5. nowe ruchy polityczne.pdf

Nowe ruchy polityczne

Giovanni Sartori: „Partia to oficjalna grupa polityczna biorąca udział w wyborach i w tym celu wystawiająca

swoich kandydatów na stanowiska publiczne”.

Orientacje w zakresie definiowania partii politycznych:

• funkcjonalna – definiowanie partii przez pryzmat funkcji, jakie pełni w systemie politycznym

(mobilizacja i integracja społeczeństwa, artykulacja i agregacja jego interesów, kreowanie

konsensusu); partia postrzegana jako ogniwo pośredniczące między społeczeństwem a władzą

polityczną

• strukturalna – akcentuje model wewnętrznej organizacji partii jako instytucji politycznej; partia

instytucjonalną formą zorganizowanej aktywności jej członków oraz areną, w ramach której

wchodzą ze sobą w interakcje

Marek Chmaj: Partia polityczna to „wyspecjalizowana organizacja społeczna posiadająca określony program

będący podstawą do uzyskania szerszego poparcia społecznego i ta drogą do zdobycia władzy lub uzyskania

wpływu na władzę”.

Cele, do których dążyć muszą partie:

• zdobycie poparcia wyborczego

• przechwycenie dzięki niemu określonych stanowisk publicznych

• realizacja propagowanej koncepcji programowej

PARTIE PROTESTU

Niewłaściwe jest wiązanie tego typu partii z jakąkolwiek rodziną ideologiczną, typem, formą organizacyjną

lub modelem genetycznym partii.

Zaklasyfikowanie jakiegoś ugrupowania do grona partii protestu nie ma charakteru trwałego – partia może

w każdej chwili zaprzestać pełnienia tej funkcji.

Dieter Rucht: protest – zbiorowa działalność polegająca na formułowaniu i artykułowaniu na forum

publicznym społeczno-politycznych żądań przez niepowiązane z państwem grupy i organizacje; jego

przejawem są ruchy protestu , które dążą przede wszystkim do konfrontacji politycznej i z tej przyczyny

potrzebują wyraźnie określonego przeciwnika

Partia protestu – każde ugrupowanie stawiające sobie za cel rewizję polityki państwa w określonym

obszarze jego aktywności; nie podważając samego systemu politycznego, stronnictwa takie wykorzystują

jego instytucje i procedury do realizacji własnych strategii politycznych.

Cechy charakterystyczne partii protestu:

• antysystemowość oraz programowy antykonsensualizm

Ugrupowania protestu stanowią antytezę partii ustabilizowanych, tworzących „kartel” ugrupowań

prosystemowych. Partie protestu wykazują całe spektrum postaw antysystemowych, od całkowitej negacji

systemu po sprzeciw wobec jego wybranych elementów. Łączy je „delegitymizujące uderzenie”

( delegitimising impact ) – kwestionowanie aktualnych reguł politycznych.

Antysytemowość „mocna” - typowa dla partii, których postulaty cechują się wysokim stopniem

delegitymizacji danego ustroju politycznego; partie te podważają prawomocność całej demokracji, są

dysfunkcjonalne wobec systemu. Przykładem mogą być partie komunistyczne (marksistowskie), lewackie

czy o konotacjach faszystowskich.

Antysystemowość „słaba” - odejście od negacji ładu liberalno-demokratycznego w kierunku krytyki zasad

gry politycznej związanych z funkcjonowanie systemu partyjnego.

Partie protestu wykazują się antysystemowością „słabą”, co sprowadza się do permanentnego

manifestowania swojej antykonsensualnej postawy wobec wybranych procesów, mechanizmów oraz

instytucji politycznych. Antysystemowość przejawia się na trzech płaszczyznach:

◦ silnie opozycyjne nastawienie względem tradycyjnych sił politycznych funkcjonujących w

ramach konkretnego systemu partyjnego

◦ negacja tradycyjnych wzorców rywalizacji politycznej (także modeli przetargów koalicyjnych)

◦ kwestionowanie powszechnie akceptowanych działań państwa w odniesieniu do wybranych

dziedzin społeczno-gospodarczych ( antykonsensualizm )

Wyznacznikiem partii protestu jest radykalnie antyestablishmentowe nastawienie . Ich wyborcy nie głosują

za określonym programem politycznym, ale przeciwko ustabilizowanym stronnictwom oraz konkretnym

instytucjom politycznym – głos protestu przeciwko elitom politycznym.

• posługiwanie się kategorią antypartii

Partie protestu przedstawiają się jako inna forma politycznej organizacji (wolnej od „partyjnych układów),

czyli tzw. antypartia. Brak wyraźniej ideologii sprawia, że partie protestu są atrakcyjne dla szerokiego

spektrum wyborców (od tradycyjnie zorientowanego elektoratu po niegłosujących, którzy z braku innych

alternatyw jedynie w ten sposób mogą wyrazić swoje niezadowolenie z rządów).

Partie protestu stanowią antytezę partii ustabilizowanych. Bezpośrednią przyczyną ich powstania jest zawsze

konkretna sytuacja polityczna, co przekłada się na konstrukcję programu politycznego, skupiającego się na

początku z reguły na jednym dominującym problemie, później włączając także inne kwestie.

• silna ekspresja przekazu

Przejawia się w wykorzystaniu zróżnicowanych i nowatorskich, często kontrowersyjnych i zaskakujących form

działalności politycznej, a także ostrego, opartego na negacji, agresywnego języka politycznego.

Partie te opierają swoje relacje z oponentami politycznymi nie na zasadach kompromisu oraz stopniowej

zmiany, ale na ostrych antynomiach: my-oni, zwycięstwo-klęska, teraz-nigdy.

Nawet pozytywne aspekty programu są artykułowane w formie negatywnej. W retoryce używa się słów,

takich jak: nigdy, precz, stop, zakazać. Język negacji na podkreślać antykonsensualny, radykalny i

bezkompromisowy charakter podnoszonych kwestii.

• populizm protestu

Partie protestu odwołują się do metod, praktyk i haseł typowych dla populizmu.

Wszystkie ruchy populistyczne bazują na niezadowoleniu, które stanowi spoiwo ich aktywności. Kreują

dychotomiczny obraz rzeczywistości, w których państwo oraz dotychczas działające partie polityczne

(system) to czynniki destruktywne – antyelitaryzm .

Populizm gloryfikuje lud, którego wola ma rangę nadrzędną wobec tradycyjnych instytucji i elit. To, czego

chce lud, jest zawsze właściwe, dlatego należy znieść wszelkie ograniczenia krępujące jego wolę.

Populizm protestu (Andre Taguieff) charakteryzuje się połączeniem krytyki elit z zaufaniem do ludu

postrzeganego jako prości obywatele, którzy stracili zaufanie do systemu reprezentacji, gdyż ten zwrócił się

przeciwko nim (dychotomia prości ludzie – elity polityczne).

Typowe dla populizmu są teorie konspiracyjne – przekonanie, że grupa złych ludzi spiskuje przeciwko

społeczeństwu.

Dominującymi elementami apelu wyborczego są: idea nietolerancji oraz negatywny obraz rzeczywistości.

Cechą charakterystyczną tych ugrupowań jest to, że nie są związane ze ściśle wyodrębnionym segmentem

elektoratu. Apel wyborczy kierują przede wszystkim do osób niebiorących lub zniechęconych udziałem w

wyborach, przez co manifestują swój negatywny stosunek do dominujących ugrupowań politycznych.

Antyelityzm oraz antyintelektualizm wynika z przekonania, iż system wartości elit jest rozbieżny z systemem

wartości ogółu społeczeństwa. Populizm posługuje się takimi pojęciami, jak sprawiedliwość, tradycja,

uczucie, wiara, bazuje na emocjach, nie na wiedzy.

Populizm pojawia się tam, gdzie istnieje silna społeczna niechęć wobec istniejącego porządku społecznego

gwarantowanego przez ustabilizowaną klasę rządzącą, głosząc potrzebę wprowadzenia demokracji

populistycznej, pozbawionej wszelkich zbędnych instytucji pośredniczących między ludem a władzą.

Dla ruchów protestu populizm jest nie tyle ideologią, ile narzędziem wykorzystywanym w ramach walki

politycznej. To mechanizm manipulacyjny wykorzystywany do kontroli ludności do tej pory

marginalizowanej.

Programy polityczne populistów są niejasna, odwołują się do ogólnych wartości. Cele często mają charakter

utopijny. Dyskurs ugrupowań populistycznych bazuje na trzech elementach:

◦ podkreślanie roli ludu i jego kluczowej pozycji w społeczeństwie oraz w ramach całego systemu

politycznego; z ludu wyklucza się jednak wszelkiego rodzaju elity

◦ skłonność do negowania podziałów w wymiarze horyzontalnym (diada lewica-prawica) i do

głoszenia jedności ludu przy jednoczesnym akcentowaniu podziału w wymiarze wertykalnym,

wykluczając stojące na czele hierarchii elity i znajdującym się na samym dole cudzoziemców

◦ antysystemowy wydźwięk – przekonanie, że lud został zdradzony przez władzę i jego prymat

musi zostać bezwzględnie przywrócony; w tym calu należy pozbyć się elit i zastąpić je

przywódcami działającymi dla dobra społeczeństwa

Populizm (Yves Meny i Yves Surel) to specyficzna forma mobilizacji politycznej – forma reakcji na źle

funkcjonujący system polityczny. Poparcie ze strony wyborców jest ostrzeżeniem dla rządzących. Przyczyny

niezadowolenia prowadzące do mobilizacji społeczeństwa:

◦ wysuwanie w kierunku tradycyjnych partii zarzutu, że nie są zdolne do sformułowania programu

odpowiadającego aspiracjom całych grup społecznych

◦ rozbieżność między obietnicami wyborczymi a realizowaną polityką

◦ niezdolność klasy politycznej do poruszania na forum publicznym ważnych dla zbiorowości

problemów

◦ brak instrumentów proceduralnych i instrumentalnych umożliwiających wyrażenie

niekonwencjonalnych problemów i idei

◦ utrata zaufania do polityków oraz instytucji politycznych

• zorientowanie na mobilizację społeczną

Potencjał mobilizacyjny jest jednym z najważniejszych zasobów politycznych partii protestu i przyczynia się

do zwiększania ich relewancji. Partia aktywizuje zwolenników wokół artykułowanych kategorii

programowych. Jest to szczególnie widoczne w przypadku partii ekologicznych, antynuklearnych oraz

skupionych wokół praw człowieka.

Słabo zinstytucjonalizowane partie protestu potrzebują wyższej niż reżim demokratyczny mobilizacji, którą

osiągają wzywając do czynnego protestu przeciwko obowiązującym regułom, by doprowadzić do

zdelegitymizowania istniejącego porządku politycznego. Wyrazem tej mobilizacji są demonstracje i inne

działania z wykorzystaniem fizycznej obecności dużej liczby osób. Często sięga się po środki

niekonwencjonalne, na granicy legalności.

Mobilizacja jest też ważnym elementem działania wszystkich populistów, co wynika z faktu, iż populizm

wyłonił się w walce o przyznanie lub rozszerzenie praw wyborczych grupom pod tym względem

upośledzonym.

Potrzeba ciągłego odnawiania mandatu jest przyczyną ciągłych prób obejmowania swoimi wpływami

nowych grup społecznych. Jest to przejaw ekspansywności i dynamiki populizmu. Wciąganie w krąg

działalności politycznej coraz to nowych osób wynika z:

◦ konieczności okresowej legitymizacji charyzmatycznej władzy lidera ruchu populistycznego

◦ niedotrzymywanie przez populistów obietnic programowych, co prowadzi do odpływu

elektoratu

◦ opozycyjność populizmu czyni go zobligowanym do ciągłej walki o władzę i poparcie

Ekspansywność wpływa ujemnie na stabilność ruchów populistycznych.

Partie protestu bazują na wszelkiego rodzaju kryzysach, które stanowią zaburzenie pracy istniejącego

systemu politycznego. To z kolei umożliwia im rekrutację nowych zwolenników. Wynika z tego dążenie do

podtrzymywania przez ruchy protestu stanu ciągłego napięcia społecznego z mechanizmami sztucznie

kreowanej mobilizacji skierowanej przeciwko złym i obcym (elity, mniejszości, obcokrajowcy).

• niski poziom instytucjonalizacji

W sferze organizacyjnej ugrupowania protestu charakteryzują się niską instytucjonalizacją.

Fazy instytucjonalizacji wg Harmela i Svasanda:

◦ faza identyfikacji (określenie formuły politycznej)

▪ etap ten jest łatwo realizowany, wynika to z antysystemowej i wyrazistej tożsamości

▪ łatwiej wskazać, przeciwko czemu występują zwolennicy ruchów, niż za czym się opowiadają

▪ pozytywne postulaty zwykle bazują na oczekiwaniach ludności, są formą instrumentalnie

traktowanego populizmu

◦ faza organizacji (ukształtowanie minimum struktury organizacyjnej)

▪ organizacja oparta na spersonalizowanym przywództwie charyzmatycznego lidera

zarządzającego partią w sposób scentralizowany

• osoba lidera stanowi esencję programu

• personalna instytucjonalizacja stanowi przejaw odrzucenia tradycyjnego modelu partii

• przywódca posiada władze na strukturami partii, mogąc podejmować arbitralne decyzje

w każdej dziedzinie (również kadrowe)

• słabo rozbudowana struktura wewnętrzna

• organizacja szczebla centralnego jest niezależna od terenowych struktur partii

▪ daleko posunięta decentralizacja wewnętrzna

• typowa dla ruchów ekologicznych, alterglobalistycznych, feministycznych i

antyhomofobicznych

• brak cech formalnej organizacji

• brak możliwości wdrażania decyzji podjętych przez reprezentantów ruchu (często nie są

nawet wyłaniani)

• brak ról członkowskich uczestników, składek, programów, platform

• organizację tworzą uczestnicy, a bezpośrednie działania opierają się na zaangażowaniu

ochotników i wolontariuszy oraz na nieformalnych sieciach współpracy

• organizacja krajowa nie wypełnia funkcji kierowniczych – jedynie koordynacyjne; jest

słaba, pozbawiona możliwości kontrolowania struktur lokalnych

• najważniejszym organem kongres-zgromadzenie

• kolektywna formuła przywództwa o ograniczonych uprawnieniach ma przeciwdziałać

koncentracji władzy

• elementy są charakterystyczne raczej dla ruchu politycznego, niż dla partii

▪ elementy wspólne

• mała ilość reguł sformalizowanych w regulaminach i statutach

• nie obowiązuje zasada hierarchiczności

• formy organizacji odbiegają od tradycyjnych rozwiązań

◦ faza stabilizacji (maksymalizacja wyników wyborczych i trwała obecność na szczeblu interakcji

międzypartyjnych)

▪ relatywnie niska

Typologie partii protestu

Podział ze względu na położenie na osi lewica-prawica:

(liderzy obu typów ugrupowań przejawiają skłonności antypartyjne i sprzeciwiają się identyfikowaniu partii

jako organizacji pośredniczących między społeczeństwem a państwem; antysystemowy charakter, wyrosły

na fali sprzeciwu wobec powojennego konsensusu społeczno-politycznego)

• partie lewicowo-libertariańskie

W kwestiach programowych nawiązują zwykle do postulatów równości ze szczególnym uwzględnieniem

praw mniejszości, walki o poprawę środowiska naturalnego, egalitaryzmu, samorealizacji, partycypacji

obywatelskiej.

Określane mianem lewicowych, gdyż są przeciwne dominacji rynku a libertariańskich dlatego, że są w

opozycji wobec tradycyjnego socjalizmu, odrzucając scentralizowany i zbiurokratyzowany model państwa

dobrobytu i opowiadając się za większą autonomią jednostki.

Postulują transformację struktury społecznej w małe, zdecentralizowane i solidarystyczne wspólnoty. Taki

kształt przybiera też ich struktura organizacyjna – podstawową jednostką jest lokalna grupa aktywistów,

skupiających wokół siebie krąg sympatyków. Organizacja centralna pełni funkcje koordynacyjne i dysponuje

ograniczonymi uprawnieniami w stosunku do terenu. Minimalna formalizacja, decentralizacja.

Partie te dzielą się na następujące grupy:

◦ ugrupowania lewicowo-socjalistyczne – rodowód socjalistyczny, często na skutek rozłamu

wyłoniły się ze struktury macierzystej, ich program polityczny zogniskowany jest wokół kwestii

socjoekonomicznych, łącząc je z postindustrialnymi wartościami charakterystycznymi dla Nowej

Lewicy

◦ Zieloni – orientacja na jakościowy wymiar życia jednostki, dążenie do zwiększenia możliwości

partycypacji obywatela w życiu politycznym; partie ekologiczne wniosły do polityki katalog

kwestii problemowych określanych mianem Nowej Polityki , udało im się zmobilizować znaczną

cześć społeczeństwa; nawiązywały do katalogu liberalnych wartości w sferze osobistej

aktywności jednostek, postulują indywidualizm, tolerancję; kwestionowały tradycyjny model

polityki propagowany przez partie socjaldemokratyczne

◦ partie o charakterze anty- i alterglobalistycznym – rozwinęły się pod koniec lat 90. XX wieku;

formą działania są demonstracje i protesty uliczne podczas spotkań: G8, MFW, Banku

Światowego, RUE, a także podczas światowych szczytów gospodarczych (organizacje te

obarczane odpowiedzialnością za negatywne skutki społeczne, gospodarcze i polityczne

związane z przyjęciem neoliberalnego kursu w polityce światowej); duże zróżnicowanie

wewnętrzne, niski poziom spoistości, rozbieżności w formułowaniu celów i strategii działania

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: