7.system partyjny.pdf

System partyjny

Definicje systemu partyjnego :

a) układ znaczących partii w obrębie danego państwa

b) formy i sposoby koegzystencji partii politycznych w danym kraju (M. Duverger)

c) konfiguracja powstająca w danym kraju jako skutek wymogów prawnych oraz wzajemnego

oddziaływania na siebie partii politycznych (Jean Blondel)

d) system interakcji wynikający z konkurencji pomiędzy partiami; opiera się na wzajemnym

uzależnieniu partii oraz na tym, że każda partia jest (w sensie matematycznym) funkcją innych partii

i reaguje na inne poprzez konkurencję lub w inny sposób (G. Sartori)

e) zbiór wszystkich partii rywalizujących ze sobą o wpływy i udział we władzy ; jest z jednej strony

konfiguracją partii politycznych funkcjonujących na poziomie wyborczym (ujęcie statyczne), z

drugiej – układem wzajemnych związków pomiędzy nimi (ujęcie dynamiczne), zdeterminowanych

przez fakt rywalizacji o głosy wyborców oraz konieczność poszukiwania partnerów koalicyjnych

Na pełną definicję musi składać się nie tylko wyliczenie elementów systemu partyjnego, ale także określenie

ich wzajemnych oddziaływań (relacje te mają charakter kluczowy).

Jean Blondel wyróżnia dwa typy sytuacji:

1. partie na siebie oddziałują tworząc prawdziwy system partyjny

2. partie koegzystują bez wzajemnych oddziaływań (nie tworzą systemu); sytuacja taka zachodzi, gdy

partie reprezentują zamknięte grupy społeczne, nie muszą rywalizować ze sobą o poparcie

wyborcze; ugrupowania takie różnią się pod względem struktury, celów, norm; ich liczba i siła są

przypadkowe i mało stabilne

Na charakter interakcji między partiami wpływ mają:

• reguły prawne określające ramy działania partii (ordynacja wyborcza, finansowanie partii)

• uwarunkowania społeczne – podstawa powstawania określonych partii (relacje partie-

społeczeństwo/grupy społeczne)

Ryszard Herbut – współczesne definicje systemu partyjnego:

elementy systemu (partie) + ich układ w danym systemie politycznym + ich wzajemne interakcje

partie kanapowe – z racji całkowitego braku politycznego znaczenia nie oddziałują w żaden sposób na

stosunki między partiami i/lub nie biorą czynnego udziału w życiu politycznym

Kryterium przynależności partii do systemu jest jej legalność .

Typologie systemów partyjnych

format (rozmiar) systemu partyjnego – liczba partii politycznie relewantnych (aktywnie uczestniczących w

rywalizacji wyborczej oraz w procesie formowania gabinetów)

• kryterium do numerycznej typologii systemów partyjnych – Duverger

• format daje nam ogólne informacje na temat sfragmentaryzowania, rozproszenia lub

skoncentrowania władzy politycznej

• im więcej partii występuje w systemie, tym bardziej skomplikowane oddziaływania zachodzą między

nimi

mechanizm systemu partyjnego – wpływają na niego następujące zmienne

• rywalizacyjność-nierywalizacyjność systemu (rywalizacyjny umożliwia alternację władzy)

• dystans ideologiczny partii

• charakter rywalizacji politycznej

◦ dośrodkowy – większość sił politycznych dąży do zajęcia pozycji możliwie blisko centrum

◦ odśrodkowy – istnieją silne wyborczo ugrupowania ekstremistyczne

• strategie polityczne danych partii (rządy jednopartyjne, sojusze przedwyborcze)

Typologie systemów politycznych:

• ilościowe (format)

• jakościowe (mechanizm)

• mieszane

Podział ze względu na liczbę partii w systemie (M. Duverger)

a) system jednopartyjny

• wątpliwości co do tego, czy jedna partia w ogóle może być uznana za partię (brak konkurencji) oraz

czy system monopartyjny może być uznany za system – wielu badaczy wykazuje, że nie istnieje coś

takiego jak system monopartyjny (brak interakcji między partiami)

• G. Sartori odrzuca możliwość funkcjonowania systemu jednopartyjnego, określając taką sytuację

mianem systemu państwowo-partyjnego ( party-state system ) – wzajemne stosunki zachodzą

bowiem między partią a państwem, partia jest instrumentem państwa i służy jego celom, jest

narzędziem przymusu wobec grup społecznych

• Duverger i Blondel uznają istnienie systemu jednopartyjnego, podając jako przykład systemy

faszystowskie i komunistyczne; wskazują też, że system ten nie musi charakteryzować wyłącznie

systemów totalitarnych – Turcja pod rządami Kemala Paszy, Partia Demokratyczna na południu USA,

Partia Instytucjonalno-Rewolucyjna w Meksyku do 2000 roku, Brazylia przed rokiem 1930

• Jospeh LaPalombara, Myron Weiner – uznają partię jako formę komunikacji i organizacji

społeczeństwa; system jednopartyjny z założenia systemem niekonkurencyjnym; podział na

jednopartyjność autorytarną (Hiszpania za Franco), pluralistyczną (meksykańska Partia Rewolucyjno-

Instytucjonalna) oraz totalitarną (ZSRR, ChRL)

b) system dwupartyjny

• historyczne opozycje: liberałowie vs konserwatyści, partie socjalistyczne vs partie reprezentujące

interesy klas posiadających; systemy dwupartyjne związane są z krajami anglosaskimi, nie występują

w Europie kontynentalnej

◦ dwupartyjność odpowiada naturalnej tendencji w polityce, że wybór polityczny ma zawsze

postać alternatywy między lewicą a prawicą (nie ma pozycji centrowej)

c) system wielopartyjny

• istnieją systemy trójpartyjne, czteropartyjne, polipartyjne

Typologia J. Blondela – w państwach liberalnej demokracji na kształt systemu wpływ mają:

• liczba partii

• siła partii (wielkość poparcia wyborczego)

• charakterystyka ideowa partii

a) system dwupartyjny

• dwie partie uzyskują około 90% poparcia wyborczego

• równomierne rozłożenie głosów elektoratu (po 45%)

b) system dwu- i półpartyjny

• najsilniejsza partia uzyskuje 45% głosów

• partia druga – blisko 40% poparcia

• partia trzecia – 15%

• nie można zaobserwować w praktyce systemu, w którym działałyby trzy partie o mniej więcej

porównywalne sile z punktu widzenia poparcia wyborczego – stąd odrzucenie systemu

trójpartyjnego

• mniejsze partie mogą być lewicowe lub centrowe

c) system wielopartyjny z partią dominującą

• jedna partia uzyskuje około 45% głosów, pozostałe – 15-20%

• partie dominujące mogą być prawicowe lub lewicowe

d) system wielopartyjny bez partii dominującej

• każda partia uzyskuje około 15-20% poparcia

*** System dwu-i-półpartyjny ( two-and-half party system )

• obok dwóch dużych partii zajmujących przeciwne pola rywalizacji politycznej występuje trzecie,

słabsze wyborczo ugrupowanie, które dysponuje wystarczającą do sformułowania większościowej

koalicji liczbą miejsc w parlamencie

• żadna z dwóch wiodących partii nie jest w stanie uzyskać bezwzględnej większości głosów

• modele interakcji międzypartyjnych

◦ koalicja „obrotowa” - każde z dwóch większych ugrupowań może wejść w koalicję z partią

mniejszą, która zyskuje charakter partii obrotowej (zawiasowej, piwotalnej – pivot party ),

dysponując znacznym potencjałem koalicyjnym; partia obrotowa zwykle zajmuje pozycję

centrową – jest atrakcyjnym partnerem koalicyjnym zarówno dla lewicy, jak i prawicy, co

dodatnio wpływa na jej relewancję polityczną; partie te często uczestniczą w rządach

◦ koalicja „zamknięta” - możliwy jest sojusz tylko między ugrupowaniami 1 i 3, najczęściej

sytuującymi się po tej samej stronie osi lewica-prawica; system charakteryzuje się dużą

polaryzacją, występuje rywalizacja dwublokowa (Irlandia do lat 80.)

◦ rząd mniejszościowy – ugrupowanie większe tworzy samodzielnie rząd mniejszościowy,

rozbieżności politycznie uniemożliwiają zawarcie koalicji, model ten może doprowadzić do

marginalizacji mniejszej partii i ewolucji systemu w kierunku dwupartyjności

◦ wielka koalicja – porozumienie dwóch wiodących ugrupowań, marginalizacja partii małej,

stabilny rząd i zmarginalizowana opozycja – zmniejszenie konkurencyjności systemu partyjnego

Typologia wg Gordona Smitha – kryteria:

• wielkość głównych partii – możliwość tworzenia rządu (przewaga ilościowa)

• stanowisko, jakie partie posiadające reprezentację parlamentarną zajmują wobec społecznie

istotnych kwestii spornych (zdolność koalicyjna partii)

a) system nierównowagi

• długotrwała dominacja jednej partii – w długich okresach jedna partia zajmuje na tyle znaczące

miejsce w parlamencie, że jest niezbędna do tworzenia rządu

b) system rozproszenia

• w systemie działa znaczna liczba partii, przy czym żadna z nich nie ma pozycji dominującej, kilka

uzyskuje podobny wynik wyborczy

• brak polaryzacji między partiami

• znaczącą rolę odgrywają partie centrowe

• oparcie na koalicjach

c) system równowagi

• dwie partie lub dwa bloki otrzymują podobne poparcie wyborcze

• jedna z partii jest zawsze w stanie utworzyć rząd większościowy

• regularna alternacja władzy pomiędzy rywalizującymi partiami/ugrupowaniami (uniemożliwia im

wypracowanie pozycji partii dominującej)

• duża liczba partii

• małe znaczenie partii centrowych

Typologia wg Alana Ware'a – kryterium: relatywna wielkość partii politycznych

• system partii predominującej (Japonia do 1993, Indie do końca lat 70. XX wieku)

• system dwupartyjny

• system dwu- i półpartyjny

• system z jedną wielką partią i kilkoma małymi (kraje skandynawskie)

• system z dwoma partiami wielkimi i kilkoma mniejszymi (włochy do połowy lat 80., Izrael od lat 70.)

• klasyczny system wielopartyjny (większość krajów europejskich) – podtypy wyodrębnione ze

względu na charakter rywalizacji międzypartyjnej:

◦ w pełni kooperacyjny (Szwajcaria)

◦ kooperacyjno-rywalizacyjny (kooperacja na poziomie parlamentarno-gabinetowym, rywalizacja

na poziomie wyborczym)

◦ rywalizacyjny (walka polityczna między 3-4 partiami)

◦ spolaryzowany o wysoce zmiennych zachowaniach wyborczych

◦ sfragmentaryzowany – brak ugrupowań dużych, dominacja partii małych

Typologia wg G. Sartoriego:

• nie wszystkie partie są równie znaczące dla systemu – jeśli za kryterium przyjmie się poparcie

wyborcze, partiami znaczącymi będą te, które posiadają dużą reprezentację parlamentarną

• ważnym kryterium jest zdolność do pełnienia funkcji w rządzie – możliwość uczestnictwa w

koalicjach

• potencjał koalicyjny nie musi pokrywać się z poparciem wyborczym

• partie antysystemowe, które znajdują się w ciągłej opozycji mimo dużego poparcia zamiast

potencjału koalicyjnego mogą wykorzystywać szantaż polityczny

• partie znaczące to te, które posiadają albo wysoki potencjał koalicyjny, albo wysoki potencjał

szantażu

• ze względu na liczbę partii Sartori wyróżnia systemy:

a) jedna partia

b) system partii hegemonicznej

◦ przewaga jednej partii wynikająca z innych niż wybory czynników

◦ wybory nie mają charakteru rywalizacyjnego

◦ PZPR do 1989

c) system partii predominującej

◦ przewaga jednej partii osiągnięta w wolnych rywalizacyjnych wyborach

d) system dwupartyjny

e) system ograniczonego pluralizmu

◦ liczy od 3 do 5 partii

f) system ekstremalnego pluralizmu

◦ liczy od 6 do 8 partii

g) system zatomizowany

◦ powyżej 10 partii

• typologia Sartoriego – kryteria ilościowe i jakościowe

a) system spolaryzowanego pluralizmu

◦ system wielopartyjny

◦ 5-6 partii

◦ obok biegunów lewica-prawica istnieje też wyraźne centrum, zajęte przez partię/grupę partii

◦ duża odległość między partiami skrajnymi

◦ pozycja w centrum - dwustronna opozycja (po lewej i prawej stronie; różnice ideologiczne nie

pozwalają współpracować partiom opozycyjnym, którym bliżej do centrum niż do siebie),

odśrodkowa tendencja rywalizacji między partiami (utrata wyborów centrowych na rzecz lewicy

lub prawicy – kierunek rywalizacji od środka w stronę przeciwległych biegunów)

◦ istnienie opozycji antysystemowej

◦ silne zideologizowanie opozycji (konkurencja między partiami toczy się wokół fundamentalnych

wartości i idei, mniej wokół kwestii pragmatycznych)

◦ nieodpowiedzialna opozycja – partie usytuowane w centrum są „skazane” na ciągłe

sprawowanie władzy, partie oddalone od centrum mają mniejsze szanse na obsadzenie

stanowisk rządowych – pozwala im to na formułowanie nierealnych propozycji atrakcyjnych dla

wyborców bez ryzyka, że zostaną „rozliczone” z ich realizacji

◦ polityka wzajemnego „przelicytowywania” - składanie wyborcom obietnic nie do zrealizowania,

obliczonych na zyskanie przewagi nad konkurentami

b) system umiarkowanego pluralizmu

◦ w systemie funkcjonują co najmniej 3 znaczące partie, z których żadna nie zdobywa absolutnej

większości

◦ na osi lewica-prawica istnieją tylko te dwa bieguny, relatywnie nieodległe od siebie

◦ dośrodkowy kierunek rywalizacji międzypartyjnej

◦ brak opozycji antysystemowej

◦ system jest negacją systemu spolaryzowanego pluralizmu

◦ bliski systemowi dwupartyjnemu

c) system dwupartyjny

◦ dwie partie są zdolne do konkurowania o absolutną większość mandatów parlamentarnych

◦ jedna z dwóch partii zdobywa wystarczającą większość parlamentarną

◦ partia jest skłonna sama rządzić

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: