10.pdf

Rozdział 10

Odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa międzynarodowego

I. Wprowadzenie

§ 1. Pojęcie „odpowiedzialność prawna” odnosi się do konsekwencji pewnych

stanów rzeczy ocenianych na gruncie danego systemu prawa jako niepożądane

(takich, jak np. naruszenie zobowiązania kontraktowego, popełnienie czynu

zabronionego, wyrządzenie szkody), gdy konsekwencje te są przewidziane w

ramach określonego systemu prawa (np. cywilnego, karnego, podatkowego,

międzynarodowego) i odnoszą się do jego podmiotów.

§ 2. Problematyka „odpowiedzialności międzynarodowej” (tj. problematyka

konsekwencji pewnych stanów rzeczy ocenianych jako niepożądane na gruncie

prawa międzynarodowego) nie została dotąd skodyfikowana , tzn. nie

obowiązuje żaden traktat o zasięgu powszechnym regulujący tę materię.

§ 3. W pracach nad odpowiedzialnością międzynarodową Komisja Prawa

Międzynarodowego (KPM) * wyodrębniła następujące zagadnienia:

1/ odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa międzynarodowego ( state

responsibility );

2/ odpowiedzialność organizacji międzynarodowej za naruszenie prawa

międzynarodowego ( responsibility of international organization );

3/ odpowiedzialność za szkody transgraniczne wynikające z działalności

niebezpiecznej, niezabronionej przez prawo międzynarodowe ( liability ).

Niezależnie od powyższego podziału zaproponowanego przez KPM wyróżnić

należy także:

4/ międzynarodową odpowiedzialność karną jednostek ( individual criminal

responsibility ). Odpowiedzialność podmiotu prawa międzynarodowego za

naruszenie tego prawa jest niezależna od odpowiedzialności osoby fizycznej w

tym znaczeniu, że osądzenie i ukaranie przez międzynarodowy sąd karny

bezpośredniego sprawcy np. zbrodni wojennych nie wyłącza odpowiedzialności

* KPM ( International Law Commission ) została powołana do życia rezolucją Zgromadzenia

Ogólnego ONZ nr 174 (II) z dnia 21 listopada 1947 roku. W jej skład wchodzi trzydziestu

czterech członków o uznanych kompetencjach w zakresie prawa międzynarodowego (do roku

2011 m. in. Zdzisław Galicki z Polski). Zadaniem Komisji jest popieranie postępowego rozwoju

prawa międzynarodowego oraz jego kodyfikacji . Przygotowywane przez KPM projekty

konwencji kodyfikujących ( sporządzone na podstawie uprzedniego przeglądu praktyki

międzynarodowej w danej dziedzinie ) mogą np. stanowić przedmiot konferencji

międzynarodowej, zwołanej w celu przyjęcia traktatu. Projekty nie mają, jako takie, mocy

wiążącej.

państwa lub organizacji, o ile czyn tego sprawcy może być państwu lub

organizacji przypisany (zob. § 5).

Niniejszy rozdział odnosi się wyłącznie do problemu odpowiedzialności państwa

za naruszenie prawa międzynarodowego ** .

§ 4.1 Zasada ogólna: Każdy międzynarodowo bezprawny akt państwa pociąga za

sobą jego międzynarodową odpowiedzialność. „Akt” oznacza tu zarówno

działanie, jak i zaniechanie działania, do którego państwo było zobowiązane.

§ 5. Akt międzynarodowo bezprawny: Międzynarodowo bezprawny akt danego

państwa to taki akt, który:

1/ może być temu państwu przypisany, oraz

2/ stanowi naruszenie międzynarodowego zobowiązania tego państwa.

§ 5.1 Przypisanie aktu: Państwo to zjawisko złożone, stanowiące konglomerat

czterech podstawowych elementów: ludności, terytorium, władzy oraz zdolności

do utrzymywania stosunków z innymi państwami. Z tego względu naruszenie

przez państwo zobowiązania międzynarodowego związane jest zwykle z aktami

jednostek bądź grup jednostek. Państwu można przypisać akty:

1/ jego organów (np. władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej).

Państwu można przypisać akty jego organów nawet wówczas, gdy wykroczyły

one poza posiadane uprawnienia lub naruszyły udzielone im instrukcje (tzn. gdy

ich akt ma charakter ultra vires ), o ile w danym przypadku dany organ występuje

– wedle wszelkich oznak – w charakterze kompetentnego organu państwa;

2/ podmiotów (osób, jednostek) nie będących jego organami, ale umocowanych –

na gruncie prawa danego państwa – do wykonywania elementów zwierzchniego

władztwa, o ile w danym przypadku dany podmiot takie władztwo wykonuje.

Zasada dotycząca odpowiedzialności ultra vires stosuje się odpowiednio tak, jak

w przypadku (1);

3/ organów innego państwa pozostawionych jednak do jego dyspozycji i

wykonujących elementy zwierzchniego władztwa. Zasadę dotyczącą

odpowiedzialności ultra vires stosuje się odpowiednio tak, jak w przypadku (1);

** KPM podjęła decyzję o rozpoczęciu badań nad tym problemem już w 1955 roku. Projekt

artykułów dotyczących odpowiedzialności państw za naruszenie prawa międzynarodowego został

przyjęty przez KPM w 2001 roku. Nie sposób określić jednak, czy (i ewentualnie: kiedy) Projekt

stanie się podstawą dla wiążącego traktatu o powszechnym zasięgu obowiązywania. Struktura

odpowiedzialności ukazana w niniejszym rozdziale odzwierciedla tę, która została przyjęta na

gruncie wskazanego Projektu. Należy dodać, że Projekt nie kodyfikuje wyłącznie norm

zwyczajowych; zawiera również rozwiązania, które nie są normami międzynarodowego prawa

zwyczajowego. To ostatnie oznacza, że Projekt stanowi (w części) element „postępowego

rozwoju” prawa międzynarodowego.

4/ osoby lub grupy osób, jeżeli w danym przypadku (tzn. dokonując dany akt)

faktycznie: (a) działają one na podstawie instrukcji udzielonych przez to państwo,

lub (b) znajdują się pod kierunkiem lub kontrolą tego państwa;

5/ osoby lub grupy osób faktycznie wykonujących elementy zwierzchniego

władztwa w przypadku, gdy oficjalna władza nie istnieje, bądź też nie wykonuje

swych funkcji, a okoliczności wymagają wykonywania takiego władztwa;

6/ ruchu powstańczego, który doprowadza do utworzenia nowego rządu danego

państwa;

7/ innych podmiotów, niż wymienione wyżej w pkt. 1-6, o ile dane państwo

uznaje i przyjmuje te akty jako własne.

§ 5.2 Naruszenie międzynarodowego zobowiązania: Dochodzi do niego

wówczas, gdy akt przypisany danemu państwu nie jest zgodny z tym, co wynika z

ze zobowiązania międzynarodowego, niezależnie od źródła i charakteru tego

ostatniego. Akt państwa nie stanowi jednak naruszenia międzynarodowego

zobowiązania, o ile dane państwo nie jest nim związane w chwili, w której ten akt

zachodzi.

Wskazać należy, że wystąpienie szkody nie stanowi warunku ponoszenia przez

państwo odpowiedzialności za naruszenie prawa międzynarodowego. W

doktrynie wskazuje się jednak, że szkoda jest przesłanką odpowiedzialności np. w

przypadku niewykonywania zobowiązań finansowych oraz (co do zasady) w

przypadku odpowiedzialności za zaniechanie.

§ 6. W przypadkach, w których zachodzi jedna bądź więcej okoliczności

wyłączających bezprawność aktu, państwo nie ponosi odpowiedzialności

międzynarodowej za ten akt.

Okoliczności wyłączające bezprawność aktu danego państwa to:

1/ ważna zgoda innego państwa, która wyłącza bezprawność aktu w stosunku do

niego o tyle, o ile akt mieści się w ramach wyrażonej zgody;

2/ legalne działanie w samoobronie, przedsięwziętej zgodnie z Kartą Narodów

Zjednoczonych;

3/ zastosowanie „legalnego” środka odwetowego ( countermeasure ) przeciwko

innemu państwu wyłącza bezprawność aktu w stosunku do niego. „Legalne”

środki odwetowe to takie środki, które łącznie spełniają następujące warunki:

- przedsięwzięte są przez pokrzywdzone państwo przeciwko państwu

odpowiedzialnemu za naruszenie zobowiązania międzynarodowego i mają skłonić

to drugie do wykonania zobowiązań stanowiących konsekwencje aktu

międzynarodowo bezprawnego (zob. § 7);

- są proporcjonalne do pokrzywdzenia;

- przed ich zastosowaniem wezwano państwo, przeciwko któremu miały być

podjęte, do wykonania zobowiązań stanowiących konsekwencje aktu

międzynarodowo bezprawnego (zob. § 7), chyba że potrzeba przedsięwzięcia

środków odwetowych jest nagląca ze względu na konieczność ochrony praw

państwa odwołującego się do środków odwetowych;

- przed ich zastosowaniem stosownie poinformowano państwo, przeciwko

któremu miały być podjęte, oferując jednocześnie możliwość negocjacji;

- środki odwetowe nie mogą być zastosowane (a jeżeli je zastosowano, to

powinny zostać niezwłocznie zawieszone), o ile akt międzynarodowo bezprawny

jest zakończony a spór pozostaje zawisły przed sądem lub trybunałem

kompetentnym do wydania wiążącego strony rozstrzygnięcia. Środki odwetowe

mogą być jednak stosowane, o ile państwo, które dopuściło się aktu

międzynarodowo bezprawnego narusza zasady dobrej wiary w toku postępowania

zmierzającego do rozstrzygnięcia sporu;

- stosowanie środków odwetowych powinno zakończyć się niezwłocznie po tym,

jak państwo, które dopuściło się aktu międzynarodowo bezprawnego wykonało

zobowiązania stanowiące konsekwencje aktu międzynarodowo bezprawnego

(zob. § 7);

- środki odwetowe nie mogą polegać na naruszaniu: (a) obowiązku

powstrzymania się od groźby lub użycia siły zbrojnej, wynikającego z Karty

Narodów Zjednoczonych, (b) obowiązków związanych z przestrzeganiem

podstawowych praw człowieka, (c) obowiązków wynikających z norm

stanowiących ius cogens , (d) obowiązku powstrzymywania się od dokonywania

(zbrojnych) represaliów naruszających zobowiązania o charakterze

humanitarnym;

4/ siła wyższa ( force majeure ). Jest to nieodparta siła lub nieprzewidziane

zdarzenie pozostające poza kontrolą danego państwa oraz czyniące rzeczą

zasadniczo niemożliwą wykonanie zobowiązania. Na siłę wyższą nie może

powołać się państwo, które: (a) przyczyniło się do powstania stanu siły wyższej

lub (b) zakładało możliwość wystąpienia siły wyższej (co może wyraźnie wynikać

np. z postanowień wchodzącego w grę traktatu);

5/ działanie w sytuacji zagrożenia ( distress ). Jest to działanie, którego autor nie

miał innej, racjonalnej możliwości dla ratowania życia swojego lub osób

znajdujących się pod jego pieczą. Na tę okoliczność nie może powoływać się

państwo, które przyczyniło się do powstania zagrożenia. Nie można powołać się

na nią także wówczas, gdy dane działanie grozi sprowadzeniem porównywalnego

lub większego zagrożenia;

6/ działanie w stanie wyższej konieczności ( necessity ). Stan wyższej konieczności

nie może być powoływany przez państwo jako okoliczność wyłączająca

bezprawność jego aktu, chyba, że akt ten: (a) jest jedynym środkiem dla ochrony

istotnego interesu państwa przed poważnym i bezpośrednim zagrożeniem, oraz

(b) nie narusza w poważny sposób interesów państwa, państw bądź społeczności

międzynarodowej, w stosunku do których naruszone zobowiązanie przysługuje.

Na stan wyższej konieczności nie można powołać się wówczas, gdy: (a) dane

państwo przyczyniło się do sprowadzenia zagrożenia lub (b) naruszone

zobowiązanie międzynarodowe samo wyklucza możliwość powołania się na stan

wyższej konieczności.

Żadna z powyższych okoliczności nie wyłącza jednak bezprawności aktu

stanowiącego naruszenie obowiązków wynikających z norm stanowiących ius

cogens .

Państwo nie może także powoływać się na postanowienia swego prawa

wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przezeń zobowiązania

międzynarodowego (prymat prawa międzynarodowego nad prawem

krajowym).

§ 7. Konsekwencje aktu międzynarodowo bezprawnego: Państwo

odpowiedzialne za akt międzynarodowo bezprawny zobowiązane jest do:

1/ zaprzestania naruszeń zobowiązania międzynarodowego;

2/ zagwarantowania – jeżeli okoliczności tego wymagają – że naruszenia nie będą

się powtarzać;

3/ reparacji . Formami reparacji są:

- restytucja , polegająca na przywróceniu stanu istniejącego przed naruszeniem.

Restytucja powinna nastąpić, chyba że jest niemożliwa lub nakładałaby na

państwo zobowiązane do restytucji ciężar nieproporcjonalny do korzyści, które z

restytucji mogą wyniknąć;

- odszkodowanie , które powinno pokryć szkody wymierne finansowo, o ile nie

zostały usunięte w ramach restytucji;

- satysfakcja za krzywdy w przypadkach, w których krzywda nie została usunięta

w ramach restytucji lub przez wypłacenie odszkodowania. Satysfakcja może

przybrać formę: (a) przyznania się do naruszenia zobowiązania, (b) wyrażenia

żalu, (c) formalnych przeprosin, (d) inną właściwą formę.

Opisane wyżej zobowiązania państwa odpowiedzialnego za akt międzynarodowo

bezprawny przysługują, zależnie od okoliczności i charakteru naruszonego

obowiązku, w stosunku do: jednego państwa, grupy państw lub do społeczności

międzynarodowej jako całości.

§ 8. Przypadki poważnego naruszenia zobowiązania międzynarodowego,

wynikającego z norm stanowiących ius cogens

Naruszenie poważne to takie, które ma charakter rażący i systematyczny . W

przypadku takiego naruszenia:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: