Program ochrony zasobów genetycznych
pszczół rasy środkowoeuropejskiej linii Augustowska
1. Historia rasy
Rasa pszczół środkowoeuropejska Apis mellifera mellifera L. pierwotnie obejmowała swym zasięgiem tereny całej Polski, z wyjątkiem jej południowych krańców. Pszczoły te podlegały jedynie selekcji naturalnej i przystosowały się do trudnych warunków klimatyczno-pożytkowych naszego kraju. Wytworzyły szereg cennych cech takich jak bardzo dobra zimotrwałość rodzin, ostrożne czerwienie przy nawrotach zimna wiosną, szybki rozwój rodzin po ustabilizowaniu się warunków pogodowych. W trakcie ewolucji powstało szereg populacji lokalnych o cechach pszczoły środkowoeuropejskiej, nieznacznie różniących się od siebie.
Na skutek masowego importu obcych ras pszczół do Polski, szczególnie w latach sześćdziesiątych XX wieku, nastąpiło niemal całkowite wyparcie pszczół środkowoeuropejskich z terenu ich naturalnego występowania. Wynikało to głównie ze specyfiki unasieniania pszczół – trutnie latając w powietrzu unasieniają naturalnie matki w całej populacji, wskutek czego następuje bardzo szybka introdukcja obcych genów, nawet przy niewielkiej ilości importowanych matek.
Jedną z linii reprezentujących genotyp pszczół środkowoeuropejskich w stosunkowo czystej formie w środowisku naturalnym dla ich pierwotnego występowania są pszczoły linii M Augustowska utrzymywane w pasiekach na terenie Puszczy Augustowskiej. Są one objęte ochroną już od lat 70 ubiegłego wieku w utworzonym w tym celu administracyjnie rejonie hodowli zachowawczej, dzięki czemu przetrwały i stanowią obecnie cenne źródło genów pszczół środkowoeuropejskich. Program ochrony pszczół augustowskich realizowany początkowo przez Oddziały Centralnej Stacji Hodowli Zwierząt, a od 2001r. Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt doprowadził do utworzenia stada zachowawczego tej linii w pasiece w Olecku, obecnie należącej do Stacji Hodowli i Unasieniania Zwierząt Sp. z o.o. w Bydgoszczy oraz kilku stad w pasiekach indywidualnych.
2. Uzasadnienie konieczności ochrony
W rejonie hodowli zachowawczej pszczoły utrzymywane są w większości przez pszczelarzy indywidualnych. W latach siedemdziesiątych XX wieku populacja w rejonie liczyła ok. 1500 rodzin pszczelich. W ostatnich latach liczebność populacji wykazuje tendencje spadkowe, ze względu na ubogie pożytki i trudne warunki klimatyczne bytowania pszczół. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na zmniejszanie się populacji jest starzenie się i wymieranie pszczelarzy, którzy nie pozostawiają następców.
Wśród pszczelarzy przeważają ludzie starsi, hołdujący tradycyjnym metodom gospodarki pasiecznej w ulach najstarszego w Polsce typu warszawskiego zwykłego, zrobionych własnoręcznie lub dziedziczonych z ojca na syna. Ze względu na oddalenie od większych ośrodków, w pasiekach tych przetrwały bardziej prymitywne systemy gospodarki pasiecznej, nastawione na rójki, gdzie nie stosuje się metod ograniczania czerwienia matek i sterowania rozwojem pszczół, a pszczołom nie odbiera się całego miodu przed zimą. Tradycyjne, a nawet obrzędowe traktowanie pszczół, z jakim mamy tu do czynienia, jest zanikającym elementem historycznym kultury rolniczej i miejscowego folkloru.
Niepokojącym zjawiskiem ostatnich lat jest napływ właścicieli działek z innych rejonów Polski w tym pszczelarzy, którzy nie są zainteresowani utrzymywaniem pszczół augustowskich lub nie wiedzą o utworzonym rejonie hodowli zachowawczej. Stwarza to istotne zagrożenie ze względu na możliwość introdukcji pszczół innych ras i linii do populacji chronionej.
W hodowli pszczół postęp nie opiera się wyłącznie na selekcjonowaniu populacji w obrębie linii, ale przede wszystkim wynika z wykorzystania ich zdolności krzyżowniczej. Pszczoły miejscowe (tzn. rodzime) posiadają cechy mogące mieć duże znaczenie w krzyżowaniu z innymi liniami. Powtarzalność rezultatów krzyżowania zależy od utrzymywania populacji w czystości rasy i linii.
Przy ogólnie zmieszańcowanym pogłowiu pszczół w Polsce konieczne jest chronienie pozostałości pszczół miejscowych w ich naturalnych enklawach, gdzie do tej pory przetrwały dzięki swej odrębności genetycznej i unikatowym cechom.
3. Cele programu
1) Zachowanie populacji pszczół miejscowych M Augustowska w rejonie hodowli zachowawczej, z równoczesnym dążeniem do utrzymania ich liczebności na poziomie nie mniejszym niż 1000 rodzin pszczelich, w tym w centrum rejonu co najmniej 200 rodzin.
2) Zwiększenie i utrzymanie liczebności stad zachowawczych na poziomie minimum 200 rodzin pszczelich w linii M Augustowska.
3) Stabilizacja i zachowanie w stadach zachowawczych cech typowych dla linii.
4) Reintrodukcja matek ze stad zachowawczych do populacji utrzymywanej w obrębie rejonu hodowli zachowawczej.
5) Doskonalenie cech użytkowych takich jak: miodność, nierojność, łagodność, przy zachowaniu charakterystycznych dla chronionej populacji cech fenotypowych oraz biologicznych, takich jak: dobra zimotrwałość, dostosowanie rozwoju rodzin pszczelich do warunków zewnętrznych.
rasa: środkowoeuropejska (M) linia: Augustowska (A)
I.
Przynależność rasowa
1)
na podstawie cech:
- długość języczka
- indeks kubitalny
Zakres wartości cech z pomiarów mieści się w ramach
modelu dla rasy środkowoeuropejskiej w zakresie +/- 3Z (Z= wskaźnik podobieństwa wg Gromisz M. Pszczelnicze Zeszyty Naukowe, PWRiL 1981 r.,s.51)
lub
Zakres wartości cech mieści się w ramach modelu dla populacji ekotypowej, określonego przez ISK OP w Puławach
2)
na podstawie użyłkowania prawego skrzydła)
Wskaźnik podobieństwa do populacji wzorcowej dla badanej próbki pszczół nie powinien być większy od 3 (WP≤3).
II.
Cechy fenotypowe
Ubarwienie osobników
ubarwienie wszystkich osobników jest jednolicie ciemne, bez zażółceń;
u czerwiących matek dopuszczalne jest brązowe rozjaśnienie sternitów, tergitów i odnóży (bez zażółceń) oraz jaśniejsze ubarwienie owłosienia u wszystkich osobników
Kształt matek
matki o kształcie wydłużonym - nie krótkie i beczkowate, o wyglądzie prawidłowym, bez wyraźnych wad anatomicznych i uszkodzeń mechanicznych
III.
Cechy biologiczne
Rozwój
wiosną zaczyna intensywny wychów czerwiu w momencie dopływu pyłku do gniazda; rodziny pszczele rozwijają się bardzo dynamicznie
Skłonność do rójki
na brak pożytku i zbyt ciasne gniazdo reagują trudnym do opanowania nastrojem rojowym
3)
Sposób zachowania pszczół wskazujący na ich łagodność lub złośliwość.
nie reagują zwiększoną złośliwością na przerwy w dopływie nektaru; wykazują nieco zwiększoną złośliwość przy złej pogodzie
4)
Zimotrwałość
linia dobrze zimuje, wykazuje małe zużycie pokarmu w czasie zimowli, pszczoły kończą zimowlę z małym lub średnim osypem
IV.
Cechy zachowania
Zachowanie pszczół na plastrze
pszczoły, jak również matki w czasie przeglądu gniazda wykazują znaczny niepokój i są ruchliwe, robotnice szybko biegają po plastrze, spływają w dół, tworząc grona
Miejsce gromadzenia zapasów
zapasy miodu pszczoły gromadzą wokół czerwiu; niezbyt chętnie zagospodarowują nadstawki; pyłek zbierają intensywnie gromadząc go wokół czerwiu lub w komórkach między czerwiem, układając go w sposób nieuporządkowany na różnych plastrach
Ograniczanie czerwienia matek
wykazują skłonność do ograniczania matek w czerwieniu przy bardzo intensywnych pożytkach
Sposób zasklepiania plastrów
zasklep na świeżo poszytych plastrach (po pożytku głównym) - na sucho lub półmokro
V.
Cechy produkcyjne
Miodność
linia wykorzystuje pożytki od wczesnych do późnych (od rzepaku do spadzi); bardzo dobrze wykorzystuje pożytki ubogie
Próbki pszczół do oceny przynależności rasowej są preparowane w pasiece utrzymującej stado zachowawcze wiodące; pomiary i analizy wykonywane są w laboratorium morfologii pszczół, znajdującym się obecnie w Stacji Hodowli i Unasieniania Zwierząt w Bydgoszczy Sp. z o.o., Pasieka Hodowlana w Olecku, Sekcja Hodowlana w Parzniewie.
5. Zakres prowadzenia oceny wartości użytkowej pszczół niezbędny do realizacji programu
Dla pszczół linii hodowlanej M Augustowska prowadzi się ocenę wartości użytkowej łącznie z oceną wartości hodowlanej. Ocena prowadzona jest wg stacjonarnej lub terenowej metodyki oceny pszczół zgodnie z obowiązującymi przepisami. Ocena obejmuje poszczególne matki pszczele pochodzące z linii hodowlanej pszczół M Augustowska.
A. Szczegółowy sposób prowadzenia oceny stacjonarnej dla linii hodowlanej pszczółM Augustowska wg Stacjonarnej metodyki oceny pszczół.
Cechy podlegające ocenie oraz zasady ich oceny:
W ocenie stacjonarnej prowadzona jest ocena fenotypu oraz ocena cech użytkowych.
Ocena fenotypu prowadzona jest według skali (++), (+), (-), ocena pozostałych cech wg. skali punktowej od 1 do 3 punktów lub 0 do 3 punktów.
I. Cechy fenotypowe:
1) Ubarwienie szkieletu chitynowego matek, robotnic i trutni
cecha pożądana: jednolicie ciemne (++)
u matek czerwiących brązowe rozjaśnienia sternitów, tergitów i odnóży oraz jaśniejsze owłosienie u wszystkich osobników (+)
cecha dyskwalifikująca: osobniki zażółcone (-)
termin obserwacji: matek i trutni podczas unasieniania,
pszczół-robotnic podczas przeglądu rodzin w stadzie
2) Kształt i ogólny wygląd matek:
cecha pożądana: matki wydłużone o prawidłowej budowie (++)
cecha dyskwalifikująca: matki krótkie, beczkowate, małe, koślawe, z uszkodzeniami mechanicznymi (-)
termin obserwacji: po wygryzieniu matek i obserwacja matek czerwiących
II. Cechy biologiczne
1) Dostosowanie rozwoju do warunków zewnętrznych – oceniane na podstawie ilości czerwiu w rodzinie przeliczonej na pełne plastry (z dokładnością do 0,5 plastra) w następujących terminach:
I pomiar - przy przeglądzie wiosennym,
II pomiar - po około 30 dniach po I pomiarze,
w porównaniu do średniej ocenianej populacji.
Skala oceny:
3 pkt. – wartości z I pomiaru średnie i poniżej średniej, różnica z pomiarów co najmniej średnia
2 pkt. - wartości z I pomiaru powyżej średniej, różnica z pomiarów średnia lub większa od średniej
l pkt. - różnica z pomiarów poniżej średniej.
Przy określaniu średnich wartości przyjmuje się tolerancję +- 0,5 plastra czerwiu.
2) skłonność do rójki - oceniana na podstawie skłonności do występowania nastroju rojowego w rodzinie (budowanie miseczek matecznikowych lub mateczników rojowych), a także na podstawie reakcji rodziny na zabiegi przeciwrojowe.
3 pkt.- rodziny bez nastroju rojowego,
2 pkt. - rodziny z pozytywną reakcją na zabiegi przeciwrojowe
l pkt. - rodziny wymagające intensywnych zabiegów przeciwrojowych
0 pkt. - wyjście roju lub konieczność rozrojenia
3) sposób zachowania wskazujący na łagodność lub złośliwość - oceniana na podstawie reakcji pszczół na prace w rodzinie pszczelej i na dym.
3 pkt. - rodziny spokojnie obsługiwane pozwalają pszczelarzowi na pracę bez dymu lub
przy użyciu minimalnej ilości dymu;
2 pkt. – pszczoły atakują z przyczyn uzasadnionych (pogorszenie warunków atmosferycznych lub nieumiejętna obsługa);
l pkt. - pszczoły atakują bez powodu;
0 pkt. - wybitna złośliwość pszczół przejawiająca się żądleniem nawet przy zbliżaniu się do ula - dyskwalifikacja.
4) zimotrwałość - oceniana na podstawie ilości plastrów obsiadanych przez pszczoły na wiosnę podczas pierwszego możliwego przeglądu po pierwszym oblocie wiosennym, w stosunku do wielkości rodziny zazimowanej (konieczności ścieśniania gniazda) oraz na podstawie ogólnej kondycji rodziny pszczelej po zimowli.
3 pkt.- rodziny silne, nie wymagające ścieśniania gniazda,
2 pkt. - rodziny z małym osypem wymagające niewielkiego ścieśnienia gniazda (1-2 plastry),
l pkt. - rodziny wymagające ścieśnienia gniazda o większą liczbę ramek, z dużym osypem, zawilgoconymi czy zaperzonymi plastrami, w ogólnie słabej kondycji
0 pkt. - spadek rodziny zimą lub rodzina nie rokująca rozwoju
Rodziny otrzymujące 0 lub l punkt będą dyskwalifikowane.
III. Cechy zachowania:
1) Zachowanie pszczół na plastrach po wyjęciu z ula:
...
KOBRRA666