3. partie i systemy partyjne.pdf

Ewolucja modelu organizacyjnego partii politycznej

Partia kadrowa a partia masowa

Maurice Duverger dzieli partie ze względu na strukturę organizacyjną oraz funkcje, jakie pełnią one

wobec swych członków i wyborców na partie kadrowe i masowe. Podział ten nie uwzględnia liczby

członków partii.

PARTIA KADROWA

PARTIA MASOWA

• podstawą organizacyjną komitet

( caucus ), czyli struktura obejmująca

swym zasięgiem znaczne terytorium,

bardzo luźna, niezorientowana na

przyciąganie dużej liczby członków

• członkowie komitetu wchodzą do niego

na zasadzie kooptacji, a nie formalnych

reguł; kryterium kooptacji opierało się na

pozycji społecznej lub określonych

umiejętnościach

• indywidualny, osobisty wymiar

uczestnictwa w miejsce reprezentacji

jakiejś spójnej i określonej grupy

społecznej

• aktywność komitetu ma charakter

sezonowy, związany z cyklami

wyborczymi

• komitet posiada dużą autonomię oraz

swobodę działania w ramach partii

• struktura zdecentralizowana

• wg Duvergera typ archaiczny, związany

• podstawą organizacyjną filia ( branch ),

która ma charakter terenowy i jest

wyraźnie nastawiona na przyciąganie

dużej liczby członków

• wyraźnie sformalizowana struktura

wewnętrzna, rozbudowana aktywność,

mająca na celu utrzymanie ścisłego

związku z członkami

• zebrania filii są regularne,

nieuzależnione od cykli wyborczych

• partia angażuje się w organizowanie

swoim członkom życia pozapartyjnego;

przynależność do partii masowej równa

się określonemu stylowi życia

• partia zwraca się do wyraźnie określonej

grupy społecznej

• narodziny partii masowej należy wiązać

z pierwszymi partiami socjalistycznymi

(partiami klasy robotniczej)

• model ten w późniejszym okresie został

rozpowszechniony i przyjęty przez partie

reprezentujące inny odcień ideologiczny

• wzorzec wyborczy: ugrupowania starają

się opanować rynek wyborczy poprzez

zamykanie określonych segmentów

elektoratu

Sigmun Neuman określa wyżej opisane typy partii jako odpowiednio partię indywidualnej

reprezentacji oraz partię integracyjną (rozbudowana działalność pozapolityczna, zajmowanie się

członkami „od kołyski po grób”).

Partia wyborcza

Koncepcja Otto Kirchheimera, wg którego w okresie powojennym w Europie wyjątkiem stały się

zarówno burżuazyjne partie indywidualnej reprezentacji (które wciąż utrzymywały się jako model

organizacyjny niektórych ugrupowań), jak i partie integracji (które zaczęły przekształcać się w

z XIX-wiecznymi partiami działającymi

w warunkach ograniczonego prawa

wyborczego; w XX wieku pojawia się w

partiach republikańskich oraz w partiach

konserwatywnych i liberalnych

• partia zwraca się przede wszystkim do

klas wyższych i średnich

• konkurencja wyborcza ograniczona i

kontrolowana przez uczestników gry

politycznej

model partii wyborczej).

partia wyborcza = partia wszystkich = catch all people's party

Cechy modelu partii wyborczej:

• rezygnacja z dążenia do zmonopolizowania reprezentacji interesów jednej grupy społecznej

i reorientacja na poszukiwanie zwolenników w możliwie najszerszych kręgach

społeczeństwa

• formułowanie propozycji i rozwiązań najkorzystniejszych dla jak największej liczby

wyborców

• partia ta nie dąży do zbudowania szerokiej bazy członkowskiej – podstawą jej

funkcjonowania są wyborcy

• partia nadal zachowuje struktury zdolne wchłonąć dużą liczbę osób, jednak nie stara się tego

dokonać

• rezygnacja z zaangażowanie członków w codzienną pracę oraz z ich współpracy w

sytuacjach szczególnych (np. kampania wyborcza)

• członkowie przestają być liczącą się bazą finansową partii; pojawienie się subwencji

rządowych

• wzrasta znaczenie elity przywódczej partii

• rezygnacja z reprezentacji jednej wyraźniej grupy społecznej = rezygnacja z identyfikacji

grupowej; mniejsza rola ideologii, programy mniej wyraźne ideowo, skoncentrowane na

sprawach niekontrowersyjnych, o wysokim poziomie ogólności

• partie zbliżają się do siebie ideowo

• osłabienie tradycyjnych więzi z partią przechodzących w rodzinach z pokolenia na

pokolenie

• zanik lojalności wyborcy – chwiejność elektoratu ( volatility

– zmiana zachowań

Granice w dążeniu do realizowania modelu partii wyborczej:

• wyraźna ideologia – partie chadeckie (nawiązania do wartości religijnych uniemożliwiają

zmobilizowanie szerszych i bardziej heterogenicznych grup wyborczych)

Powstanie modelu partii wyborczej jako reakcja na kryzys partii politycznych, polegająca na

adaptacji organizacji i sposobu działania do spadającej atrakcyjności w oczach społeczeństwa,

manifestującej się poprzez zmiany zachowań wyborczych i lojalności partyjnych.

Kryzys partii politycznych należy także łączyć z: powstawanie alternatywnych sposobów

uczestnictwa politycznego (ruchy społeczne, grupy nacisku), zastępowanie partii przez biurokrację i

media, itp.

wyborczych polegająca na popieraniu różnych partii politycznych w kolejnych wyborach)

• wzorzec wyborczy: konkurencja otwarta, gra między partiami toczy się o zdobycie jak

największej liczby wyborców we wszystkich możliwych grupach społecznych

Partia kartel

Koncepcja Katza i Maira, która zakłada, że diagnoza dotycząca kryzysu partii politycznych wynika

z faktu, iż w badaniach nad partiami największy nacisk kładziono na relacje partia – społeczeństwo.

Perspektywa ta ulega zmianie, kiedy zwróci się uwagę na aspekt związku partii i państwa.

PARTIA KADROWA

społeczeństwo

obywatelskie

partie

państwo

Partie usytuowane blisko struktur państwa, ograniczone praktycznie do parlamentu, przejawiające

niewielką okresową aktywność poza nim.

PARTIA MASOWA

społeczeństwo

obywatelskie

partie

państwo

Partie znacznie bliżej społeczeństwa, stanowią praktyczne narzędzie, za pomocą którego

społeczeństwo oddziałuje na państwo.

PARTIA WYBORCZA

społeczeństwo

obywatelskie

partie

państwo

Rozluźnienie ścisłych związków partii i społeczeństwa; partia pośrednikiem między

społeczeństwem a państwem, działa w dwóch rolach: reprezentacja społeczeństwa wobec państwa

oraz rzecznik interesów państwa i jego funkcjonariuszy wobec społeczeństwa.

…............................................................................................................................................................

Wg Katza i Maira dalszy rozwój partii doprowadzi do dalszego osłabienia związków partii i

społeczeństwa i dalszego wzmocnienia związku pomiędzy partiami a instytucjami państwa.

Wzmocnienie to będzie się opierało na wykorzystaniu przez partie zasobów państwa, zwłaszcza

zasobów finansowych oraz dostępu do mediów.

Może dojść do sytuacji, w której partia zależy od niekontrolowanych przez siebie zasobów – partie

aktualnie znajdujące się u władzy mogą bez problemu czerpać z zasobów państwa, jednakże partie

z danej chwili przegrane zajmują pozycję, która może skutkować zagrożeniem ich bytu.

W tej chwili wszystkie znaczące partie można określić jako liczące się w strukturach decyzyjnych

państwa, coraz mniej jest partii, które są wykluczone z procesów tworzenia rządów (wyjątkiem

małe partie skrajnej prawicy lub lewicy).

Ta specyficzna sytuacja, kiedy partie nie konkurują ze sobą o przetrwanie, mogąc jednocześnie

czerpać z dostępnych zasobów państwa prowadzi do wykreowania modelu partii kartelu (wszystkie

partie mogą dzielić się zasobami i dzięki nim przetrwać).

Wzorzec wyborczy: partie ograniczają konkurencję, rywalizujące ugrupowania mają jednocześnie

na uwadze ważny wspólny interes – przetrwanie. Styl konkurencji uwarunkowany jest przez

wspólną bazę, z której wszyscy czerpią – zasoby państwa.

W modelu kartelowym znaczenie członków partii nie maleje. Indywidualni członkowie zostają

wyposażeni w więcej praw i kanałów wpływu w partii niż w starszych modelach (np. wybór władz

partyjnych).

Przykład:

Belgia - walońska Partia Chrześcijańsko-Społeczna (PSC), od 1970 wprowadziła bezpośredni

wybór przewodniczącego, od 1980 – bezpośrednie wybory na wszystkie funkcje partyjne; wzrost

demokracji wewnątrzpartyjnej.

Wniosek: wzrost znaczenia pojedynczych członków przy marginalizacji sfery lokalnych organizacji

i aktywistów partyjnych. Baza członkowska zatomizowana – większa autonomia działania

centralnych elit.

…............................................................................................................................................................

Badacze wskazują na to, że współcześnie mamy do czynienia ze współistnieniem wszystkich

modeli, przy jednoczesnym braku modelu dominującego – niemiecka SPD zawiera w sobie

elementy wszystkich 4 typów partii.

Ewolucja modelu a funkcje partii politycznych

Wg Klausa von Beyme najważniejsze zmiany w modelu partii politycznej dotyczą relacji pomiędzy

przywódcami a zwolennikami partii, a także funkcji, jakie pełni partia wobec swoich zwolenników.

Partie masowe organizowały i mobilizowały członków, integrując grupy społeczne i nadając im

tożsamość oraz poczucie odrębności od świata zewnętrznego i poczucie wewnętrznej wspólnoty.

Były narzędziem włączenia klasy robotniczej w demokratyzujący się system polityczny.

Partie wyborcze przestały być potrzebne jako grupy oferujące poczucie przynależności oraz

określające tożsamość społeczną, stały się specjalistami wykonującymi określoną usługę

polityczną.

Analizują partię kartel Beyme wskazuje na zmiany jej funkcji:

• funkcja określania celów, w ramach której formułowane były ideologie i programy idzie w

kierunku odejścia od ideologii i zwiększenia pragmatyzmu

• funkcja artykulacji i integracji interesów zmierza do stanu, gdzie nie ma tematów

zastrzeżonych dla określonych partii, wszystkie ugrupowania odnoszą się do tych samych

kwestii

• funkcja socjalizacyjna i mobilizacyjna najbardziej straciły na znaczeniu – w pracy partyjnej

znacznemu ograniczeniu uległa rola kontaktów bezpośrednich, wzrosła zaś rola rekrutacji

elit przez co umocnieniu i profesjonalizacji uległa grupa przywódców partyjnych

Najwięcej zmian zaszło na płaszczyźnie funkcji partii w odniesieniu do jej członków i sympatyków.

Partia stała się także bardziej pośrednikiem między rządem a społeczeństwem, odchodząc od roli

łącznika między tymi dwoma podmiotami, a co więcej zbliżając się do struktur państwa, odrywając

się zaś od elektoratu.

Partia jako organizacja

Ważne kwestie wiążące się z organizacją partii:

• stopień centralizacji

• relacje między organizacją parlamentarną a centralną organizacją pozaparlamentarną

• modele awansu na stanowiska przywódcze

• sposób rekrutacji członków i ich znaczenie w partii w relacji do kręgów przywódczych

Instytucjonalizacja wiąże się z rozwojem organizacyjnym partii od chwili jej powstanie do

dojrzałości. Można ją rozumieć jako proces, w trakcie którego partia staje się instytucją.

Instytucjonalizacja prawna oznacza prawne uregulowanie działalności partii (zawarte w

konstytucji lub w ustawach – ustawa o partiach politycznych, ordynacja wyborcza).

Organizacja – względnie trwałe, celowe uregulowanie ludzkich działań lub zachowań.

Instytucja – wyposażenie działań i zachowań w ramach organizacji w sens i znaczenie oparte na

odnoszących się do nich normach, wartościach i symbolach; instytucja ma szerszy sens kulturowy

od organizacji.

Proces instytucjonalizacji organizacji formalnych – wiąże się z wykształceniem w organizacji

określonych i specyficznych celów, wartości oraz norm rządzących jej działaniem; stają się one

przedmiotem identyfikacji członków, co z kolei wpływa na trwałość, stabilność i spójność

organizacyjną, a także na lojalność członków.

Proces instytucjonalizacji wiąże się z trwaniem organizacji w czasie, z nawarstwianiem się

kolejnych elementów sprawiających, że organizacja staje się instytucją. Instytucjonalizacja ma

wpływ także na otoczenie organizacji – organizacja zinstytucjonalizowana jest nie tylko trwałym

punktem odniesienia dla jej członków, ale także stabilnym i trwałym elementem własnego

otoczenia.

Koncepcja instytucjonalizacji wg Angelo Panebianco

Instytucjonalizacja jako proces o różnym możliwym stopniu zaawansowania, mierzony w dwóch

wymiarach:

• autonomii wobec środowiska

◦relacja partii do jej środowiska

◦partia jest autonomiczna, jeśli jeśli kontroluje wzajemne relacje

◦brak autonomii występuje, gdy działania i zasoby partii są kontrolowane przez inne

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: