09.pdf

Rozdział 9

Dopuszczalność użycia siły zbrojnej w prawie międzynarodowym

publicznym

§1. Społeczność międzynarodowa jest – jak już wspomniano w rozdziale dotyczącym

źródeł prawa – społecznością zdecentralizowaną. Oznacza to m. in., że nie wykształciła

ona jednolitego organu władzy wykonawczej, który byłby umocowany do

egzekwowania obowiązków spoczywających na podmiotach prawa międzynarodowego.

Konsekwencją takiego stanu rzeczy było m. in. to, że za jeden z klasycznych atrybutów

suwerennego państwa (obok ius contrahendi – prawa do zawierania traktatów, oraz

obok ius legationis – prawa do wysyłania i przyjmowania posłów) uznawano ius ad

bellum – prawo do prowadzenia wojny . Ius ad bellum należy odróżniać od ius in

bello – to drugie odnosi się do korpusu prawa mającego zastosowanie w toku

konfliktów zbrojnych (tzw. prawo humanitarne).

§ 2. Jakkolwiek próby zarysowania granic dopuszczalności uciekania się do użycia siły

zbrojnej podejmowane były w doktrynie przez stulecia, to jednak dopiero w wieku XX

zaczęły przybierać kształt wiążących norm prawnych. Współczesne prawo

międzynarodowe ogranicza już dopuszczalność użycia siły zbrojnej tak dalece, iż

zdaniem niektórych przedstawicieli doktryny uzasadnione jest mówienie o ius contra

bellum – prawie zakazującym prowadzenia wojny. Można wskazać na następujące

etapy kształtowania się ius contra bellum :

1/ Konwencja haska (II) z 1907 roku w sprawie ograniczenia użycia siły celem

ściągania długów zawarowanych umową (tzw. Konwencja Drago-Portera). Konwencja

wprowadzała pierwszeństwo metod pokojowych w zakresie rozstrzygania sporów

związanych z egzekwowaniem zobowiązań, jakie istniały po stronie danego państwa w

stosunku do obywateli drugiego państwa;

2/ Tzw. Traktaty Bryana – dwustronne porozumienia zawierane przez Stany

Zjednoczone począwszy od 1913 roku (w 1916 roku w mocy pozostawało szesnaście

tego rodzaju umów). Strony zobowiązywały się przedkładać istniejące między nimi

spory komisjom koncyliacyjnym i nie rozpoczynać działań wojennych przed raportem

ustanowionej komisji.

3/ Pakt Ligi Narodów z 1919 roku w art. 10-16 częściowo ograniczał dopuszczalność

uciekania się do wojny w stosunkach między członkami Ligi (nie zakazywał natomiast

prowadzenia wojen w ogóle), m. in. przez:

- wprowadzenie obowiązku rozstrzygania sporów w pierwszej kolejności metodami

pokojowymi;

- wprowadzenie zakazu uciekania się do wojny przed upływem trzech miesięcy od

zapadłej w danym sporze decyzji rozjemczej, sądowej albo sprawozdania Rady Ligi

Narodów;

- wprowadzenie zakazu uciekania się do wojny z państwem, który zastosuje się do

orzeczenia sądowego lub arbitrażowego zapadłego w danym sporze, albo do przyjętego

jednomyślnie sprawozdania Rady Ligi (w przedmiocie sporu).

4/ Traktat przeciwwojenny (tzw. Pakt Brianda-Kelloga) z 1928 roku zawierał

wyrzeczenie się wojny przez państwa–strony, jako instrumentu politycznego we

wzajemnych stosunkach. Państwa–strony zobowiązały się także rozwiązywać wzajemne

spory i konflikty za pomocą środków pokojowych.

5/ Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 roku. Zawiera postanowienia, które mają

obecnie znaczenie kluczowe dla problematyki dopuszczalności użycia siły zbrojnej w

prawie międzynarodowym publicznym.

§ 3. Analizę Karty rozpocząć należy od zasady ujętej w art. 2 ust. 4 ., zgodnie z którą

zakazane jest stosowanie groźby lub użycie siły zbrojnej przeciwko nietykalności

politycznej lub niepodległości terytorium któregokolwiek państwa. Z przepisu tego

wynika, że:

1/ zakazane jest nie tylko „uciekanie się do wojny”, ale także użycie siły zbrojnej, które

w danym przypadku nie może być zakwalifikowane jako „prowadzenie działań

wojennych” (np. incydentalne ostrzelanie posterunków granicznych sąsiedniego

państwa);

2/ zakazane jest wyłącznie użycie siły zbrojnej . Przymus lub groźba o innym

charakterze (np. ekonomicznym) nie jest zabroniona przez art. 2 ust. 4 Karty;

3/ ochronie przed groźbą lub użyciem siły podlegają wszystkie państwa , niezależnie od

tego, czy są stronami Karty;

4/ zakaz dotyczy stosunków między państwami . Art. 2 ust. 4 nie zakazuje zatem, co do

zasady, prowadzenia przez rząd danego państwa działań zbrojnych przeciwko

działającym na jego terytorium ugrupowaniom rebelianckim.

§ 4. Zakaz groźby lub użycia siły zbrojnej doznaje trzech wyjątków, wyraźnie

wskazanych w Karcie Narodów Zjednoczonych . Chodzi tu o:

1/ użycie siły zbrojnej przeciwko byłym państwom nieprzyjacielskim (art. 107 Karty);

2/ użycie siły zbrojnej na podstawie upoważnienia Rady Bezpieczeństwa (art. 42

Karty);

3/ użycie siły w samoobronie (art. 51 Karty).

§ 5. Merytoryczna zawartość art. 107 Karty pozostaje w ścisłym związku z faktem, że

treść tego dokumentu negocjowana była w końcowej fazie prowadzenia działań

wojennych oraz wkrótce po ich zakończeniu. Pierwotni członkowie Organizacji dążąc

do zapewnienia sobie pewnej swobody w toku rozmów kapitulacyjnych i pokojowych z

państwami nieprzyjacielskimi, „wyjęli poza nawias” zakazu użycia siły przewidzianego

w art. 2 ust. 4, przypadki akcji (w tym akcji zbrojnych) podjętych jako następstwo

wojny przeciwko państwom nieprzyjacielskim. W związku z tym, że wszystkie państwa

„nieprzyjacielskie” w rozumieniu powołanego przepisu są obecnie członkami ONZ, art.

107 ma znaczenie wyłącznie historyczne .

§ 6. Rada Bezpieczeństwa jest organem ONZ, na którym spoczywa główna

odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. W

przypadku stwierdzenia przez Radę wszelkiej okoliczności zagrażającej pokojowi,

zakłócenia pokoju lub aktu agresji może ona podjąć decyzję w przedmiocie

zastosowania odpowiednich środków, aby utrzymać albo przywrócić międzynarodowy

pokój i bezpieczeństwo. Środki, o których mowa określone zostały w art. 41 i 42

Karty . Art. 41 stanowi podstawę do zastosowania środków nie polegających na użyciu

siły zbrojnej ( np. nałożeniu sankcji ekonomicznych na państwo, którego czyny

zagrażają pokojowi lub na zerwaniu z nim stosunków dyplomatycznych). Jeżeli Rada

uzna jednak, że środki przewidziane w art. 41 Karty mogłyby się okazać

niewystarczające dla utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i

bezpieczeństwa, bądź takimi się okazały , wówczas - na podstawie art. 42 Karty –

może podjąć decyzję o przeprowadzeniu akcji zbrojnej .

§ 6.2 Akcja zbrojna, o której mówi art. 42 Karty może być, co do zasady,

przeprowadzana w dwojaki sposób:

1/ (model scentralizowany) Przy użyciu oddziałów wojskowych oddanych przez

państwa członkowskie ONZ na podstawie specjalnych porozumień do dyspozycji

Radzie Bezpieczeństwa (art. 43 ust. 1 Karty), znajdujących się pod bezpośrednią

kontrolą operacyjną Komitetu Sztabu Wojskowego (art. 47 Karty). Jednak w związku z

tym, że porozumienia wskazane w art. 43 ust. 1 Karty nie zostały nigdy zawarte,

Organizacja nie dysponuje własnymi siłami zbrojnymi, które mogłyby być

wykorzystane do przeprowadzania operacji militarnych, o których mowa w art. 42

Karty . Model scentralizowany w „czystej formie” nie występuje zatem w praktyce

(zob. jednak § 6.3).

2/ (model zdecentralizowany) Rada Bezpieczeństwa autoryzuje (upoważnia) państwa

członkowskie do przeprowadzenia operacji zbrojnej, określając cele, które należy

osiągnąć oraz okres, na który autoryzacja pozostaje w mocy (np. operacja Pustynna

Burza w 1991 roku przeciwko okupującemu terytorium Kuwejtu Irakowi, International

Security Assistance Force w Afganistanie). Kontyngenty państw członkowskich biorące

udział w takiej operacji nie podlegają bezpośredniej kontroli ONZ;

§ 6.3. Wspomnieć należy także o szczególnym przypadku użycia siły zbrojnej na

podstawie upoważnienia organów ONZ. Rada Bezpieczeństwa albo Zgromadzenie

Ogólne powołują w pewnych przypadkach tzw. siły pokojowe (tzw. błękitne hełmy,

peacekeeping forces ) dla zrealizowania oznaczonych celów rozjemczych lub

stabilizacyjnych ( a zatem zasadniczo innych, niż określone w art. 42 Karty ).

Powstanie ich zwykle wiąże się z wyrażeniem zgody przez państwo, w którym dana

misja ma działać. Jakkolwiek kontyngenty wojskowe partycypujących państw

zachowują swoją narodową odrębność, to jednak pozostają one pod zwierzchnią władzą

i kontrolą Organizacji. Co do zasady członkowie sił pokojowych mogą używać siły

zbrojnej wyłącznie w samoobronie. Jednak w szczególnych przypadkach Rada

upoważnia uczestników misji pokojowych do używania siły zbrojnej dla realizacji

pewnych określonych celów (np. zabezpieczenia bezpieczeństwa dostaw pomocy

humanitarnej, rozbrajania członków lokalnych band, którzy destabilizują sytuację w

danym państwie; np. The United Nations Operation in Somalia ). W tych szczególnych

przypadkach można mówić o wariancie modelu scentralizowanego, opisanego w §

6.2.1.

§7. Zgodnie z art. 51 Karty, każdemu państwu przysługuje niepozbywalne prawo do

samoobrony w przypadku napaści zbrojnej . Samoobrona może mieć charakter:

1/ indywidualny – gdy państwo będące ofiarą zbrojnej napaści samo odpiera atak;

2/ zbiorowy – gdy państwo będące ofiarą zbrojnej napaści prosi o udzielenie mu

pomocy militarnej inne państwo, a to ostatnie pomocy udziela.

§ 7.2 Karta Narodów Zjednoczonych nie definiuje pojęcia „zbrojna napaść” .

Podkreślić należy, że choć każda „zbrojna napaść” narusza zakaz użycia siły zbrojnej z

art. 2 ust. 4 Karty, to już nie każdy akt stanowiący naruszenie zakazu użycia siły

zbrojnej stanowi „zbrojną napaść” (np. incydentalne przekroczenie przez oddział

wojskowy państwa X granicy z państwem Y – nie stanowi, jak się wydaje, aktu

„zbrojnej napaści” na państwo Y w rozumieniu art. 51 Karty). W doktrynie wskazuje

się, że przykładami „zbrojnej napaści” są następujące akty:

1/ inwazja lub atak na terytorium innego państwa przy pomocy sił zbrojnych jakiegoś

państwa,

2/ bombardowanie terytorium jakiegoś państwa przez siły zbrojne innego państwa lub

użycie jakiejkolwiek broni przez państwo przeciwko terytorium innego państwa,

3/ blokada portów lub wybrzeży jakiegoś państwa przez siły zbrojne innego państwa,

4/ atak za pomocą sił zbrojnych jakiegoś państwa na siły lądowe morskie lub

powietrzne lub flotę morską lub powietrzną innego państwa,

5/ działalność jakiegoś państwa, które oddało do dyspozycji innego państwa swe

terytorium, zezwalając na użycie go przez to państwo w celu dokonania napaści

zbrojnej przeciwko państwu trzeciemu,

6/ użycie sił zbrojnych jednego państwa znajdującego się na terytorium innego państwa

za zgodą państwa przyjmującego, naruszające warunki ustanowione w porozumieniu

lub wszelkie przedłużenie ich obecności na takim terytorium poza okres wygaśnięcia

porozumienia,

7/ wysyłanie przez lub w imieniu jakiegoś państwa uzbrojonych band, grup, sił

nieregularnych lub najemnych, które dopuszczają się aktów zbrojnych o takiej

doniosłości przeciwko innemu państwu, że oznaczają akty wyżej wymienione lub

oznaczają mieszanie się do nich.

§7.3 Powszechnie przyjmuje się, że zgodna z prawem międzynarodowym jest tzw.

samoobrona wyprzedzająca ( anticipatory self-defence ), o ile łącznie spełnione są

następujące warunki: (a) państwu zagraża bezpośrednio atak zbrojny na wielką skalę

(np. ruchy wojsk przeciwnika wskazują na rozpoczęcie ataku, choć nie dotarł on jeszcze

do granic państwa będącego celem; atak już został przeprowadzony a istnieje

niebezpieczeństwo jego ponowienia); (b) istnienie tego niebezpieczeństwa jest

udowodnione ponad wszelką wątpliwość; (c) niebezpieczeństwu nie można inaczej

zapobiec, jak tylko przez użycie siły.

Użycie siły w przypadku, gdy nie jest spełniony jeden z powyższych warunków – tzw.

samoobrona prewencyjna ( preemptive self-defence ) – uznawane jest (w opinii

większości przedstawicieli doktryny) za niezgodne z prawem międzynarodowym.

II. Dokumenty

1. Konwencja haska (II) z 1907 r. w sprawie ograniczenia użycia siły celem

ściągania długów zawarowanych umową

(http://www.yale.edu/lawweb/avalon/lawofwar/hague072.htm)

Art. 1. Państwa strony zobowiązują się nie używać siły zbrojnej w celu egzekwowania

długów wynikających z kontraktów [prywatnych] dochodzonych od Rządu jednego

państwa przez Rząd innego państwa, gdy długi te są należne obywatelom tego drugiego

państwa. Powyższe ograniczenie nie dotyczy jednak przypadków, gdy Państwo

zobowiązane odmawia lub lekceważy ofertę rozstrzygnięcia sporu w trybie arbitrażu,

albo, po przyjęciu oferty, uniemożliwia przyjęcie zapisu na arbitraż, albo, po

przeprowadzeniu arbitrażu, nie podporządkowuje się rozstrzygnięciu.

2. Pakt Ligi Narodów z 28 czerwca 1919 r.

(Dz.U. z 1920 r., nr 35, poz. 200)

Art. 10. Członkowie Ligi zobowiązują się szanować i utrzymywać przeciwko wszelkiej

napaści zewnętrznej całość terytorialną i obecną niezależność polityczną wszystkich

członków Ligi. W razie napaści, jej groźby lub niebezpieczeństwa Rada wskaże środki,

jak zapewnić wykonanie niniejszego zobowiązania.

Art. 12. Wszyscy członkowie Ligi zgadzają się, że gdyby między nimi powstał spór

mogący spowodować zerwanie stosunków, skierują go już to na drogę postępowania

rozjemczego lub sądowego, już to do rozpatrzenia Rady. Zgadzają się również, że w

żadnym przypadku nie powinni uciekać się do wojny przed upływem trzech miesięcy

od decyzji rozjemczej lub sądowej albo sprawozdania Rady.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: