Oddychanie
Czynność mówienia jest ściśle związana z oddychaniem,
Aparat oddechowy-płuca, oskrzela, tchawica,
Proces oddychania zależy od kontrolującej czynności mózgu i układu krążenia, związane jest z górnymi i dolnymi drogami oddechowymi,
W płucach odbywa się pęcherzykowo-włośniczkowa wymiana O2, i CO2 miedzy powietrzem a krwią,
Narządy oddechowe przy pomocy przepony poruszają narząd fonacyjny-działają na krtań by tworzyła głos. Fonacja- tworzenie głosuàpowietrze wydechowe zostaje zamienione na fale dźwiękowe, które przechodzą do gardła, jamy ustnej i nosowejà i w ten sposób powstają głoski.
Powietrze wydalane z płuc jest zużywane podczas mówienia, jest przekształcone w krtani i w nasadzie na dźwięki mowy. Oddychanie składa się z dwóch faz-wdech i wydech. Podczas mówienia zużywane jest powietrze wydychane.
Wdech –klatka piersiowa wydłuża się, bo przepona się obniża, a rozszerza się bo żebra się unoszą.
Zwiększa się pojemność klatki piersiowej, więc zmniejsza się ciśnienie powietrza, co powoduje wessanie powietrza z zewnątrz.
Wydech-przepona unosi się, żebra opadają; pojemność klatki piersiowej zmniejsza się powietrze w niej zawarte zostaje na zewnątrz wypchnięte.
- obserwacja ruchów narządów oddechowych w ruchu i spoczynku, ważne jest współdziałanie aparatów- oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego,
Sposób oddychania ma decydujący wpływ na wszystkie czynności emisji, a w szczególności odbija się na stanie wiązadeł głosowych. Dlatego ważne jest, by od samego początku nauki mówienia wyrobić u dziecka prawidłowy nawyk oddychania. Oddychanie wiąże się z pracą mięśni żeber, brzucha oraz przepony, stąd wyróżnia się kilka typów (torów) oddychania w zależności od przewagi i udziału poszczególnych mięśni, przy czym przepona, jako najważniejszy i najsilniejszy mięsień oddechowy bierze zawsze udział w oddychaniu, bez względu na jego typ, w różnym jedynie stopniu.
Wyróżnia się następujące tory oddechowe:
1. Oddychanie z przewagą toru żebrowego, tzw. oddychanie żebrowe lub żebrowo-przeponowe. Polega na tym, że żebra rozsuwają się na zewnątrz i nieco ku górze, klatka piersiowa natomiast poszerza się w wymiarze bocznym.
2. Oddychanie z przewagą toru brzusznego, tzw. oddychanie brzuszne lub brzuszno-przeponowe, Zachodzi wówczas, gdy w momencie wdechu ruch dolnych żeber jest minimalny, a przepona kurczy się i przesuwa ku dołowi. Rozmiary klatki piersiowej powiększają się w przód i w tył.
3. Oddychanie żebrowo-brzuszne lub tzw. żebrowo-brzuszno-przeponowe. Ten typ połączonego oddychania uważany jest w śpiewie za najgłębszy i najwłaściwszy. Oddech ten charakteryzuje najwydatniejsza amplituda ruchów przepony, umożliwiająca głęboki wdech. Wydatnia praca mięśni żeber gwarantuje prawidłowe podparcie oddechowe.
4. Oddychanie tzw. szczytowe lub obojczykowo-żebrowe, które polega na rozszerzaniu się głównie górnej partii klatki piersiowej. Żebra i brzuch są we względnym spokoju. Ten typ oddechu umożliwia tylko częściowe napełnianie płuc powietrzem i jest to oddech wadliwy.
Podparcie oddechowe - to zdolność polegająca na umiejętnym opanowaniu i regulowaniu oddechem tak by stał się aktywny. Polega ono na świadomym wydłużaniu wydechu z jednoczesnym najwolniejszym przesuwaniem się przepony ku górze. Od właściwego podparcia zależy prawidłowe wydobycie i prowadzenie głosu.
Emisja głosu
Emisja głosu- „skoordynowany zespół czynności oddychania, fonacji i artykulacji oraz powstającego przy tym rezonansu” (H. Sobierajska).
Proces wydobywania i wysyłania głosu w przestrzeń, przez współdziałanie układów o, f i a; jest czynnością dowolna, powstaje pod wpływem woli człowieka; procesowi towarzyszy ruch mięśni międzyżebrowych w celu pobrania powietrza, odbywa się podczas wydechu,
Trzy ośrodki, które przyczyniają się do powstania głosu:
1. płuca, które dostarczają powietrza niezbędnego by mówić, śpiewać i wraz z mięśniami oddechowymi klatki piersiowej i brzucha biorą udział w czynności oddechowej;
2. krtań, będąca ośrodkiem wydającym głos, warunkującym czynność głosotwórczą (fonacyjną). Ponadto pełni ona jeszcze funkcję oddechową;
3. nasada, która jest ośrodkiem, w którym głos powstały w krtani poddawany jest ostatecznej obróbce. Nasada oprócz funkcji oddechowej pełni jeszcze funkcję rezonansową i artykulacyjną.
Podstawy prawidłowej emisji głosu
· Rozluźnienie ciała
· naturalne otwieranie ust w czasie fonacji,
· poprawny wdech, ze zwróceniem uwagi na pracę żeber i zasysanie powietrza,
· prawidłowe podparcie oddechowe,
· zjawisko swobodnego rezonansu ( rezonans nasady),
· wibracja chrząstek nosa w czasie artykulacji.
Podparcie oddechowe - to zdolność polegająca na umiejętnym opanowaniu i regulowaniu oddechem tak by stał się aktywny. Polega ono na świadomym wydłużaniu wydechu z jednoczesnym najwolniejszym przesuwaniem się przepony ku górze. Od właściwego podparcia zależy prawidłowe wydobycie i prowadzenie głosu
Często emisję głosu kojarzymy ze śpiewem. Natomiast mowa i śpiew to dwa rodzaje tej samej czynności, która związana jest z wydobywaniem głosu, co dokonuje się za pomocą narządów głosu.
oddychanie dla życia a oddychanie dla mowy
Oddychanie w czasie spoczynku
Oddychanie w czasie śpiewu i mówienie
Statyczne
Mimowolne
Odruch wrodzony
Oddychamy przez nos
Wdech nieco krótszy od wydechu
Małe zużycie powietrza, ok. 0,5 l
Oddech automatyczny
Dynamiczne
Kontrolowane przez świadomość
Odruch nabyty
Oddychamy przez usta; gdy głoski nosowe-powietrze wydostaje się przez nos, bo ustami można więcej powietrza pobrać
Wdech krótszy
Wydech znacznie dłuższy
Zużycie powietrza 1-2litrów
Wdechy podporządkowane tekstowi; wykonywane w miejscach, by nie zburzyć sensy zdania
Pojemność życiowa płuc (mierzona od położenia maksymalnego wydechu do położenia maksymalnego wdechu) zdrowego młodego mężczyzny wynosi ok. 4500-5000 ml. U kobiet jest ona nieco mniejsza. W płucach stale, niezależnie od fazy oddychania (wdechu lub wydechu) zalega ok. 1500 ml powietrza. Oznacza to, że całkowita pojemność płuc wynosi ok. 6000 ml.
Zasady prowadzenia ćw. oddechowych, i najlepsze warunki do badania
· rano lub wieczorem,
· Jeśli możliwe, na otwartej przestrzeni, w czasie spaceru- gdy grupowo, w odpowiednich warunkach atmosferycznych,
· Jeśli w sali-przy otwartych oknach,
· Wywietrzona sala,
· Ciepłe pomieszczenie,
· Przed jedzeniem lub 2-3 h po posiłku
· Systematycznie, 1-2 /dzień-po 5minut,
· Po każdym ćwiczeniu-krótki odpoczynek,
· Postawa ciała swobodna, rozluźnione mięśnie szui, rąk, i tułowia,
· Forma ćw. dostosowana do możliwości fizycznych dzieci,
· Nie wydychać na siłę całego powietrza,
· ćwiczenia w formie zabawy
· wykonywać w różnych pozycjach-lezącej, stojącej, siedzącej,
· zasada stopniowania trudności
· na początku użycie aparatu oddechowego, potem połączone z ruchem całego ciała, także wypowiadanie głosek, i śpiewanie
· wpierw ćw. pokazane przez logopedę
Styczek Irena, ,,Logopedia,, PWN, W-wa 1983, str.78, 184
Minczakiewicz E.M. ,,Mowa-rozwój, zaburzenia, terapia,, WN WSP, K-ów 1997, str.33, 34
Skorek E.M. ,, Z logopedia na ty- podręczny słownik logopedyczny,, IMPULS, K-ów, 2002, str.41
Cele ćw. oddechowych
· Usprawnianie aparatu oddechowego
Zwiększanie pojemności płuc
Usprawnienie pracy przepony, prawidłowy oddech przeponowy lub pełny,
ekonomiczne zużywanie powietrza
różnicowanie faz oddychania;
wydłużanie fazy wydechowej, wydech kontrolowany,
synchronizacja pauz oddechowych z treścią wypowiedzi,
· Działanie uspokajające po wysiłku fiz. lub psych.
· Typowo zdrowotne
Prawidłowe oddychanie,
Zapobieganie chorobom układu, jak np. arytmia oddechowa,
Pomoc w utrzymaniu prawidłowej sylwetki,
Rodzaje ćwiczeń oddechowych
· Ćw. mobilizujące aparat oddechowy-zróżnicowanie fazy wdechowej i wydechowej
Przykłady zabaw- ,,Wąchanie kwiatków,, patrzàZABAWY , ćw. w których oddech jest krótki,
szybki, a wydech połączony z dmuchaniem
· Ćw. kształtujące oddychanie brzuszno-przeponowe
Przykłady zabaw- ,,Huśtanie ulubionej zabawki,,- patrzàZABAWY
...
alfs28