POJĘCIE JA – r.8
Temat JA w perspektywie historycznej
· pojęcie JA wprowadzone przez W. Jamesa w 1890r.:
- stanowi sedno wszystkich naszych doświadczeń
- cały świat dzielimy na JA i NIE-JA
- def.na pdst. interakcji z innymi; jak naszym zdaniem wyglądamy w oczach ważnych dla nas ludzi- ma char.zwrotny
- istotne emocje związane z poczuciem własnej wartości
- w zależności od liczby kontaktów z innymi człowiek ma wiele różnych Ja (np. Ja zawodowe, rekreacyjne, szkolne..); są zintegrowane i tworzą bardziej jednolite poczucie Ja
- wszystkie procesy psych. można zrozumieć jedynie przez pryzmat Ja
· rozwój behawioryzmu zahamował zainteresowanie Ja
· lata ‘40 ponowne zainteresowanie (Allport, Rogers)
· Markus (’77) zaproponowała aby Ja traktować jako strukturę poznawcza [okres, kiedy poznawcza wyparła behawioryzm], schematy Ja jako uogólnienia na temat własnej osoby wyprowadzane z przeszłych dośw., kierują przetwarzaniem info.
· teorie psychoanalityczne
Rozwój JA
· psych.rozwojowi wyróżnili kolejne etapy rozwoju pojmowania samego siebie (od niemowlęctwa do w. młodzieńczego)
· uwagi wstępne:
- spostrzeganie siebie ≠ świadomość siebie
(odróżnienie siebie od innych ludzi, przedmiotów) (zdolność do myślenia o sobie)
- Ja egzystencjalne ≠ Ja kategorialne
- Ja (działa i obserwuje) ≠ Mnie (jest przedmiotem obserwacji i samowiedzy)
- rozwój poznawczy ważnym składnikiem rozwoju Ja
- samoświadomość stanowi jakościowy postęp w stosunku do spostrzegania siebie
1. oddzielenia Ja od innych ludzi i przedmiotów: spostrzeganie siebie:
- już od 3mc-a ż. (do 18 m-ca ż. kształtuje się)
- opiera się na: różnicach zmysłowych zw.z Ja cielesnym i Ja niecielesnym; związkach własnego ruchu/działania a zmianami w otoczeniu/skutkami; poczuciu stałości własnego istnienia, innych ludzi i przedmiotów w różnych syt.
=Ja jako aktywna, niezależna jednostka sprawcza
2. rozwój samoświadomości:
- od 15m-ca
- pierwsze sygnały refleksji nad sobą i traktowania siebie jako przedmiotu (metoda lustra- postrzeganie własnego odbicia; badania Gallupa na szympansach(1970); Lewis i Brookes-Gunn (1979): reakcja dzieci na nagrania w TV:1.transmisja na żywo;2.zabawa dziecka sprzed tyg; 3.zabawa innego dziecka;= spostrzeganie siebie zaczyna się ok.15 m-ca, w wieku 2 lat jest silnie utrwalone)
/dla zagorzałych fanatyków- etapy rozpoznawania siebie w lustrze i na wideo w wieku niemowlęcym- tab.8.1; str.246/
- wtedy też pojawiają się emocje skrępowania (zakłopotanie, duma, wstyd) a te wymagają rozwoju samoświadomości (Lewis)
Trzy poglądy na strukturę Ja
1. Fenomenologiczna teoria Carla Rogera
· pola fenomenologiczne- obejmują dane świadome i nieświadome; każdy widzi świat inaczej, zach .ludzi zdrowych kształtują się przede wszystkim pod wpływem spostrzeżeń świadomych; są prywatną własnością jednostki ale można na ich temat snuć dociekania
· Ja danego człowieka jest najważniejszą cz. pola; składa się ze spostrzeżeń i znaczeń, które da się przedstawić w kategoriach: Ja (realne i Ja idealne), Mnie, Siebie
· Pojęcie własnej osoby- zorganizowany i spójny wzór spostrzeżeń danej osoby, ulega zmianom ale zachowuje uporządkowany char., odzwierciedla dośw. i kształtuje je
· Ja nie jest homunkulusem, nie kontroluje zach, choć wpływa na nie
· zgodność Ja i dośw.- pochwały rodziców- duży wpływ na kształtowanie Ja
· niezgodność –gdy aprobata uzależniona jest od określonych wymogów- prowadzi do rozbieżności między Ja a dośw. (leży u podłoża psychopatologii)
· pozytywny obraz siebie ważniejszy niż jego spójność!
· istotna uczciwość wobec siebie (ropoznawanie doznań (zwłaszcza negat.) i włączanie ich w Ja
· badania kliniczne i empiryczne; od samopisów do metody Q-sortu
· początkowo zainteresowanie rozbieżnością Ja realnego a idealnego w kontekście dobrostanu psych (im mniejsza rozbieżność tym wyższy dobrostan, ale zależność ta może być zniekształcona na skutek działania mech. obronnych), później doznaniami jednostki oraz sposobami włączania emocji w system Ja
2. Psychoanalityczna koncepcja Ja
v Freud olał pojęcie Ja (ego wystarczy w zupełności!!!) ale psychoanaliza to nie tylko Kozioł z Bródką ;) [znacie ten obleśny dowcip?!]
v Interpersonalna szkoła psychiatrii Sullivana
· nacisk na społ., interpersonalne podst. rozwoju, zwłaszcza na więź z matką
· JA kształtują uczucia doznawane podczas kontaktu z innymi oraz odzwierciedlone oceny (jak dziecko dostrzega, że inni je widzą i oceniają)
· konstrukty: Dobre Ja kojarzone z przyjemnymi doznamiani i Złe Ja zw.z bólem i zagrożeniem, Nie-Ja zw.z lękiem i odrzuceniem
v Teorie relacji z obiektem
· koncentracja na relacjach interpers.: w jaki sposób relacje z ważnymi ludźmi w przeszłości stają się reprezentacjami siebie i innych oraz wzorcami relacji na linii Ja- Inn,i i jak wpływają na relacje w wieku dojrzałym
· istotny rozwój we wczesnym dzieciństwie mentalnych reprezentacji siebie i innych oraz relacji z nimi
· Westen; 5 wspólnych pkt.w teoriach relacji z obiektem: REPREZENTACJE JA:
1. są wielowymiarowe (mogą stanowić spójną całość, mogą być izolowane lub pozostawać ze sobą w konflikcie)
2. silnie nasycone emocjami
3. wiążą się z pragnieniami i lękami (motywacyjny char.)
4. mogą być świadome lub nieświadome
5. więc nie tylko Ja ale także Ja w relacji z Innymi (np. wewn. modele operacyjne Bowlby’ego)
6. (to taki bonus!) reprezentacje Ja, innych oraz relacji z nimi stanowią zorganizowany system; dążenie do utrzymania łączności i spójności (nawet negatywnych reprezentacji)
3. Społeczno- poznawcza koncepcja Ja
· Kelly; teoria konstruktów osobistych (więcej o tym w 3r.), niestety nie wywarła wielkiego wpływu na społ-pozn. teorie Ja, ale:
- Ja to osoba lub rola, do której odnoszą się konstrukty (ale Ja również może być konstruktem: centralnym lub nadrzędnym) na podst. zaobserwowanych podobieństw/różnic między daną os. a innymi
- biegunowość!!! Konstrukt zorganizowany na osi Ja i Nie-ja; Dobre Ja i Złe Ja (a nie konstrukt Ja zawierający dobre i złe składniki)
- znaczenie konstruktów dla przewidywania przyszłości (istotna spójność), ewentualne konsekwencje nieskuteczności w tym zakresie
- niepokój gdy zachowuje się niezgodnie z poczuciem Ja
· Epstein (często nawiązuje do Kelly’ego, też niewielki odzew)
- Ja jako uporządkowany zbiór pojęć albo teorii o sobie i różnych aspektach świata zewn.
zawiera wiele składników (wiele Ja)
porządkuje info.( doświadczenie)
kieruje działaniem
- część teorii Ja jest świadoma, część nie
- ludzie dbają o spójność i integralność teorii a także starają się minim. ból, max. przyjemność, utrzymywać relacje z innymi i możliwie jak najlepiej myśleć o sobie
· Markus (przełomowe studium)
- schematy Ja –struktury poznawcze dot. siebie i świata zewn. funkcjonujące jak inne strukt.pozn.; to uogólnienia na podst. przeszłych dośw. ; kierują przetwarzaniem info. o sobie (napływające bodźce oceniane wedle ich znaczenia dla Ja; skłonność do preferowania info. potwierdzających nasze schematy Ja)
- ludzie schematyczni vs. aschematyczni (posiadający/nie posiadający wyrazistych schematów o sobie)
- schematyczni szybciej przetwarzają ważne info, znajdują odpowiednie zachowanie i przeciwstawiają się info. sprzecznym z ich schematami
- Ja możliwe obejmuje osobowości, którymi osoba mogłaby się stać, chciałaby się stać lub boi się stać; stanowi również siłę motywacyjną
· Cantor i Kihlstrom
- rodzina Ja -dot. zorganizowanej wielości Ja np. zawodowe, społ.; rodzinne:Ja dziecka, Ja brata...
- hierarchia Ja raczej uwarunkowana kontekstem syt., ludzie mają świadomość, że ich konstrukcja Ja jest różna w różnych syt., ale istnieją pkt. wspólne pozwalające na rozpoznanie siebie
- co daje nam poczucie jedności?
# powyższe podobieństwa (pkt.wspólne), nasze prototypowe Ja zawiera rozmaite podtypy
# życiorys (ciągłość w czasie)
# posługiwanie się operacyjnym pojęciem Ja (zawsze można wrócić do podstawowego poziomu wiedzenia siebie )
· społeczeństwa indywidualistyczne- Ja opiera się na swoistych cechach jednostki, na tym co kto osiągnął i co posiada; większe znaczenie Ja prywatnego, później Ja publicznego, granica Ja mieści się w obrębie ciała
· społ. kolektywistyczne- Ja opiera się na związkach z grupą, posłuszeństwo cnotą! Granice Ja mają raczej wymiar duchowy
Procesy motywacyjne ważne dla Ja : autoweryfikacja oraz autowaloryzacja (dbałość o samoocenę)
· AUTOWERYFIKACJA obejmuje dążenia jednostki do uspójnienia spostrzeżeń na własny temat oraz tychże spostrzeżeń z info. pochodzącymi z zewn. (chcemy być uważani za tych, którymi (wierzymy, że) jesteśmy)
· AUTOWALORYZACJA– szczególne wyczulenie na info., które podtrzymują/ podnoszą poczucie własnej wartości (chcemy być uważani za tych, którymi pragniemy być)
* Spójność!!!! Wery impotrant ze względów poznawczych i emocjonalnych!
-daje poczucie integralności wewn., brak wiąże się z konfliktem i ze stresem
- umożliwia przewidywanie, brak- no nie bardzo
- potrzeba spójności Ja prowadzi do autoweryfikacji:
* wybieramy syt., które potwierdzają obraz siebie. Potrzeba weryfikacji Ja może być tak wielka, że dla zachowania spójnego obrazu siebie jesteśmy skłonni zaakceptować nawet negatywne opinie na swój temat.
* niespójność w ramach Ja jest tolerowana dopóki nas całkowicie nie pogrąża
* negat. opinie- ok. ale nie z potrzeby samoweryfikacji, ale z obawy, że oceny nierealistycznie pozytywne stworzą iluzje, która w momencie załamania jeszcze silniej nadwyręży samoocenę (Steel, Spencer)
* w celu utrzymania/ podniesiena samooceny stosujemy mech. kąpania się w cudzej chwale oraz porównania, lepiej pamiętamy sukcesy niż porażki, dostrzegamy swoje raczej dobre niż złe strony
* potrzeba wys. samooceny nie prowadzi do tak paradoksalnych skutków ja potrzeba spójności, ale może prowadzić do samoutrudniania (usprawiedliwienie ewentualnych porażek), alkoholizmu, objadania się, nawet samobójstwa.
· konflikt poznawczo-afektywny (Swann) gdy poznawcza potrzeba autoweryfikacji wchodzi w konflikt z emocjonalną potrzebą autowaloryzacji
-wieksze znacznie jednak autoweryfikacji, nawet kosztem nieprzychylnych ocen (zwłaszcza gdy mamy złe zdanie na swój temat)
- badania empir.: zgodnie z hipot. autoweryfikacki ludzie mający dobre zdanie o sobie wybierali partnerów oceniających ich pozytywnie; ludzie mający złe zdanie o sobie woleli partnerów oceniających ich negatywnie
- ludzie o niskiej samoocenie sami stają się ofiarami tego konfliktu miedzy preferencjami dla negatywnych ocen z zwen (potwierdzającymi ich obraz siebie) a pragnieniem pochwał podnoszących ich poczucie własnej wart.
- ale! Kiedy okoliczności wymagają realizmu, przewagę może zyskiwać spójność; gdy rzeczywistość nie stawia zbyt wysoko poprzeczki a potrzeba wys.samooceny jest szczególnie pilna to autowaloryzacje bierze górę
- istnieją duże różnice indywidualne w tym zakresie :
# os.o skłonnościach narcystycznych- większa potrzeba autowaloryzacji
# w okresie narzeczeńskim nacisk na samoocene, w małżeństwie potrzeba autoweryfikacji
Porównanie społeczno-poznawczego i psychoanalitycznego podejścia do Ja
Westen:
- słabością psychoanalitycznego Ja- brak podstaw empir. oraz ignorowanie różnic kult.
- słabością społ-pozn. Ja- płytki poziom analiz rożnych relacji (brak głębi!!!)[powiało chłodem!]
= słabość jednego siłą drugiego!
Podejście psychoanalityczne
spodpowieki