Biuletyn_7_2008.pdf

(4474 KB) Pobierz

untitled

N R 7 ( 9 0 )

l i p i e c

2 0 0 8

Bezpłatny dodatek: ilm DVD

Buntownicy. Studencki Komitet Solidarności

b i u l e t y n

inStytutu pamięci narodowej

ISSN 1641-9561

numer indeksu 374431

nakład 15000 egz .

9 771641 956001 >

9

0

cena 7 zł (w tym 0% VAT)

b i u l e t y n

inStytutu pamięci narodowej

40780683.089.png

40780683.100.png

40780683.111.png

40780683.122.png

oddZiaŁy ipn

adreSy i teleFony

BIAŁYSTOK

ul. Warstatwa 1a, 15-637 Białystok

tel. (0-85) 664 57 03

GDAŃSK

ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia

tel. (0-58) 660 67 00

KATOWICE

ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice

tel. (0-32) 609 98 40

KRAKÓW

ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków

tel. (0-12) 421 11 00

LUBLIN

ul. Szewska 2, 20-086 Lublin

tel. (0-81) 536 34 01

ŁÓDŹ

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź

tel. (0-42) 616 27 45

POZNAŃ

ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań

tel. (0-61) 835 69 00

RZESZÓW

ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów

tel. (0-17) 860 60 18

SZCZECIN

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin

tel. (0-91) 484 98 00

WARSZAWA

ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa

tel. (0-22) 526 19 20

WROCŁAW

ul. Sołtysowicka 21a, 51-168 Wrocław

tel. (0-71) 326 76 00

BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Kolegium: Jan Żaryn – przewodniczący,

Łukasz Kamiński, Kazimierz Krajewski, Filip Musiał,

Barbara Polak, Leszek Próchniak, Jan M. Ruman, Jacek Żurek

Redaguje zespół: Jan M. Ruman – redaktor naczelny (tel. 0-22 431-83-74), jan.ruman@ipn.gov.pl

Barbara Polak – zastępca redaktora naczelnego (tel. 0-22 431-83-75), barbara.polak@ipn.gov.pl

Jacek Żurek – sekretarz redakcji (tel. 0-22 431-83-55), jacek.zurek@ipn.gov.pl

Piotr Życieński – fotograf (tel. 0-22 431-83-95), piotr.zycienski@ipn.gov.pl

sekretariat – Maria Wiśniewska (tel. 0-22 431-83-47), maria.wisniewska@ipn.gov.pl

Projekt graiczny: Krzysztof Findziński; redakcja techniczna: Andrzej Broniak;

łamanie: Tomasz Ginter; korekta: Maria Żurek

Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa

Adres do korespondencji: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa

www.ipn.gov.pl

Druk: „2 K” s.c., ul. Płocka 35/43, 93-134 Łódź

oddZiaŁy ipn

adreSy i teleFony

40780683.001.png

40780683.012.png

40780683.023.png

40780683.034.png

40780683.043.png

40780683.044.png

40780683.045.png

40780683.046.png

40780683.047.png

40780683.048.png

40780683.049.png

40780683.050.png

40780683.051.png

40780683.052.png

40780683.053.png

40780683.054.png

40780683.055.png

40780683.056.png

40780683.057.png

40780683.058.png

40780683.059.png

40780683.060.png

40780683.061.png

40780683.062.png

40780683.063.png

40780683.064.png

40780683.065.png

40780683.066.png

40780683.067.png

40780683.068.png

40780683.069.png

40780683.070.png

40780683.071.png

40780683.072.png

40780683.073.png

40780683.074.png

40780683.075.png

40780683.076.png

40780683.077.png

40780683.078.png

40780683.079.png

40780683.080.png

40780683.081.png

40780683.082.png

40780683.083.png

40780683.084.png

40780683.085.png

40780683.086.png

40780683.087.png

40780683.088.png

40780683.090.png

40780683.091.png

40780683.092.png

40780683.093.png

40780683.094.png

40780683.095.png

40780683.096.png

40780683.097.png

40780683.098.png

40780683.099.png

40780683.101.png

40780683.102.png

40780683.103.png

40780683.104.png

40780683.105.png

40780683.106.png

40780683.107.png

40780683.108.png

40780683.109.png

40780683.110.png

40780683.112.png

40780683.113.png

40780683.114.png

40780683.115.png

40780683.116.png

40780683.117.png

40780683.118.png

40780683.119.png

40780683.120.png

40780683.121.png

40780683.123.png

40780683.124.png

40780683.125.png

40780683.126.png

40780683.127.png

40780683.128.png

40780683.129.png

40780683.130.png

40780683.131.png

40780683.132.png

40780683.002.png

40780683.003.png

40780683.004.png

40780683.005.png

40780683.006.png

40780683.007.png

40780683.008.png

40780683.009.png

40780683.010.png

40780683.011.png

40780683.013.png

40780683.014.png

40780683.015.png

40780683.016.png

40780683.017.png

40780683.018.png

40780683.019.png

40780683.020.png

40780683.021.png

40780683.022.png

40780683.024.png

40780683.025.png

40780683.026.png

40780683.027.png

40780683.028.png

40780683.029.png

40780683.030.png

40780683.031.png

40780683.032.png

40780683.033.png

40780683.035.png

40780683.036.png

40780683.037.png

40780683.038.png

40780683.039.png

BIULETYN

N R 7 ( 90)

LIPIEC

2008

SPIS TREŚCI

ROZMOWY BIULETYNU

W oparach absurdu

Z Łukaszem Kamińskim rozmawia Barbara Polak ............................... 2

Prawda w żartach zawarta

Z Janem Pietrzakiem rozmawia Patrycja Gruszyńska-Ruman ........ 11

KOMENTARZE HISTORYCZNE

Justyna Błażejowska – Żarty z misia ..................................................................... 18

Agnieszka Pietrzak – Jerzy Wilczura i zbiorek żartów okupacyjnych ........... 41

Sławomir Kalbarczyk – Czuji paniusia tyn smród? ............................................ 53

Mirosław Bernaciak – Kary za humory ................................................................ 59

Andrzej Krajewski – Zapomniana sztuka aluzji ................................................. 68

Paweł Knap – Studencka anegdota, czyli żegnajcie chłopcy ....................... 73

Przemysław Zwiernik – Zanim napisano ostatnią zwrotkę... ........................... 78

KSIĄŻKI .......................................................................................................... 85

WYDARZENIA ................................................................................................. 91

NAGRODY

Książka Historyczna Roku ............................................................................ 101

Janusz Cisek – Oskar Halecki – patron nagrody

Książka Historyczna Roku....................................................................... 103

Kustosz Pamięci Narodowej 2008 .............................................................. 110

Na okładce: str. I – rys. Andrzej Krauze, 1975 r.; str. IV – Obwieszczenie rozwieszane w Poznaniu

przez struktury podziemne przed wyborami do Rad Narodowych w czerwcu 1988 r.

1

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

40780683.040.png

W OPARACH ABSURDU

Z ŁUKASZEM KAMIŃSKIM ROZMAWIA BARBARA POLAK

B.P. – Każda doktryna, a komunizm nie był tu wyjątkiem, nawet

można powiedzieć, był jej klinicznym przypadkiem, jeśli śmier-

telnie poważnie traktuje swoją ideologię, już na początku swego

praktycznego funkcjonowania przeradza się w jakąś poczwarną

formę przez to, że jest tak niesłychanie pryncypialna, nie pozwala

na spojrzenie na rzeczywistość w inny sposób, z innej niż włas-

na perspektywy. Komunizm podtrzymywany aparatem przemocy,

oderwany od tego, co było tradycją, sprawdzoną praktyką czy chociażby realnoś-

cią obszaru, na który został implantowany, sam skazywał się w wielu przypadkach

na śmieszność. Pamiętajmy też, że absurd i śmieszność często idą w parze.

Ł.K. – Zgadzam się z tym, ale nie do końca. Musimy rozróżniać róż-

ne etapy. Jest faktem, że system komunistyczny kreował wiele absur-

dów, czy też sam w pewnym sensie był w swoim założeniu absurdalny.

Z drugiej strony, w swojej fazie szczytowej, którą dla komunizmu był

etap stalinowski, absurd był przesłaniany przez grozę. Elementy groteski

były widoczne na zewnątrz. Jeśli ktoś w latach pięćdziesiątych mógł się

swobodnie śmiać z pewnych absurdów komunizmu, to mógł to robić

na zewnątrz systemu. Śmiech był ważny także wewnątrz, ale to już był

śmiech przez łzy. Absurdalność sytemu w przypadku Polski najpełniej

ujawniła się, czy też raczej została obnażona przez społeczeństwo w

latach osiemdziesiątych, gdy robiono to w sposób otwarty. To jednak była długa droga

– od okresu grozy do obnażenia wprost absurdu i groteskowości systemu. W latach osiem-

dziesiątych odbywało się to już nie cichaczem, nie w kameralnych gronach, ale w sposób

otwarty, tak, jak robiła to chociażby Pomarańczowa Alternatywa na ulicach kilku polskich

miast. Wyśmiewano właśnie to śmiertelnie poważne traktowanie przez władze absurdalnej

rzeczywistości i funkcjonowania systemu.

B.P. – Czy wśród działaczy aparatu partyjnego istniała jakaś świadomość grotesko-

wości takich chociażby sytuacji, jak różne okazje, przy których przedstawiciele wła-

dzy posługiwali się retoryką czy ceremoniałem rodem z przedwojennych czasów,

np. uczestnicząc w uroczystościach religĳ nych lub państwowych z oprawą religĳ ną,

co samo w sobie dla jednych było obrazą Boską, dla innych czystą groteską.

Ł.K. – Przede wszystkim, istnieje bardzo mało świadectw tego, jak myśleli, i jak postrzegali

rzeczywistość ludzie partii, zwłaszcza w pierwszych latach Polski Ludowej. Jak się wydaje,

w drugiej połowie lat czterdziestych raczej nie postrzegali oni wspomnianych wyżej sytuacji

jako groteskowych czy absurdalnych. Istniała grupa działaczy, potępionych już w 1945 r.

przez Gomułkę, którzy po prostu nie rozumieli, dlaczego na „obecnym etapie” Bierut musi

uczestniczyć w nabożeństwach. Ich pryncypialna postawa wykluczała postrzeganie rzeczy-

wistości w kategoriach absurdu.

2

40780683.041.png

Przejawy takiego sposobu myślenia – dostrzegania groteskowości niektórych sytuacji – za-

częły się pojawiać w aparacie znacznie później.

B.P. – Można więc powiedzieć, że rozpoznawanie rzeczywistości i nazywanie jej

absurdalną – pomĳ am całą tę przestrzeń strachu – było domeną rządzonego spo-

łeczeństwa. Jego obroną i czasami jego atakiem.

Ł.K. – W sytuacji totalnego ubezwłasnowolnienia w okresie stalinowskim śmiech, obok

pogłosek i plotek, był jedną z nielicznych broni dostępnych przeciętnemu Polakowi. Mówi

się, że dowcip polityczny i śmiech to jest broń słabych. Pozwalają one z jednej strony lepiej

się poczuć, rozładować napięcie i emocje, z drugiej, a może przede wszystkim – osła-

biają przeciwnika – wszechpotężnego, kontrolującego sytuację, dysponującego aparatem

przemocy, który może z obywatelem zrobić wszystko. Jedyne, co może zrobić obywatel, to

właśnie wyśmiać władzę, aparat partyjny, oﬁ cjalną propagandę czy kogoś personalnie.

Znaczna część dowcipów politycznych przez cały okres peerelu, to były kawały ad perso-

nam , kpiące z tego, kto Polską rządzi na najwyższym szczeblu…

B.P. – Do klasyki peerelowskich dowcipów politycznych należy ten, który jest za-

razem swoistą deﬁ nicją gatunku – krótkie, śmieszne i do siedzenia. Zawiera się

w nim również ta gorzka prawda, że ta broń słabych jest również mało skuteczna,

czy też jej używanie rodzi konsekwencje obracające się przeciw jej użytkownikom.

Czy da się przytoczyć z okresu stalinizmu jakieś zachowania o charakterze grupo-

wym, jeśli takie były, które ośmieszały władze, czy pozostało to ośmieszanie tylko

w wymiarze „szemrania”, opowiadania sobie anegdot w zaufanym gronie. Chodzi

mi o napisy, hasła, okrzyki.

Ł.K. – Wiele było takich zachowań w latach wcześniejszych. W okresie zdobywania władzy

pojawiały się takie zachowania, następnie w okresie przejściowym, w latach 1947–1948,

kiedy już było jasne, że sytuacja w Polsce potoczy się w kierunku stalinizacji i sowietyzacji

kraju. Zanikła wówczas nadzieja na możliwość zmian, rozpoczęto narzucanie społeczeń-

stwu pewnych pożądanych z punktu widzenia władzy wzorców, jak na przykład obowiąz-

kowe uczestnictwo w pochodach pierwszomajowych. W dokumentach archiwalnych z tego

czasu znajdują się nieliczne wzmianki wskazujące na to, że ludzie nie zawsze traktowali

to ze śmiertelną powagą. Zaznaczanie dystansu do uczestnictwa w pochodzie pierwszo-

majowym manifestowano nie tylko np. w formie ulotek o charakterze wprost politycznym,

kilkakrotnie także urzędy bezpieczeństwa odnotowały wykpiwanie oﬁ cjalnych okrzyków. Na

przykład zamiast okrzyku „niech żyje 1 maja” czy „niech żyje Stalin” grupy młodzieży skan-

dowały „niech żyje moja teściowa” czy „niech żyje pół litra”. Takie zachowania po 1948 r.

zostały jednak spacyﬁ kowane i odżyły dopiero w okresie „odwilży” w 1956 r. Wtedy po-

jawiły się takie półjawne próby kpiny z władzy. Publicznej kpiny w okresie stalinowskim

raczej nie było, mimo że to właśnie wówczas władza zachowywała się najbardziej absur-

dalnie. Przypomnĳ my jej irracjonalne zachowania takie, jak propagowanie miczurinizmu

czy łysenkizmu w biologii. Działo się to na masową skalę, istniały kółka miczurinowskie

w każdej szkole. Było to absurdalne nie tylko dla ludzi nauki, ale dla każdego człowieka

z jakąkolwiek praktyką rolniczą. W okresie stalinowskim nikt z ludzi nauki nie zdobył się,

żeby powiedzieć, żeby wykrzyknąć „król jest nagi!”, że to kompletna bzdura. Kontrola nad

3

40780683.042.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin