Uciążliwe echo A4.pdf

A to ciekawe

ro wtedy, gdy opóźnienie wzglę-

dem pierwotnego sygnału przekracza

1/10 sekundy. Przy prędkości dźwięku

rzędu 343 m/s w temperaturze ok.

20°C oznacza to, że abyśmy mogli je

usłyszeć, obiekt odbijający (np. ściana

czy zbocze góry) musi znajdować się

w odległości co najmniej 16,2 m od

źródła fal dźwiękowych (i od nas).

Dopiero kilka lat temu naukowcy

znaleźli w mózgu miejsca, które odpo-

wiadają za łączenie wzrokowych i słu-

chowych bodźców związanych z mową

(2001 – Buchara, 2004 – Macaluso).

W przypadku gdy źródło dźwięku jest

w innym miejscu, niż go oczekujemy

(efekt brzuchomówcy), uaktywnia się

prawy dolny płacik ciemieniowy. Za

wykrywanie spójności bądź niespójno-

ści dźwięku z obrazem odpowiada zaś

prawa wyspa. Co ciekawe, stwierdzo-

no, że dzieci do 6.-7. roku życia, jeśli

spotykają się z niespójnością bodźców

(co innego widzą, co innego słyszą),

częściej polegają na słuchu, podczas

gdy dorośli częściej kierują się wzro-

kiem.

U 96-99% osób praworęcznych

przetwarzaniem mowy zajmuje się

lewa półkula mózgu i to tam znaj-

dują się opisywane ośrodki mowy,

Nie warto przestawiać mańkutów na pisanie prawą ręką. Oszczędności na mydle

(pisząc lewą, brudzą ją, przesuwając po świeżym atramencie) nie rekompensują

możliwych kłopotów z wymową (jąkania). Poza tym leworęczni, pisząc, ćwiczą nie

tylko rękę i oko, lecz także pamięć; nie widząc tego, co piszą, muszą to zapamiętać

podczas gdy aż u 30% mańkutów

koordynacja mowy znajduje się w pra-

wej, dominującej u nich, półkuli, tam

gdzie u wszystkich przetwarzane są

pozostałe dźwięki (muzyka, głosy

zwierząt). Niektóre uszkodzenia mó-

zgu mają wpływ tylko na rozumienie

mowy. Np. tylko zniszczenie lewego

(u praworęcznych) zakrętu Herschla

sprawia, że nie potrafimy rozróżnić

sylab dźwięcznych („da”, „ba”, „ga”)

od bezdźwięcznych („ta”, „pa”, „ka”).

Uszkodzenia prawego nie mają dla

mowy większego znaczenia.

Więcej doświadczeń

W internecie

Uciążliwe echo

1. Wykonaj to doświadczenie wspólnie

z kolegą lub koleżanką. Oboje musicie

mieć telefony komórkowe. Stańcie po

dwóch stronach dużego pokoju i za-

cznijcie rozmowę przez telefon. W trak-

cie rozmowy zbliżajcie się do siebie aż

do momentu, gdy staniecie naprzeciwko

siebie w odległości ok. 1 m. Czy coś

wam przeszkadza w rozmowie? A teraz

przejdźcie do dwóch oddzielnych, zam-

kniętych pomieszczeń – czy też macie

problemy z rozmową? Co spowodowa-

ło zakłócenia w rozmowie?

2. Do przeprowadzenia drugiego

eksperymentu będziesz potrzebował

pomocy dwóch osób. Wejdźcie do

sali gimnastycznej. Stań na środku

sali. Niedaleko ciebie po lewej stro-

nie powinna ustawić się pierwsza

pomagająca ci osoba, a po prawej

stronie, w najdalszym kącie, druga.

Na umówiony sygnał obie osoby jed-

nocześnie pozdrawiają cię krótkim

okrzykiem „Hej!”. Jeśli dobrze zgracie

czas, to usłyszysz tylko jeden okrzyk.

Zadziała tu efekt Haasa, zgodnie z któ-

rym słyszymy tylko pierwszy z dwóch

podobnych dźwięków, jeśli dochodzą

do naszych uszu w odstępie mniejszym

niż 30-40 ms. W tym przypadku, jeśli

obie pomagające ci osoby zawołają

jednocześnie, usłyszysz tę stojącą bli-

żej. Dźwięk od osoby po prawej ma

do przebycia dłuższą drogę, biegnie

więc dłużej. Jeśli jednak ustawiona

bliżej osoba zacznie mówić moment

później niż oddalona, to usłyszysz tyl-

ko tę drugą, za to głośniej.

Jak działa nasz słuch

http://faculty.washington.edu/

chudler/bigear.html

Wszyscy znamy złudzenia wzrokowe. Ale próby oszu-

kania narządu słuchu także mogą dać ciekawe re-

zultaty. Twój mózg traci na przykład orientację, gdy

słyszysz własny głos z niewielkim opóźnieniem. Albo

gdy informacje płynące z oczu przeczą sygnałom

docierającym z uszu.

Znani jąkający się

http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_

stutterers

Test słuchu

www.fono.pl/html/test/quiz.html

Więcej o budowie narządu słuchu

http://ctl.augie.edu/perry/ear/

hearmech.htm

CENTRUM NAUKI

KOPERNIK

CENTRUM NAUKI

KOPERNIK

www.kopernik.org.pl

E cho pojawia się zazwyczaj dopie-

Trochę teorii

O historii

za chwilę powiemy, ale także kon-

troluje słowa już wypowiedziane. Dzięki

temu, gdy się przejęzyczymy, możemy

naprawić swój błąd niemal natychmiast,

korzystając z informacji płynących z ucha

do mózgu. Ta umiejętność nie jest nam

jednak dana od urodzenia. Mózg dopie-

ro uczy się analizować słowa, rozpozna-

wać ich znaczenie, a później, podczas

nauki czytania, odcyfrowywać znacze-

nie liter i wyrazów. Mózg uczy się też,

z jakim opóźnieniem dociera do niego

dźwięk tego, co czytamy. Powinno być

ono minimalne, bo przecież odległość

od ust do uszu jest niewielka.

Okazuje się, że zwiększenie tego

opóźnienia może niezwykle utrudniać

nam skupienie się na czytanym tekście.

Jeśli zaczynamy słyszeć wypowiadane

słowa później, niż dzieje się to na co

dzień, mózg nie nadąża z analizowa-

niem nowej dla niego sytuacji. W efek-

cie mylimy się przy czytaniu pierwszych

zdań, a po pewnym czasie nie jesteśmy

w stanie dalej czytać ze zrozumieniem

nawet prostego tekstu.

W trakcie czytania informacja w po-

staci wyrazów i zdań jest odbierana

przez nasze oczy, a następnie w postaci

impulsów nerwowych przekazywana do

kory wzrokowej w płatach potylicznych.

Po wstępnej obróbce wędruje dalej, do

obszaru mózgu zwanego polem Wer-

nickego, znajdującego się w (zwykle

lewym) płacie skroniowym. Pobudzenie

tej części mózgu decyduje o rozumieniu

sensu czytanego tekstu. Z pola Wernic-

kego informacja wędruje dalej, m.in. do

sąsiadującego z nim pola Broki, które

jest tzw. polem efektorowym, to znaczy

odpowiada za artykulację – wypowiada-

nie słów. Można powiedzieć, że tam za-

chodzi bezgłośne odczytywanie widzia-

nego tekstu. Z pola Broki impulsy biegną

do innych części kory mózgowej, które

z kolei przekazują informację do mięśni

gardła i ust zaangażowanych w mówie-

nie. Ostatnim ogniwem łańcucha jest

reakcja na wypowiedziane głośno słowa

przekazywana do mózgu przez uszy.

Oczywiście to, co słyszymy, dociera do

mózgu z opóźnieniem w stosunku do

tego, co odczytujemy, ale mózg kojarzy

te dwie czynności tak, że bodźce wzro-

kowe i słuchowe się wzmacniają. Wielu

osobom łatwiej jest czytać na głos czy

choćby półgłosem.

Podobnie rzecz się ma z rozpozna-

waniem mowy. Okazuje się, że nieba-

gatelną rolę w prawidłowym słyszeniu

odgrywają… oczy. Gdy widzimy osobę,

która do nas mówi, możemy lepiej zro-

zumieć, co mówi, nawet w trudnych

warunkach (hałas, inne głosy, echo).

Wzrok nie tylko „powtarza” informacje,

jakie dostaje słuch, lecz także pomaga

rozróżnić dźwięki, które brzmią podob-

nie, ale „wyglądają” inaczej, np. „ba”

„ga” i „da”. Dzięki temu w trudnych

warunkach akustycznych rozumienie

mowy może się poprawić nawet o 70-

-80%. Często zdarza się, że za bardzo

polegamy na wzroku zamiast na słuchu.

Na tym polega efekt McGurka. Jeśli wi-

dzimy kogoś mówiącego „ba”, a do

ucha dociera dźwięk „ga”, to do mózgu

dociera mieszanka obu bodźców i próba

ich połączenia sprawia, że słyszymy „da”.

Efekt ten jest tak trwały, że nie zanika

nawet po kilkuset powtórzeniach.

Jeśli opóźnienie, z jakim nasz własny

głos dociera do ucha, wydłuża się po-

nad „zaprogramowaną” normę, mózg

robi się „zdezorientowany”. Słyszenie

innych (wcześniejszych) słów niż te,

które są w danej chwili artykułowane,

sprawia, że dalsze czytanie staje się nie-

możliwe. Większość ludzi już po kilku

sekundach nie potrafi kontynuować

głośnego odczytywania widzianego

tekstu. Jeśli jednak skupimy się wyłącz-

nie na tym, co widzimy (mózg preferuje

wtedy informację wzrokową) – czytanie

tekstu na powrót staje się wykonalne.

Mózg zaczyna po prostu ignorować

słuchowe bodźce, które go rozpraszają

(podobnie jak na przyjęciu zaczynamy

po pewnym czasie ignorować hałas

rozmów, które nas nie dotyczą). Dzięki

temu możemy znowu odczytywać tekst

ze zrozumieniem.

Ignorowanie pewnych dźwięków jest

zresztą wpisane w działanie ludzkiego

mózgu. Jeśli dwa identyczne dźwięki

o tej samej względnej intensywności,

ale z różnych źródeł, dotrą do naszych

uszu w odstępie mniejszym niż 30-40

milisekund, usłyszymy tylko pierwszy

(bliższy) z nich. Drugi „znika” w wyniku

tzw. bezwiednego hamowania senso-

rycznego. Każda komórka nerwowa

po pobudzeniu musi „odpocząć”. Jeśli

kolejny bodziec dotrze do niej w trakcie

tego odpoczynku, to go po prostu po-

minie. Zjawisko to określamy mianem

efektu Haasa. Wykorzystuje się je np.

przy nagłaśnianiu dużych koncertów.

Oddalone od sceny głośniki ustawia

się tak, by dźwięk docierał do nich

z takim samym opóźnieniem, z jakim

„oryginalny” dźwięk ze sceny dociera

do uszu słuchaczy przez powietrze.

Dobra kalibracja sprawia, że nie ma

wrażenia pogłosu i słuchacze odbierają

muzykę tak, jakby źródło dźwięków

pozostawało na scenie. Ten sam efekt

Haasa pozwala nam też rozkoszować

się przestrzennym dźwiękiem przy za-

stosowaniu tylko dwóch głośników.

Dobrze zaprogramowany system spra-

wia, że słyszymy dźwięk jako dociera-

jący z tyłu, choć głośniki znajdują się

przed nami.

greckiej nimfy. Według jednej z le-

gend zadaniem Echo było zagadywanie

królowej bogów Hery tak, by ta nie za-

uważyła licznych erotycznych wypadów

swojego męża Zeusa. Gdy Hera przejrzała

podstęp, przeklęła krnąbrną nimfę, która

od tej pory mogła tylko powtarzać to, co

powiedzieli inni. Według innej legendy

to bożek Pan ukarał Echo za to, że nie

chciała obdarzyć go uczuciem. Zabił ją,

a szczątki rozrzucił po świecie, gdzie mo-

żemy je słyszeć do dzisiaj.

Jednym z ważnych osiągnięć medycy-

ny w XIX wieku było odkrycie, że zdol-

ność mowy (artykułowania dźwięków)

jest zakodowana w konkretnych obsza-

rach mózgu.

W 1861 roku Pierre Paul Broca, fran-

cuski chirurg i antropolog, w trakcie

wykonywania sekcji zwłok mężczyzny,

który stracił zdolność mówienia i nie był

w stanie powiedzieć nic więcej niż jedną

sylabę, odkrył w jego mózgu uszkodze-

nia niewielkiego obszaru w płacie skro-

niowym lewej półkuli. Wyciągnął z tego

wniosek, że to właśnie ten fragment

mózgu musi wiązać się z umiejętnością

mówienia.

Pierre Paul Broca i Carl Wernicke przeszli do historii jako odkrywcy obszarów mózgu

związanych z umiejętnością mowy i jej rozumieniem. Ośrodek mowy Broki aktywizuje

się, kiedy mówimy, a obszar Wernickego wówczas, gdy analizujemy mówiony tekst

Nieco później, w bardzo podobny

sposób swojego odkrycia dokonał Carl

Wernicke (1848-1904), tarnogórzanin,

profesor uniwersytetów we Wrocła-

wiu i w Halle, psychiatra i neurolog.

Znalazł on u pacjentów z problemami

w wysławianiu się uszkodzenia mó-

zgu na granicy między lewym płatem

skroniowym a płatem ciemieniowym.

Uznał więc, że ten właśnie obszar mó-

zgu jest odpowiedzialny za rozumienie

mówionego tekstu. Rzeczywiście do

dzisiaj pole Wernickego uznawane jest

za centrum pojmowania mowy. I choć

dziś wiemy, że za zdolności do mó-

wienia i rozumienia tego, co słyszymy,

odpowiada o wiele więcej obszarów

kory mózgowej, to właśnie prace obu

naukowców pokazały, że dominującą

rolę w zdolności do mówienia i rozu-

mienia mowy odgrywa lewa półkula

mózgu.

Współczesne zastosowania

polscy naukowcy – Andrzej Czy-

żewski i Marek Roland-Mieszkowski

z Politechniki Gdańskiej – konstruując

kilka lat temu nowatorski korektor

mowy dla osób jąkających się. Korek-

tor ten łączy w sobie dwa zjawiska

znane wcześniej z tego, że pomagają

pokonać jąkanie. Pierwszym jest opóź-

nianie mowy, a drugim tzw. transpo-

zycja widma dźwięku, czyli jego pod-

wyższenie lub obniżenie. Korzystając

z aparatu, osoba jąkająca się słyszy

w słuchawkach echo swoich słów, ale

„wypowiadane” głosem nieco wyż-

szym lub niższym niż własny. Badania

prowadzone przez Instytut Fizjologii

i Patologii Słuchu wykazały, że prawie

96% osób, które korzystały z aparatu

około sześciu miesięcy po pięć godzin

dziennie, zaczęło mówić płynniej. Co

ważne, efekt utrzymywał się nawet do

pięciu godzin po zdjęciu aparatu.

Efekt echa wykorzystano też w spe-

cjalnej „protezie” dla niedosłyszących

nazwanej Goldfish. Wkładany do ucha

niewielkich rozmiarów aparacik wciąż

nagrywa to, co dzieje się dookoła,

i przechowuje w pamięci ostatnie

10 sekund nagrania. Jeśli zatem cze-

goś nie dosłyszeliśmy, zamiast do-

pytywać się i prosić o powtórzenie,

możemy po prostu machnąć ręką koło

ucha, a usłyszymy wypowiedziane

przed chwilą słowa jeszcze raz, gło-

śniej. Nazwa urządzenia ma związek

z faktem, że złote rybki (ang. goldfish)

mają podobno pamięć obejmującą

właśnie mniej więcej 10 sekund.

tworzenie słów

wymawianie słów

słyszenie słów

widzenie słów

Werbalne porozumiewanie się angażuje wiele obszarów mózgu. Gdy czytamy, pracuje

inna część kory (rys. pierwszy od prawej), niż gdy kogoś słuchamy (drugi od prawej).

Jeszcze inny obszar jest aktywny, gdy sami coś mówimy (drugi od lewej), spora część

kory czołowej (pierwszy od lewej) uczestniczy zaś w tworzeniu słów na bazie widzianych

„podpowiedzi” (np. utworzenie czasownika „uderzać” od rzeczownika „młotek”)

Co łączy Marilyn Monroe,

Rowana Atkinsona, Tigera Woodsa,

Bruce’a Willisa i Jerzego Owsiaka?

Wszyscy oni mieli bądź mają

problem z jąkaniem się

N asz mózg nie tylko „planuje” to, co

S łowo „echo” pochodzi od imienia

Z jawisko „autoecha” wykorzystali

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: