Wychowanie przez sztukę.pdf

Spis treści

Temat Numeru

Joan Parr – Wychowanie przez sztukę, czyli

powszechne prawo i ogólna korzyść

Idee

Colwyn Trevarthen – Znaczenie twórczości

artystycznej w życiu dziecka

Richard Holloway – Sztuka dla sztuki?

Piero Sacchetto – Uwaga: TWÓRCZOŚĆ!

Doświadczenia

Herwig Deweerdt – O sztuce i edukacji

Vea Vecchi – Odwaga wyobraźni

Ana Angélica Albano – Przekształcanie

rzeczywistości

Wenche Rønning, Lillian Selvik,

Anne Soie Skogvold, Torunn Baade Aalstad –

Miejsce dla sztuki

Elisa Marques, Pedro Sousa – Edukacja za jedno

kliknięcie

Annika Claesdotter – Dobrze jest mieć

pedagogów kultury

Ida Berendsen – Program zajęć artystyczno-

-warsztatowych

W centrum uwagi

36 Muna Khleii – Muzyka w Palestynie

www.childrenineurope.org

redaktor naczelny: Peter Moss

współredaktor: Anke Krause

redaktor polskiego wydania: Teresa Ogrodzińska

asystent redaktora polskiego wydania: Marta Białek-Graczyk

tłumaczenie: Ewa Pulkowska

produkcja: Marta Białek-Graczyk

graika: Piotr Bukowski

korekta: Anna Twardziak

fotograie: archiwum „Dzieci w Europie“

wydawca: Fundacja Rozwoju Dzieci im. J.A. Komeńskiego,

www.frd.org.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Przedruk lub kopiowanie całości albo fragmentów

artykułów z wyjątkiem cytatów w artykułach i przeglądach krytycznych - możliwe

jest tylko na podstawie pisemnej zgody wydawcy.

Dzieci w Europie są publikowane dzięki wsparciu

Bernard van Leer Foundation, www.bernardvanleer.org

Wychowanie przez sztukę,

czyli powszechne prawo

i ogólna korzyść

Twórczość nie jest wyłączną domeną sztuki. Curriculum for

Excellence w części poświęconej nauczaniu przedmiotów

ścisłych mówi o rozbudzaniu ciekawości i potrzeby poznania,

bez których niemożliwe jest stworzenie czegokolwiek. Kilka

artykułów, między innymi tekst Vei Vecchi na temat projektu

„Światło” realizowanego w Reggio Emilia oraz tekst z Danii

z opisem programu zajęć warsztatowych „Vaerkstedsfag”,

odwołuje się do naturalnych związków między twórczością,

nauką i sztuką.

Właśnie dlatego Szkocka Rada do Spraw Kultury

(Scottish Arts Council) we współpracy ze szkockim

rządem i władzami samorządowymi siedmiu szkockich

hrabstw wprowadza innowacyjną metodę pracy w szkole

polegającą na tworzeniu interdyscyplinarnych zespołów

złożonych z twórców i nauczycieli, którzy razem prowadzą

zajęcia z różnych dziedzin wiedzy, np. nauczyciele izyki

współpracują z tancerzami, nauczyciele matematyki

z fotografami itd. (http://www.scottisharts.org.uk/1/

information/publications/1002034.aspx)

W 2006 roku miałam przyjemność uczestniczyć w lizbońskiej

konferencji UNESCO poświęconej wychowaniu przez sztukę.

Na konferencji Ken Robinson, dyrektor oświatowy w Centrum

im. Johna Paula Getty’ego w Los Angeles opowiedział historię

o chłopczyku, który rysował na lekcji. „Co rysujesz?” – spytał

nauczyciel. „Boga” – odpowiedział chłopiec. „A to ciekawe –

stwierdził nauczyciel – sądziłem, że nikt nie wie, jak wygląda

Bóg”. „To za chwilę się dowie” – odparł chłopiec. Każdy,

kto kiedykolwiek pracował z małym dzieckiem, na pewno

ma w zanadrzu wiele podobnych anegdot na temat sztuki,

twórczości, wiary we własne siły, potrzeby eksperymentowania,

radości odkrywania nowego, nauki i zabawy, które stanowią

silne bodźce wspomagające rozwój indywidualny i społeczny.

nasi autorzy akceptują użycie słowa „twórczość” w odniesieniu

do działań najmłodszych. Herwig Deweerdt twierdzi, że zamiast

o sztuce czy kreatywności małych dzieci powinniśmy raczej

mówić o wypowiedzi. Zainteresowanych dyskusją na ten temat

odsyłam do niedawnej publikacji Angielskiej Rady do Spraw

Kultury (Arts Council England) pt. The rhetorics of creativity:

A review of the literature . (http://www.creative-partnerships.

com/content/gdocs/rhetorics.pdf)

Wspomniany tekst omawia pojęcie twórczości, wymienia

dziewięć różnych znaczeń tego słowa i „proponuje oryginalne

ujęcie, które pozwala zorientować się w mnogości teorii

dotyczących tematu”.

Ponoć Einstein powiedział kiedyś: „Gdy zastanawiam się nad

sobą i własnym sposobem myślenia, dochodzę do wniosku,

że większe znaczenie miał dla mnie dar fantazjowania niż

umiejętność przyswajania wiedzy”. Fakty mają ograniczoną

wartość, jeśli nie towarzyszy im wyobraźnia. Waga teorii,

nawet tych sprawdzonych, jest względna, jeśli nie można ich

przedstawić innym, a nie da się tego zrobić bez użycia słów,

obrazów, dźwięków czy gestów, czyli inaczej mówiąc – bez

odwołania się do sztuki. I w ten sposób znów wracamy do

kwestii porozumiewania się.

W Szkocji, jak w wielu innych krajach, trwa debata nad

sposobem zapewnienia każdemu dziecku możliwości pełnego

rozwoju. Osobiście uważam, że jednym z najważniejszych

elementów procesu rozwojowego jest zachęcanie dzieci do

działań twórczych. Tę kwestię porusza ciekawy raport autorstwa

Paula Robertsa z Ministerstwa do Spraw Dzieci, Szkolnictwa

i Rodziny w Anglii (English Department for Children, Schools

and Families). (http://www.culture.gov.uk/Reference_library/

Publications/archive_2006/nurturing_creativity.htm)

Konferencja UNESCO stała się ważnym wydarzeniem z kilku

powodów. Przede wszystkim, po raz pierwszy problematyce

wychowania przez sztukę poświęcono tak wiele uwagi na forum

międzynarodowym. Po drugie, delegaci mieli okazję zapoznać

się z kwestiami, z którymi politycy i praktycy muszą się mierzyć

w różnych sytuacjach polityczno-społecznych. Po trzecie, dzięki

konferencji powstał program edukacji artystyczno-kulturalnej

pt. UNESCO Road Map for Arts Education . Dokument ten

odwołuje się do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

i zawiera listę zaleceń o charakterze ponadnarodowym.

(http://portal.unesco.org/culture/es/ev.php-URL_

ID=30335&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html )

Szkocki rząd inansuje obecnie realizację na terenie Szkocji

13 projektów pod wspólnym tytułem „Cultural Pathinder”

(„Pionierzy kultury”); (http://www.scotland.gov.uk/Topics/

ArtsCulture/CulturalPolicy/workinggroup). Ich celem

jest opracowanie skutecznych sposobów mobilizacji do

uczestnictwa w kulturze. Realizacją projektów zajmują się

w samorządach tzw. Towarzystwa Rozwoju Społecznego

(Community Planning Partnerships), a w centrum uwagi

znajdują się społeczności, które najrzadziej korzystają z dóbr

kultury. Jeden z projektów, adresowany do dzieci w wieku

przedszkolnym, ich rodziców i opiekunów na obszarach

szczególnie dotkliwej marginalizacji społecznej, obejmuje

hrabstwa Renfrewshire, East Renfrewshire oraz Inverclyde.

Colwyn Trevarthen w swoim artykule przytacza słowa Alfreda

Northa Whiteheada: „Paradoks, który pogrzebał wiele

obiecujących teorii kształcenia polega na tym, że ćwiczenie

umiejętności technicznych może bardzo skutecznie zdusić

wyobraźnię”. Aby tej pułapki uniknąć, możemy się uczyć

od dzieci nowych sposobów wykorzystywania techniki do

odczytywania i interpretowania rzeczywistości, jak pokazuje

przykład z Portugalii, a także tego, by czasem usiąść nad

głębokim stawem z kamienną rzeźbą i patrząc na wodę,

pogrążyć się w ilozoicznej zadumie (bo właściwie – czemu

nie?), jak pokazuje przykład z Norwegii.

Wiele kwestii, które porusza program UNESCO znalazło odbicie

w naszej publikacji. Warto przy tym wspomnieć o pewnym

znamiennym paradoksie, który odnotowują w swoich artykułach

Herwig Deweerdt, Richard Holloway i Colwyn Trevarthen, czyli

o tym, że: „my, dorośli, podziwiamy dziecięcą spontaniczność”,

ale „przypisaliśmy zabawę do okresu dzieciństwa” i dlatego

uważamy, że „geniusz polega na odnajdywaniu w sobie

wrażliwości dziecka”, i że „dzieci to urodzeni twórcy [...]

a ich intuicyjna twórczość to coś więcej niż zabawa”. Dorośli

mogliby się wiele od dzieci nauczyć, np. jak scalić na powrót

elementy, które Helena Rodrigues w powiązaniu z muzyką

opisuje jako „części składowe ciała i umysłu – izyczną,

racjonalną, emocjonalną i duchową”. Skoro mowa o skutecznym

wychowywaniu najmłodszych przez sztukę, wypada również

nadmienić, że podejście „zorientowane na ucznia” sprawdza się

niezależnie od wieku.

O ścisłych związkach między sztuką a tożsamością społeczną

traktują teksty z Norwegii i Palestyny. Wzruszająco ujął to

Ramzi Abu Redwan, mówiąc, że muzyka „jest sposobem

przechowania własnej tożsamości w czasach okupacji, gdy

czynione są usilne starania, by tę tożsamość unicestwić”.

W Szkocji ponownej analizie poddano program nauczania, który

obecnie ma postać ogólnych zaleceń, a nie szczegółowych

wytycznych. W nowo tworzonym programie, nazwanym

Curriculum for Excellence (Program na rzecz doskonałości;

http://www.curriculumforexcellencescotland.gov.uk/),

znalazły się elementy umożliwiające wychowanie przez sztukę.

W opublikowanych już dokumentach pada stwierdzenie, że

celem oświaty jest „stworzenie dzieciom możliwości efektywnej

nauki, skutecznego uczestnictwa w życiu społecznym, rozwoju

odpowiedzialności społecznej oraz wiary we własne siły”.

Pojawiły się też między innymi propozycje zniesienia sztywnych

podziałów między przedmiotami, organizowania lekcji

z udziałem ekspertów z różnych dziedzin oraz zapewnienia

uczniom możliwości uczenia się poprzez prowadzenie

doświadczeń. Odwołanie się do kultury i sztuki podczas

realizacji tych zamierzeń wydaje się dobrym pomysłem, dlatego

niewykluczone, że wychowanie przez sztukę znajdzie swoje

miejsce w formalnej strukturze oświatowej.

Mam nadzieję, że nasza publikacja pozwoli na szerszą

dyskusję nad poruszaną problematyką na forum krajowym

i międzynarodowym. Na grudzień 2008 roku organizacja

Children in Scotland, zajmująca się działaniami edukacyjno-

opiekuńczymi na rzecz dzieci w Szkocji, planuje zwołanie

konferencji, która pozwoli na wymianę doświadczeń

i prezentację najlepszych rozwiązań. Pozostaje mieć

nadzieję, że konferencja potwierdzi skuteczność naszych

przedsięwzięć i pokaże, że wszyscy razem zmierzamy we

właściwym kierunku.

O pierwszorzędnym znaczeniu sztuki dla edukacji i wychowania

mówi w swoich artykułach wielu naszych autorów. Inny temat

to sztuka jako sposób porozumiewania się, czyli język – piszą

o tym Ana Angélica Albano z Brazylii oraz Ida Berendsen

z Danii, która omawia projekt pod nazwą „Ramatisering”. Trzeci

temat to zależności między sztuką a twórczością. Ken Robinson,

poproszony o deinicję twórczości, odparł: „Wyobraźnia

to zdolność do nieszablonowego myślenia, a twórczość to

wyobraźnia zastosowana w praktyce”. Niemniej, nie wszyscy

Joan Parr (e-mail: Joan.parr@scottisharts.org.uk),

kieruje działem edukacji Szkockiej Rady do Spraw

Kultury (Scottish Arts Council).

Miejsce sztuki w programach nauczania

Sztuka w programach edukacji elementarnej

Belgia (Flandria) : Nie ma programu nauczania dla dzieci w wieku 0-3 lat. Program dla grupy

wiekowej 2,5-6 lat wiąże się z celami rozwojowymi – działania artystyczne służą osiągnięciu tych

celów, ale brak konkretnego opisu kierunków działań i oczekiwanych efektów.

Dania : Program nauczania dla dzieci w wieku 0-6 lat zawiera temat „Przejawy i wartości kultury”.

Od wychowawców wymaga się, by umożliwiali dzieciom kontakt z kulturą i sztuką oraz zachęcali je

do samodzielnej ekspresji artystycznej. Tematyka zajęć to między innymi literatura dla dzieci, ilmy,

muzyka, plastyka.

Włochy : Nie ma formalnego programu nauczania dla dzieci w wieku 0-3 lat, ale zajęcia artystyczne

są bardzo popularne. Nowy program dla grupy wiekowej 3-6 lat obejmuje „rozwój ekspresji

twórczej poprzez zajęcia ruchowe, plastyczne, muzyczne i multimedialne” oraz określa różne cele

(m.in. rozwój zainteresowań muzycznych i artystycznych, a także umiejętność analizy dzieł sztuki).

Francja : Wytyczne programu nauczania dla dzieci w wieku 0-3 lat nie wspominają o sztuce, choć

występuje w nich słowo „ éveil ”, które w powszechnym rozumieniu odnosi się do kultury. Między

Ministerstwem Kultury a Ministerstwem Spraw Socjalnych istnieje porozumienie o współpracy przy

realizacji przedsięwzięć i szkoleniu nauczycieli. Program dla dzieci w wieku 2,5-6 lat nie poświęca

wiele miejsca sztuce – uwzględnienie jej w zajęciach zależy od decyzji nauczyciela.

Wielka Brytania :

„Niezbędne jest rozwijanie kreatywności dziecka [...] któremu należy zapewnić możliwość wyrażania

własnych myśli, sugestii i uczuć przy wykorzystaniu różnych form ekspresji, np. plastyki, muzyki,

gestu, tańca, zabaw angażujących wyobraźnię i zabaw fabularnych, matematyki oraz projektowania

i techniki”. ( Program nauczania przedszkolnego dla dzieci w wieku 0-5 , tekst z grudnia 2008 r.)

Holandia : W grupie wiekowej 0-4 lat organizowanie zajęć artystycznych zależy od decyzji

prowadzącego. Program ogólnokrajowy (obecnie w fazie tworzenia) obejmuje zajęcia artystyczne,

które jednak nie są obowiązkowe; natomiast na poziomie szkoły podstawowej (czyli w grupie

wiekowej 4-12 lat) edukacja kulturalna, w tym edukacja artystyczna, jest jednym z głównych celów

programu nauczania.

Irlandia Płn. : Program dla grup wiekowych 0-4 lat i 4-6 lat odwołuje się do sztuki, tzn. plastyki,

wzornictwa, muzyki i teatru; ponadto program dla grupy wiekowej 4-6 lat sporo miejsca poświęca

twórczości i twórczemu myśleniu.

Irlandia : Nie ma formalnego programu nauczania w placówkach opiekujących się najmłodszymi

dziećmi. Program dla dzieci w wieku 4-12 lat obejmuje 11 przedmiotów, w tym wychowanie

plastyczne, muzyczne i zajęcia teatralne. Na lekcjach wychowania izycznego można ćwiczyć taniec,

a w ramach przedmiotów humanistycznych zajmować się poezją.

Szkocja : Program dla grupy wiekowej 3-5 lat zawiera dział pod nazwą „Rozwój ekspresji

i wrażliwości na piękno”, który obejmuje edukację artystyczną (w tym malowanie, rysowanie, śpiew,

zabawy fabularne) służącą „budzeniu i wyrażaniu pomysłów, uczuć i wyobraźni”.

Walia : Dzieci powinny rozwijać wyobraźnię i kreatywność przez udział w „twórczych zajęciach,

angażujących wyobraźnię i ekspresję w sferze plastyki, rękodzieła, wzornictwa, muzyki, tańca

i ruchu”. ( Podstawa programowa nauczania dzieci w wieku 3-7 lat )

Polska : Podstawa programowa wychowania przedszkolnego, obejmującego dzieci w wieku 3-6

lat, zawiera cztery obszary edukacyjne, a zajęcia artystyczne pomagają w osiągnięciu określonych

celów, np. rozwijanie zainteresowań artystycznych pomaga dziecku lepiej rozumieć siebie i świat.

Portugalia : Nie ma formalnego programu nauczania dla dzieci w wieku 0-3 lat. W programie

dla dzieci w wieku 3-6 lat jednym z głównych celów jest rozwój ekspresji twórczej i sposobów

porozumiewania się. Program zawiera dział „Fizyka i sztuka” (zajęcia teatralne, plastyczne

i muzyczne), którego celem jest „rozwijanie ekspresji twórczej i sposobów porozumiewania się przy

użyciu różnych form wypowiedzi”.

Szwecja : „Metody, z których należy korzystać w przedszkolu, aby zapewnić dziecku właściwy

rozwój i zachęcić je do nauki powinny zawierać elementy twórczości i porozumiewania się

z wykorzystaniem różnych form ekspresji, np. malarstwa, śpiewu, muzyki, teatru, rytmu, tańca

i ruchu, a także języka mówionego i pisanego [...] Ponadto dla rozwoju i realizacji procesów

twórczych na poziomie przedszkolnym można wykorzystywać multimedia oraz informatykę”.

( Program nauczania dla dzieci w wieku 1-6 la t)

Przygotowanie osób pracujących

z dziećmi w wieku przedszkolnym

Sztuka w programach kierunkowego kształcenia osób pracujących z małymi

dziećmi

Belgia (Flandria) : Zajęcia artystyczne zajmują niewiele miejsca w programach szkolenia opiekunów

przedszkolnych, ale sporo miejsca w programie kształcenia nauczycieli, zarówno pod względem liczby

godzin, jak i pod względem wymagań.

Dania : Edukacja artystyczna odgrywa istotną rolę w programach kształcenia pedagogicznego (zob. artykuł

Idy Berendsen, s.29).

Francja : Zajęcia artystyczne nie wchodzą formalnie w zakres kształcenia osób pracujących z małymi

dziećmi, ale prowadzi się szkolenia dotyczące kreatywności i jej roli w wychowaniu.

Holandia : Programy kształcenia wychowawców przedszkolnych i nauczycieli szkoły podstawowej

obejmują zajęcia artystyczne, ale w ograniczonym zakresie. Zainteresowanie kulturą i sztuką można

pogłębiać w ramach kursów podnoszenia kwaliikacji pedagogicznych.

Irlandia : Kształcenie nauczycieli edukacji elementarnej (pracujących z dziećmi w wieku 4-12 lat) obejmuje

szkolenie umiejętności związanych z plastyką, teatrem i muzyką.

Polska : Studenci pedagogiki przedszkolnej mogą wybrać specjalność „edukacja artystyczna”. Każdy

student musi odbyć 30-godzinny kurs wychowania przez sztukę.

Portugalia : Każda uczelnia ustala własny program studiów pedagogicznych w zakresie edukacji

przedszkolnej, dlatego kursy bardzo się różnią. Na ogół uczelnie oferują ogólny kurs edukacji artystycznej,

ale nie poświęcają zbyt wiele miejsca sztuce i estetyce w programach kształcenia przyszłych nauczycieli.

Osoby bez wykształcenia pedagogicznego pracujące z dziećmi zazwyczaj nie mają przygotowania

artystycznego.

Szwecja : Każda uczelnia przygotowuje własny program kształcenia nauczycieli przedszkolnych, dlatego

kursy różnią się pod względem tematyki i wymagań. Poza tym uczelnie oferują różne specjalizacje.

Włochy : Zajęcia artystyczne zajmują bardzo mało miejsca w programach szkolenia opiekunów

i wychowawców przedszkolnych, ale stanowią ważny element programów podnoszenia kwaliikacji.

Instruktorzy zwani atelieristas (zob. artykuł Vei Vecchi, s.17), którzy na ogół pracują w większych miastach,

mają przygotowanie artystyczne.

Wielka Brytania : Studenci pedagogiki muszą się wykazać wiedzą i umiejętnościami praktycznymi

w zakresie wymaganym przez program kształcenia. Niektóre kursy pedagogiczne umożliwiają specjalizację

w zakresie kulturoznawstwa i muzykologii. Aby uzyskać uprawnienia zawodowe, osoby pracujące z małymi

dziećmi muszą wiedzieć, jak zachęcić dziecko do „kreatywności i twórczych działań” (według wymagań

angielskich) i do „kreatywności od najmłodszych lat” (według wymagań szkockich). „Kreatywność”

rozumie się jako możliwość „tworzenia i wyrażania przez dziecko własnych pomysłów za pomocą sztuki,

projektowania, techniki, konstrukcji, muzyki, tańca, ruchu i zabawy angażującej wyobraźnię”; dzieci

„przejawiają kreatywność w każdej dziedzinie wiedzy” (Szkocja). Niestety, osoby pracujące z małymi

dziećmi mają niewiele zajęć szkoleniowych poświęconych twórczości.

Znaczenie twórczości

Dziecięce próby poszukiwania sensu otaczającego świata

przez uczestnictwo w zabawie to początek naturalnej,

intuicyjnej edukacji kulturowej, poprzedza ona i zarazem

warunkuje komunikację słowną i myślenie werbalne.

Wczesnodziecięca edukacja artystyczna ma własny

rytm i posługuje się formami wyrażania emocji, które

niwelują wszelkie bariery językowo-kulturowe. Jak

twierdzi Jerome Bruner, formalne wykształcenie, czyli

konkretna „kultura edukacyjna”, do której wielką wagę

przywiązują uprzemysłowione i dobrze zorganizowane

kraje, wciąż opiera się na „wspólnocie uczących się”.

W takiej wspólnocie relacje osobowe niewiele odbiegają od

relacji wewnątrz niesformalizowanych grup edukacyjnych,

a to w nich – jak świat długi i szeroki – dzieci nabywają

pożytecznych wiadomości i umiejętności, pracując, bawiąc

się i tworząc wraz z innymi uczniami (rówieśnikami

i starszymi od siebie) oraz dorosłym instruktorem.

Najnowsze badania w dziedzinie neurobiologii dowodzą,

że wyższe funkcje poznawcze zależą od motywacji i emocji,

które powstają w najgłębszych i najstarszych ewolucyjnie

partiach mózgu. Układ emocjonalno-motywacyjny tworzy

się we wczesnej fazie życia płodowego, jeszcze przed

wykształceniem się kory mózgowej. Ma on decydujący

wpływ na nasze późniejsze zachowanie i postrzeganie,

zwłaszcza w okresie dzieciństwa, gdy procesy uczenia

odznaczają się szczególną intensywnością, inwencją

artystyczną i towarzyskością. Inaczej mówiąc, nasze

mózgi są ukształtowane do twórczości i wyposażone

w umiejętność empatycznego odczytywania motywów

oraz uczuć rządzących celowymi i świadomymi działaniami

innych osób.

dziecka

Colwyn Trevarthen i jego współpracownicy

wykazują, dlaczego sztuka jest ludziom niezbędna

do rozwoju i poznawania świata – czyli do życia.

Dzieci to urodzeni twórcy w pełnym znaczeniu tego słowa, ponieważ nadają sens przeżyciom estetycznym, odwołując się do wyobraźni,

odczuć i doświadczeń w bliskich, ożywionych kontaktach z innymi ludźmi, a ich intuicyjna twórczość to coś więcej niż zabawa. Sztuka

przemawia poprzez opowieści, które ubarwiają wyobraźnię i wzbogacają pamięć zbiorową. To właśnie dzięki niej tradycyjne wspólnoty

otwierają się na nowe znaczenia. Najwcześniejsze przejawy inwencji teatralno-muzyczno-poetyckiej – wykorzystanie głosu, gestykulacji,

mimiki i pozy – można zaobserwować już u niemowląt, które w ten sposób porozumiewają się z kochającymi rodzicami.

Poprosiłem cztery osoby zajmujące się edukacją artystyczną

o podzielenie się doświadczeniami i przemyśleniami na

temat znaczenia sztuki dla życia i wychowania dziecka.

W ich odpowiedziach powtarzają się dwa spostrzeżenia.

Po pierwsze, dzieci to urodzeni twórcy i wynalazcy, poeci

i muzycy. Po drugie, dzieci najskuteczniej przyswajają

wiedzę czynnie ucząc się od życzliwych współtowarzyszy.

Wszyscy moi respondenci entuzjastycznie wypowiadają

się o znaczeniu sztuki, która jest źródłem przyjemności

i nadaje życiu sens. Wszyscy podkreślają, że poczucie

współtworzenia umacnia w dziecku wiarę we własne siły

i otwiera na różnorodną wiedzę, nie wyłączając bardziej

racjonalnej edukacji formalnej.

Zarówno u dzieci, jak i u najwybitniejszych przedstawicieli

cywilizacji światowej podstawowym impulsem do nauki

jest pragnienie poznania, wykorzystania zdobytych

doświadczeń i poddania własnych działań ocenie ogółu.

Rytm i słowa kołysanki, którą półrocznemu niemowlęciu

nucą jego rodzice to w zasadzie takie same przejawy

twórczego myślenia, z jakim mamy do czynienia

w przypadku nauk przyrodniczych, matematyki, ilozoii

czy literatury. Proste melodie, przekazywane z pokolenia

na pokolenie, odzwierciedlają wrodzone poczucie rytmu

oraz emocje, bez których niemożliwe jest twórcze myślenie

i działanie. Te melodie zapadają w pamięć jak każde dzieło

sztuki; stanowią intuicyjny rdzeń mądrości i powszechny

model przekazywania wiedzy. Bez chęci i bez potrzeby

współdziałania, dzielenia się energią i wyobraźnią czerpiącą

ze znajomości dorobku kulturalnego nie może być mowy

o porozumieniu między ludźmi. Ta potrzeba łączy naukę

i kulturę, uzależnia je od siebie nawzajem, stanowi część

naturalnego dziedzictwa i dostarcza motywacji, by lepiej

rozumieć świat mądrych ludzi, którzy czynem i słowem

tworzą wiekopomne dzieła.

Psychologowie rozwoju badali głębokie zmiany zachowania zachodzące u osoby dorosłej, która poprzez śpiew i rymowanki staje

się współtwórcą rytmicznego „proto-dialogu”. Ów proto-dialog – jak wykazał Stephen Malloch – odznacza się „komunikatywną

muzykalnością”. Okazuje się, że komunikaty i odpowiedzi niemowlęcia i dorosłego są zadziwiająco powiązane i zsynchronizowane. Gdy

z czasem niemowlę staje się izycznie silniejsze i nabiera większej ochoty do zabawy, stopień skomplikowania wzajemnych oddziaływań

rośnie. Dziecko i kochający dorosły znajdują upodobanie w żartobliwych psotach i przekomarzaniach, a piosenki i wierszyki zyskują status

małych rytuałów o znaczeniu artystycznym. Dziecko, które doświadczyło życzliwego towarzystwa osoby dorosłej, przed ukończeniem

pierwszego roku życia nabiera chęci, by wspólnie zajmować się ulubionymi bajkami, przedmiotami, książkami oraz zwyczajowymi zabawami,

piosenkami i tańcami.

Można w tym miejscu przywołać słowa ilozofa Alfreda

Northa Whiteheada , współautora dzieła Principia

mathematica , który podkreślał znaczenie twórczej

wyobraźni dla procesu edukacyjnego: „Paradoks, który

pogrzebał wiele obiecujących teorii kształcenia polega

na tym, że ćwiczenie umiejętności technicznych może

bardzo skutecznie zdusić wyobraźnię. Ćwiczenie wymaga

powtarzania, a wyobraźnią rządzi impuls. Do pewnego

momentu rozwój umiejętności wytycza nowe szlaki dla

wyobraźni, ale każde ćwiczenie ma swoje granice; gdy je

przekroczy, przynosi więcej szkody niż pożytku. »Lilie na

polu nie pracują i nie przędą«”.

Przytoczona powyżej prawda nabiera szczególnie

dramatycznej wymowy w wypadku dzieci autystycznych,

które mają trudności percepcyjno-motoryczne, oraz

dzieci, których wiarę we własne siły zniszczyło okrutne

czy obojętne traktowanie. Tym dzieciom, pozbawionym

kreatywności i pewności siebie, potrzeba ponadprzeciętnie

życzliwego nastawienia, by zachęcić je do twórczości,

zrozumieć ich dziwne zachowania i dotrzymać kroku

niepohamowanej pomysłowości najzdolniejszych spośród

nich. W takiej sytuacji najlepszą terapią jest sztuka – zajęcia

wykorzystujące formy teatralne, muzyczne, taneczne

i plastyczno-ilustracyjne, które mogą obudzić pierwotną

radość współtworzenia.

Uczeń przede wszystkim chce, by w procesie dokonywania

odkryć i zdobywania wiadomości towarzyszyli mu

rówieśnicy i nauczyciele-eksperci. U podstaw każdej

wiedzy i umiejętności praktycznych leży sztuka – czyli

twórcze odkrywanie sensu i dzielenie się radością, jaką

przynosi nowe doświadczenie. Najpoważniejsza nauka

i najbardziej zaawansowana technika nie mogłyby

zaistnieć, gdyby nie twórcza myśl i jej zastosowanie,

które stanowią wartość samą w sobie. Mimo to obecne

systemy edukacji zdominowała ocena osiągnięć ucznia

w dziedzinach narzuconych odgórnie jako szczególnie

przydatne w sferze technicznej i handlowej. Jeśli program

nauczania nie uwzględnia kultury, jest jak choroba, która

niesie śmiertelne zagrożenie dla życia opartego na rozumie

i wiedzy.

Colwyn Trevarthen (e-mail: C.trevarthen@ed.ac.uk.),

obecnie na emeryturze, był wykładowcą psychologii

rozwojowej i psychobiologii na Uniwersytecie

w Edynburgu.

artystycznej w życiu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: