PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Istota "przełomu humanistycznego": Zmiana obrazu człowieka.
Uwarunkowania biologiczne a uwarunkowania kulturowe: Gdzie tkwi źródło "zła"?
Zasada holizmu.
świadomość i samoświadomość.
Wolność wyboru.
Celowość działań - orientacja ku przyszłości.
Istota autentyczności - "..istnienie człowieka pozostaje w harmonii z istnieniem świata" (Bugental.).
W przybliżeniu;
- otwarcie na świat zewnętrzny (świat innych ludzi);
- otwarcie na samego siebie (swoje emocje, potrzeby i doświadczenia);
- przyzwolenie (akceptacja) świata i siebie
Świadomomość a:
- poczucie skończoności własnego istnienia;
- możliwość dokonywania wyboru (doświadczanie autonomii);
- poczucie odpowiedzialności za własny los;
Przełom humanistyczny a koncepcja zdrowia psychicznego: Idea samoaktualizacji (Maslow, Rogers).
KONCEPCJA A. MASLOWA:
1. pojęcie natury ludzkiej
2. pojęcie samourzeczywistnienia
3. konsekwencje "zanegowania" wewnętrznej natury człowieka;
3. Motywacja deficytu (niedoboru) a motywacja wzrostu;
4. zaspokojenie potrzeb podstawowych jako warunek samoaktualizacji.
TEORIA C. ROGERSA
Założenia filozoficzne:
PODEJŚCIE FENOMENOLOGICZNE - Podkreśla znaczenie tego, co dzieje się w polu fenomenologicznym, czyli tego, czego człowiek doświadcza.
Poznanie innej osoby - to próba spojrzenia na to, jak ta osoba odbiera świat i co robi z jej własnej perspektywy (rola empatii).
NATURA CZŁOWIEKA - fundamentalnie pozytywna, jeżeli tylko umożliwić jej naturalną ekspresję: pozytywny obraz siebie, brak niepokoju, znajomość silnych i słabych stron swojej osoby; aktywność twórcza; pozytywny stosunek do innych (zaufanie, szacunek).
Podstawowe pojęcia:
SAMOAKTUALIZACJA (Self-Actualization) fundamentalna tendencja organizmu do samourzeczywistnienia jego potencjalnych możliwości. Wyraża się w przechodzeniu od
- prostoty do złożoności [np. obrazu siebie];
- zależności do niezależności;
- od sztywności (fiksacji) do swobody ekspresji.
Próba operacjonalizacji motywu do samoaktualizacji: 15-itemowa skala Jonesa i Crandalla (1986), dotycząca: (a) zdolności do działania w sposób niezależny, (b) samoakceptacji i pozytywnej samooceny, (c) akceptacji własnego życia emocjonalnego, oraz (d) zaufania w relacjach intepersonalnych.
Przykłady itemów:
Jest dla mnie rzeczą ważną, by to co robię spotkało się z aprobatą
innych ludzi (F)
Często boję się, że coś jest ze mną nie tak (F)
Nie wstydzę się żadnego z moich uczuć‘ (P)
Wierz w to, że ludzie są zasadniczo dobrzy i że można im ufać (P)
SPÓJNOŚĆ "JA" I ZGODNOŚĆ (self-consistency, congruence):
Organizm dąży do utrzymania spójności Ja (braku konfliktu między autopercepcjami), oraz do zgodności między Ja i doświadczeniem.
Stan niezgodności - to stan rozbieżności między postrzeganym Ja a rzeczywistym doświadczeniem osoby.
Własne doświadczenie zagraża pozytywnemu obrazowi Ja. Poprzez proces subcepcji jednostka jest zdolna do "odbioru" tego doświadczenia i reagowania na nie obroną. Przyjmuje ona dwie formy:
zniekształcenie znaczenia doświadczenia (distortion),
zaprzeczanie istnieniu tego doświadczenia (denial).
Konsekwencja obrony: istotne aspekty własnego doświadczenia nie są symbolizowane w "ja"; proces rozwoju osobistego - wymagający takiej symbolizacji nowych doświadczeń i ich integracji w samowiedzy - ulega zahamowaniu.
POTRZEBA POZYTYWNEJ OCENY (need for positive regard) - Manifestuje się w dążeniu do ciepła, bycia lubianym, współczucia, szacunku, i akceptacji ze strony innych. Stopień jej zaspokojenia decyduje o wystąpieniu w przyszłości stanu zgodności bądź niezgodności Ja z doświadczeniem.
Akceptacja bezwarunkowa (unconditional positive regard) - to akceptacja osoby niezależnie od tego, jaka jest i co robi.
Akceptacja warunkowa (conditional positive regard) - dziecko otrzymuje sygnały aprobaty ze strony rodziców tylko wtedy, kiedy zachowuje się zgodnie z ich oczekiwaniami.
Badania empiryczne (Rogers & Coopersmith, 1967) nad genezą samoakceptacji. Trzy czynniki sprzyjają formowaniu się pozytywnej samooceny:
(1) stopień akceptacji (ciepło, miłość, zainteresowanie dzieckiem);
(2) formułowanie wymagań wobec dziecka ukierunkowujących jego działania, a zarazem - dostarczanie nagród;
(3) "demokratyczne" podejście do dziecka (brak przymusu, liczenie się z uprawnieniami i opiniami dziecka).
Psychologia humanistyczna a psychoanaliza i psychologia akademicka.
Konstruowanie poznawcze, czyli nadawanie znaczenia (sensu) naszym doświadczeniom
Dostarczanie podstaw dla ewaluacji (oceny) zdarzeń, innych ludzi, i samego siebie (m.in. oceny celów, kierunków i wyników działania, własnej przeszłości i przyszłości)
Programowanie działań, a więc ustanawianie celów i dobór strategii działania adekwatnych do wymogów sytuacji;
Sterowanie przebiegiem działania: procesy podmiotowej kontroli i samoregulacji (aktywacja i realizacja celów; monitorowanie i „dostrajanie” własnych emocji, stanów motywacyjnych, i zachowań)
Nadrzędne zadania osobowości jako systemu:
adaptacja psychologiczna & Integracja osoby
ADAPTACJA (Heinz Hartmanna): autoplastyczna, alloplastyczna, przez wybór środowiska
INTEGRACJA OSOBY. Najważniejsze przejawy:
spójność zachowania z centralnymi standardami
(wartościami, celami osobistymi, przekonaniami)
poczucie własnej jedności (unity): przeświadczenie, że
jesteśmy tą samą osobą w różnym czasie i okolicznościach
poczucie autonomii i podmiotowej kontroli (odczucie wolności,
możliwości wywoływania zmian w sobie i w otoczeniu)
MECHANIZMY PSYCHOLOGICZNE ZAPEWNIAJĄCE INTEGRACJĘ:
pojęcie własnej osoby (względnie stały wizerunek siebie)
samoświadomość (zdolność do koncentracji uwagi na sobie
jako obiekcie)
procesy samoregulacji (dostrajanie zachowania do standardów
wewnętrznych bądź postrzeganych oczekiwań innych ludzi)
KLASYKA POZNAWCZEJ TEORII OSOBOWOŚCI
TEORIA KONSTRUKTÓW OSOBISTYCH G. KELLY'EGO
Modele człowieka w psychoanalizie, psychologii S-R,
i w podejściu poznawczym.
Podstawowy postulat: osobowość "urządzeniem" do przewidywania zdarzeń.
Główne tezy teorii konstruktow osobistych:
Indywidualny system konstruktów - odpowiedzialny za
niepowtarzalny, osobisty charakter doświadczenia (m. in.
złożoność systemu a złożoność percepcji świata).
Konstrukty centralne a konstrukty peryferyjne (np. podobny
Do mnie-różny ode mnie; dowcipny-niedowcipny).
System konstruktów a przewidywanie zachowania innych.
Rozwój systemu konstruktów: znaczenie konstruowania
nowych zdarzeń.
REP test jako metoda pomiaru systemu konstruktów.
TEORIA OSOBOWOŚCI AUTORYTARNEJ
(Adorno, Frenkel-Brunswick, Levinson, Sanford).
Społeczne źródła teorii - zainteresowanie genenzą faszyzmu.
System wychowawczy w rodzinie autorytarnej.
Psychodynamika autorytaryzmu.
Główne przejawy osobowości autorytarnej:
uległość wobec autorytetów
etnocentryzm i uprzedzenia
antyintracepcja
pesymistyczna wizja ludzkiej natury
Krytyka teorii osobowości autorytarnej jako objaśnienia faszyzmu.
OSOBOWOŚĆ DOGMATYCZNA, czyli UMYSŁ ZAMKNIĘTY (Rokeach).
Cechy dogmatycznego systemu przekonań.
Dogmatyzm a przetwarzanie informacji społecznych: Prymat
spójności afektywnej nad deskryptywną.
Dogmatyzm a wiara w absolutny autorytet.
Psychologiczne funkcje dogmatycznego systemu przekonań:
obrona przed lękiem.
W wyniku poznawania świata i siebie - formuje wiedza osobista: spontanicznie wykorzystywana przez nas przy interpretowaniu nowych doświadczeń (konstruowaniu zdarzń) i sterowaniu zachowaniem.
Wiedza osobista to wiedza:
naturalna
gorąca
często słabo uświadamiana (latentna)
pragmatyczna
O aktywizacji schematu decyduje
- pojawienie się sygnału wywołującego (prime), wyrazistego bodźca
specyficznie związanego z treścią tego schematu
(np. widok własnej twarzy)
- częstość, z jaką schemat aktywizowany był w przeszłości.
O użyciu zaktywizowanego schematu decyduje jego dopasowanie do danych (category fit; applicability)
Zaktywizowany schemat wpływa na
ukierunkowanie uwagi
kategoryzację i interpretację nowej informacji
procesy inferencyjne (atrybucje, wnioskowanie
o cechach itp.)
procesy pamięciowe (kodowanie w pamięci;
wydobywanie informacji pamięciowych)
oceny
podejmowanie decyzji i kontrolę działania
(Fiske i Taylor, 1991; Wojciszke, 1986)
W różnych okolicznościach aktywizowane mogą być różne schematy, dostarczające różnych perspektyw poznawczo-ewaluatywnych z których spoglądamy na rzeczywistość i prowadzące do różnych działań.
Schematy (konstrukty) chronicznie dostępne znajdują się w stałym pogotowiu (Higgins, 1990). Np. autoschematy – ciągłość doświadczenia, międzysytuacyjna spójność i stabilność zachowania.
Wiedza osobista ma dwa jakościowo różne komponenty: wiedzę deklaratywną (zwaną też wiedzą faktualną, "wiedzą że") i wiedzę proceduralną (zwaną też "wiedzą jak"; Winograd, 1975).
Wiedza deklaratywna:
jest łatwo dostępna (łatwa do zadeklarowania)
względnie łatwa do modyfikacji
przetwarzanie informacji z jej udziałem przebiega powoli
Wiedza proceduralna - zawarta w samych procedurach
przetwarzania informacji i sterowania zachowaniem
jest trudno dostępna naszej świadomości
trudna do modyfikacji
...
spodpowieki