragmentu rzeczywistości wymaga pracy twórczej, kreatywności użytej do umysłu i znalezienie odniesienia. Interpretacja tekstu naukowego jest zdeterminowana przez język naukowy (jest ustabilizowany). Większy problem stanowi interpretacja tekstu literackiego. Nie istnieje jakiś układ wyznaczający interpretację. Interpretacja rodzi się poprzez lekturę – jest aktem kreacji. Interpretacja musi uwzględnić to co mamy w głowie (edukacja, wychowanie) i to co nam w duszy gra (to co jest niedopowiedziane).
Prozodia: akcent, intonacja, iloczas, pauza
Kadencja i antykadencja: kadencja – intonacja wzrasta (pytanie, wykrzyknik), antykadencja – zdanie oznajmujące,opadanie napięcia
Iloczas – jakość wymawiania głoski
Intonacja – czynnik prozodyjny, dzięki któremu rozpoznajemy czynnik zdania
| |
numeryczny nienumeryczny
regularny-w nim można coś policzyć, nieregularny-nie da się nic policzyć
wskazać jakiś tym metrum od modernizmu do współczesności
np. średniowieczny wiersz zdaniowy
sylabiczny, sylabotoniczny, toniczny
płaszczyzna językowa utworu płaszczyzna tego, co przez znaki językowe
| jest ewokowane (aspekt treści)
organizacja dzieła literackiego |
| plan treści
styl k
o...
alfs28