Psychologia osobowości - Ja jako centralny schemat postaw.doc

Ćw. 8                             Problematyka Ja – na styku psychologii osobowości i psychologii społecznej.

Podstawowe znaczenie samooceny.

„Ja” JAKO CENTRALNY SCHEMAT POSTAW. 

Anthony Greenwald, R. Pratkins

Definicja „Ja” – złożony, specyficzny dla jednostki, centralny schemat postaw.

Poglądy Williama Jamesa

Ja empiryczne – to ja traktowane jako obiekt percepcji i wiedzy, to co dzisiaj jest określane mianem „pojęcie Ja”.

James dzieli Ja empiryczne na :

1)     Ja materialne – które obejmuje nie tylko ciało, ale także ubiór, rodzinę, dom i przedmioty będące własnością jednostki

2)     Ja społeczne – wrażenie jakie Ja wywiera na znaczących dla siebie jednostkach ( tyle Ja społecznych ile ważnych grup społecznych).

3)    

Ja duchowe –  wewnętrzny, subiektywny byt każdej jednostki, psychiczne właściwości, dyspozycje tj. wrażliwość moralna, sumienie.

Podział Ja empirycznego

James uważa, że jedność i tożsamość osobista są właściwościami Ja empirycznego. Wskazuje on trzy grupy odmiennych teorii teorii „czystego ego” w których tożsamość i jedność nie są funkcjami Ja empirycznego:

1)     teorie duszy ( Kartezjusz)  - rozumianej jako substancja nie materialna

2)     teorie asocjacyjne – tożsamość i jedność niewytłumaczalne właściwości skojarzonych zbiorów myśli.

3)     teorie transcendentalnego ego (Kant) -  tożsamość i jedność wrodzonymi właściwościami umysłu.

Poglądy Gordona Allporta

Allport chciał przywrócenia „pojęciu ego” wysokiego statusu w psychologii. Allporta zamiennie używa terminów „ego” i „ja”.

Allport wyróżnił:

1)Ego poznające – oznacza doświadczający podmiot, odpowiada filozoficznemu pojęciu

„ czystego ego” i funkcjom, które James przypisywał duchowym komponentom Ja empirycznego.

2) Ego jako obiekt władzy – to Ja cielesne, które u Jamesa było ja materialnym.

3)Ego jako pierwotny egocentryzm koresponduje z poszukiwaniem Ja w zakresie Ja materialnego u Jamesa

4)Ego jako popęd do dominacji – odnosi się do tej części osobowości, która domaga się statusu i uznania i koresponduje z poszukiwaniem Ja w zakresie Ja społecznego u Jamesa.

5)Ego jako bierna organizacja procesów umysłowych – to nawiązanie Allporta wobec freudowskiego pojęcia ego, jako neutralnego arbitra pomiędzy siłami Id, superego i środowiska.

6)Ego jako walczące o osiągnięcie celu -  koresponduje z poszukiwaniem Ja w zakresie Ja duchowego u Jamesa oraz z dynamicznym podejściem ego w myśleniu psychoanalitycznym.

7)Ego jako system zachowań – oznacza, zgodnie z psychologią postaci, centralny obszar osobowości ( Koffka)

8)Ego jako subiektywna organizacja wpływów kulturowych – odnosi się do Ja jako efektu doświadczeń socjalistycznych, jako systemu społecznych wartości.

Zaangażowanie ego lub jego brak powoduje znaczące różnice w zachowaniu ludzi. Inaczej człowiek zachowuje się gdy znajduje się w sytuacji rutynowej, bezosobowej, neutralnej inaczej gdy angażuje się w zadanie, w tym drugim przypadku ego funkcjonuje na wszystkich ośmiu wymienionych poziomach.

I.                   JA POZNAJĄCE (The self as knower)

Empiryczne potraktowanie Ja poznającego, w odniesieniu do dwóch obszarów : do JA jako systemu pamięciowego oraz do zniekształceń pojawiających się w sądach dotyczących JA.

Ja jako system pamięciowy

James Mill ; „ Zjawiska JA i Pamięci to po prostu dwa aspekty tego samego”

Kurt Koffka;  poświecił część swojej pracy na przedstawienie funkcjonowania ego jako systemu pamięciowego.

Greenwald – na podstawie badań opisał trzy zjawiska dotyczące związku Ja/ pamięć.

1)Efekt generowania przez JA.

Informacje aktywnie tworzone przez uczącego się są łatwiej przypominane niż informacje przyswojone biernie.

2)Efekt odnoszenia do JA.

Informacje kodowanie w odniesieniu do Ja są łatwiej przypominane niż informacje kodowane inaczej.

3)Efekt zaangażowania JA

Informacje kojarzone z długotrwałymi, nieukończonymi zadaniami są łatwiej wydobywane niż z info. kojarzone z zadaniami zakończonymi.

4)Efekt ubocznego generowania

Greenwald przeprowadził badania, polegające na ułożeniu 20 zdań, które miało zawierać jeden z 20 podanych rzeczowników plus nazwisko pewnej osoby.  Później przeprowadził test pamięci i wykazał, że badani łączący rzeczowniki z nazwiskami znanych sobie osób odpamiętywali więcej rzeczowników, niż osoby łączące rzeczowniki z nazwiskami osób nieznajomych. Stąd nazwa efektu.

Ostatnie badania nad efektem odniesienia do JA.

Obecne badania potwierdzają Efekt odnoszenia do Ja. ( badania Rogera; Bower i Gilligan; Friedman; Bellezza)

Efekt odnoszenia do JA, a efekt odnoszenia do innych.

Porównywano wpływ, jaki na późniejsze przypominanie ma wydawanie sądów na swój temat i wydawanie sądów na temat innych. Wyniki badań są niespójne.

W badaniu gdzie zmienną niezależną był stopień bliskości dla osoby badanej osób opisywanych przez nią w eksperymencie wyszło, że przypadkowe przypominanie wzrasta wraz ze wzrostem bliskości INNEGO opisywanego w zadaniu eksperymentalnym.

Modyfikacje eliminujące efekt odnoszenia do JA.

Keenan i Baillet – badacze sugerują, że efekt odnoszenia do Ja może pojawiać się jedynie w przypadku sądów wartościujących.

Lord – przypominanie nazw przedmiotów było gorsze dla zadań w których wyobrażano sobie siebie w interakcji z tymi przedmiotami, niż dla zadań w których wyobrażano sobie innych w interakcji z tymi przedmiotami.

Lord – zasugerował, że wyobrażanie na temat JA nie jest częścią JA jako struktury pamięciowej.

Maki i McCaul – stwierdzili występowanie efektu odnoszenia do JA ( tylko dla przymiotników, nie występuje natomiast dla rzeczowników).

Na podstawie powyższych badań nad prawdziwością efektu odnoszenia do JA można wyprowadzić trzy hipotezy empiryczne:

1)     Efekt odnoszenia do Ja pojawia się jedynie w przypadku przymiotników (cech)

2)     Efekt ten pojawia się jedynie wtedy, gdy zadanie wymaga wydania sądu ewaluatywnego.

3)     Efekt ten nie występuje w zadaniach wykorzystujących wyobraźnie.

Teoretyczne Implikacje efektów odnoszenia do JA.

Ciekawych Wyjaśnień dot. efektu odnoszenia do Ja uzyskano w kontekście procesów kodowania lub używania istniejących struktur poznawczych.

Procesy kodowania.

Interpretacje tą zaproponował Bower, a wygląda ona następująco: zadania odnoszące się do JA wywołują bardziej złożone kodowanie asocjacyjne, niż zadania odnoszące się np. do INNYCH lub polegające na wydawaniu sądów semantycznych.

Drobne problemy: Czasami sądy dotyczące Ja wydajemy szybciej niż w stosunku sądów dot. innych, a inna ważna hipoteza głosi: wraz z wzrostem poznawczej złożoności sądu rośnie czas jaki jest potrzebny na wydanie tego sądu. Tak więc, żeby utrzymać interpretacje odwołującą się do procesów kodowania, należy odrzucić powyższą hipotezę.

Istniejąca struktura poznawcza – prototyp.

W tym ujęciu JA traktowane jest jako prototyp.

Dotychczasowe badania dot. Prototypów poznawczych pokazały:

1)coś jest oceniane wolniej lub szybciej, w zależności od stopnia podobieństwa do prototypu danej kategorii.

2) Fałszywe rozpoznania pojawiają się w przypadku obiektów uprzednio nie prezentowanych, a bardzo podobnych do prototypu.

Interpretacje te podtrzymują wyniki mówiące o szybkim wydawaniu sądów odnośnie Ja i popełnianiu Fałszywych rozpoznań w dla nie prezentowanych uprzednio przymiotników odnoszących się do JA.

Istniejąca struktura poznawcza – wewnętrzne wskazówki.

Druga z hipotez posługująca się pojęciem struktury poznawczej, traktuje JA jako zorganizowany system, będący w stanie dostarczać wskazówek przy zapamiętywaniu i odtwarzaniu. Istnieje „struktura wskazująca” ( kolejny konstrukt hipotetyczny) , która dostarcza wewnętrznych, ukrytych wskazówek dla materiału odnoszącego się jakoś do JA.

Żadna z powyższych hipotez nie została obalona, co wskazuje że powinniśmy mówić raczej o efektach odnoszenia do Ja i niż jednym efekcie.

ZNIEKSZTAŁCENIA W SĄDACH DOTYCZACYCH JA.

Totalitarne ego.

Układ trzech rodzajów zniekształceń nazwany został „totalitarnym ego”, poniżej owe zniekształcenia:

1)     egocentryzm – tendencja do skupiania się na Ja w procesach pamięciowych i przy wydawaniu sądów

2)     przecenianie sprawności własnego działania – tendencja do spostrzegania siebie jako efektywnego w osiąganiu wyników pożądanych i unikaniu wyników niepożądanych

3)     konserwatyzm poznawczy – tendencja do oporu przed zmianami poznawczymi.

Egocentryzm

Widać w zjawiskach:

-  dotyczących relacji JA/Pamięć ( uprzywilejowana pozycja pamiętania informacji odnoszących się do JA )

- spostrzegania Ja w sekwencjach przyczynowych

- jako tego, który ma wpływ albo obiektu pozostającego pod wpływem

Przecenianie sprawności własnego działania

Obecność tego typu zniekształcenia u osób z normalną osobowością pokazują cztery grupy badań:

1)     tendencja do łatwiejszego przypominania sobie sukcesów niż porażek

2)     przypisywanie sobie odpowiedzialności za sukcesy, ale nie za porażki w zadaniach indywidualnych lub grupowych.

3)     Nie przyjmowanie odpowiedzialności za krzywdzenie innych.

4)     Tendencja do identyfikowania się ze zwycięzcami i odcinania się od przegrywających.

Konserwatyzm poznawczy

W zakresie percepcji przejawia się w stałości percepcyjnej.

Dwa inne procesy oporu przed zmianą

1)proces zniekształcania dla potwierdzania – ujawnia się w :

a)     wybiórcze poszukiwanie informacji potwierdzających wcześniejsze hipotezy.

b)     Wybiórczym przypominaniu sobie informacji potwierdzających wcześniej uznane poglądy.

c)      Wybiórczym wymyślaniu argumentów potwierdzających opinie, które są przedmiotem ataku.

d)     Selektywnym wartościowaniu badaczy własnych wyników, ze względu na ich zgodność z przedstawionymi wcześniej hipotezami.

2)Proces przeobrażenia w pamięci

a) w systematycznym błędnym odtwarzaniu pierwotnych opinii tak, by zatuszować zmiany jakim one uległy.

b) przekonaniu, że nowo poznane fakty, już od dawna tkwią w pamięci.

c) przecenianiu prawidłowości niedokładnych wspomnień.

Przeobrażanie w pamięci, ma ciekawą właściwość – pozwala na autentyczne zmiany treści zakodowanych w pamięci.

Funkcje zniekształceń dokonywanych przez totalitarne ego:

- utrzymywania organizującji, porządkująca wiedze (kodowanie podobnych informacji, napotkanych w różnych momentach w te same kategorie) lecz tej funkcji Greenwaldowi nie udało się wprost pogodzić.

- skuteczne postępowanie w sytuacjach, gdy wytrwałość może być najważniejszym warunkiem sukcesu.

IMPLIKACJE DLA KONCEPCJI JA POZNAJĄCEGO

Rozważania odnośnie Ja w oparciu o Metaforę Komputerową. Używając metafory komputera identyfikujemy subiektywne aspekty JA z JA jako procesem, a stąd – programem komputera. Zaś JA jako obiekt poznania identyfikujemy z treścią procesów poznawczych a stąd – z danymi.

Inne metafory : metafora lustra, Ja jako molekuła DNA ( rozważania filozoficzne)

Metafora komputerowa służy wprowadzeniu Ja poznającego w obszar psychologii empirycznej.

...