Instytut Zarządzania i Marketingu

Politechnika Białostocka

Agata Bućko

nr albumu: 29373

Znaczenie factoringu w gospodarce rynkowej

Praca licencjacka napisana na seminarium

w Katedrze Prawa i Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych pod kierunkiem prof. dr hab. Stanisława Naruszewicza

Białystok 2000

Spis treści

WSTĘP

Factoring jest w Polsce zjawiskiem nowym, mało znanym szerszemu ogółowi. Nieliczne artykuły w czasopismach i gazetach o tematyce gospodarczej przybliżają tę instytucję w sposób niewystarczający. Zazwyczaj ograniczają się one do przedstawienia podstawowych zasad działania factoringu, nie pogłębiając zagadnień szczegółowych, a przede wszystkim uregulowań prawnych tej umowy mających istotne znaczenie i często ogromny wpływ na praktykę.

Factoring jest formą finansowania krótkoterminowego. Na rynku polskich usług finansowych ta forma kredytowania działalności gospodarczej pojawiła się po wprowadzeniu gospodarki rynkowej. Z opinii zarówno przedsiębiorców, jak i instytucji finansowych wynika, że rzeczywiste zainteresowanie nim dopiero nastąpi. Dlatego też postanowiłam przybliżyć instytucję factoringu poruszając m.in. kwestie definicyjne, wskazując na relacje między uczestnikami factoringu; przedsiębiorcą, dłużnikiem i factorem, omawiając najważniejsze rodzaje factoringu oraz charakter prawny umowy factoringu.

Celem pracy jest nie tylko ukazanie znaczenia tej instytucji w gospodarce rynkowej lecz także przedstawienie factoringu jako narzędzia pozwalającego zachować płynność finansową przedsiębiorstw oraz pokazanie, na jakiej podstawie prawnej opiera się ta instytucja.

Niniejsza praca składa się z trzech rozdziałów i zakończenia. W pierwszym rozdziale poruszone zostały kwestie definicyjne oraz historia instytucji factoringu. Wyjaśnienie podstawowych pojęć związanych z factoringiem ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia zasad, według których funkcjonuje ta instytucja. Przedstawione zostały również ekonomiczne przesłanki rozwoju instytucji factoringu oraz potencjalne koszty i korzyści wynikające dla przedsiębiorstw decydujących się na tę formę kredytowania swojej działalności.

Kolejny rozdział poświecony został szczegółowemu omówieniu istoty umowy factoringowej i regułom, zgodnie z którymi jest ona zawierana. Lepszemu zrozumieniu zasad wyróżniania poszczególnych form umowy factoringu służą zamieszczone schematy.

Rozdział trzeci to próba umiejscowienia factoringu w systemie prawa polskiego i międzynarodowego oraz przedstawienie rynku usług factoringowych funkcjonującego obecnie w Polsce. Omawiając charakter prawny umowy factoringu, starałam się w dokładny sposób przedstawić podstawy prawne na jakich zawierana jest ta umowa. W tym celu zostały przytoczone konkretne przepisy kodeksu cywilnego, zgodnie z którymi umowa factoringowa może być stosowana w obrocie gospodarczym. Przedstawiony również został rynek usług factoringowych obecnie istniejący w Polsce poprzez porównanie ofert banków oraz instytucji factoringowych.

              W warunkach gospodarki rynkowej niezmiernie ważnym problemem dla przedsiębiorstw jest zachowanie płynności finansowej. Factoring zaczyna odgrywać na tym polu coraz ważniejszą rolę. Sądzę, że praca ta w dostateczny sposób przybliża tę instytucję, która jest wciąż w Polsce mało rozpowszechniona, lecz widoczne są ogromne perspektywy jej rozwoju. Bardzo ważnym wydaje się być to, by przedsiębiorcy zdawali sobie sprawę z istnienia tej formy kredytowania przedsiębiorstwa. Pozwoli ona im na sprawniejsze funkcjonowanie prowadzonej firmy jak też na osiąganie znacznych profitów z tej działalności.

Praca oparta została na analizie literatury przedmiotu; zarówno publikacjach książkowych jak też artykułach w czasopismach o tematyce gospodarczej dostępnych w czytelniach Instytutu Zarządzania i Marketingu Politechniki Białostockiej, Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku oraz czytelni Biblioteki Wojewódzkiej w Białymstoku. Pomocne również okazały się wiadomości zaczerpnięte z internetu.

ROZDZIAŁ I

GENEZA I ISTOTA FACTORINGU

1.1.         HISTORIA FACTORINGU

Instytucja factoringu jest szeroko rozpowszechniona na świecie i rozwija się bardzo dynamicznie. Działalność factoringowa w Polsce dopiero się kształtuje, jednakże w Stanach Zjednoczonych oraz krajach Europy Zachodniej instytucja ta ma już ogromne tradycje.

                  Geneza instytucji factoringu nie została w literaturze ostatecznie wyjaśniona. „Factor” jako pośrednik znany już był Fenicjanom, Grekom i Rzymianom. Także w średniowieczu (XIV w.), a zwłaszcza w XVIII w. Anglicy wykorzystywali factorów jako pośredników w sprzedaży towarów do Anglii i z Anglii do Indii. Factorzy jako pośrednicy w wymianie towarowej, udzielali też pożyczek na dostawy towarów z Anglii. W obecnie występującym kształcie factoring powstał i rozwinął się w Stanach Zjednoczonych w XIX wieku. Factorzy zajmowali się początkowo przyjmowaniem w komis towarów od innych sprzedawców. Dotyczyło to zwłaszcza wyrobów przemysłu tekstylnego. Początkowo zatem było pośredniczenie w zbywaniu cudzych towarów i dopiero w późniejszym czasie factorzy zajęli się udzielaniem kredytów dostawcom czy sprzedawcom towarów. W krajach Europy Zachodniej factoring pojawił się w latach 50. XX wieku i rozpowszechnił się niemal na wszystkie dziedziny produkcji, handlu i usług.W wielu państwach banki factoringowe i wyspecjalizowane spółki łączyły się w odpowiednie związki factoringowe, a te z kolei zaczęły zrzeszać się w międzynarodowych grupach factoringowych, np. International Factors Group,   The Association of British Factors, Factor Chain International (3, s. 54).      Międzynarodowe znaczenie powstałych organizacji factoringowych ciągle wzrasta, ponieważ mają duży wkład w kształtowanie podstawowych norm i zasad prawnych, dotyczących factoringu, w opracowywanie wzorów umów i zasad ich tworzenia oraz w szkolenia. W Polsce potrzeba stosowania instytucji factoringu pojawiła się po zmianie systemu gospodarczego i wprowadzeniu gospodarki rynkowej. Na gruncie polskiego prawa factoring jest instytucją nową, ukształtowaną w obrocie gospodarczym, ale nie uregulowaną przez ustawodawcę.

1.1.1.    EKONOMICZNE PRZESŁANKI I FUNKCJE FACTORINGU

              Factoring rozpowszechnił się niemal we wszystkich dziedzinach działalności gospodarczej, szczególnie w przemyśle tekstylnym, metalowym i konsumpcyjnym. Przyczyn ekonomicznych tej sytuacji jest wiele, niemniej za najważniejszą uznaje się możliwość szybkiego uzyskania środków pieniężnych przez wierzycieli (sprzedawców-dostawców lub usługodawców). Skorzystanie z usług factora sprawia, że sprzedawca czy usługodawca może otrzymać należną mu kwotę (pomniejszoną o prowizję dla factora), zanim stanie się ona wymagalna. Przedsiębiorca unika również w ten sposób różnego rodzaju możliwych komplikacji związanych ze ściągalnością należności, a szczególnie z możliwym zwlekaniem przez dłużnika z zapłatą. Uzyskane wcześniej od faktora należności sprzedawca bądź usługodawca może zaangażować w dalszy obrót gospodarczy, co znakomicie zwiększa jego aktywa i rekompensuje wielkość prowizji, którą uiścił factorowi. Factoring jest korzystną formą zarządzania środkami finansowymi w przedsiębiorstwie. W warunkach gospodarki rynkowej, korzystanie z factoringu jest wskazane dla firmy szczególnie w przypadku, gdy:

- ma ona stałych odbiorców towarów i usług,

- chce zdyscyplinować dłużników do terminowego wywiązywania się z płatności,

- nie dysponuje odpowiednim zabezpieczeniem niezbędnym przy ubieganiu się o kredyt,

- ma nierównomiernie rozłożone w czasie zapotrzebowanie na środki pieniężne (okresowe),

- zależy jej na dokładnym planowaniu wpływów i wydatków,

-ponosi znaczące koszty administracyjne z tytułu udzielanych kredytów kupieckich,

- chce mieć szybki dostęp do środków pieniężnych.

Przesłanki te wskazują, że factoring jako sposób finansowania - wraz z rozwojem gospodarki rynkowej - będzie coraz popularniejszą formą wspomagania płynności finansowej przedsiębiorstw.

              W literaturze przedmiotu podkreśla się, że factoring nie stanowi panaceum na wszystkie gospodarcze, a zwłaszcza finansowe, kłopoty przedsiębiorstwa. Korzystanie z factoringu powinno być zatem poprzedzone stosownym rachunkiem ekonomicznym, który pokaże, czy w danej sytuacji finansowej i ekonomicznej przedsiębiorstwa korzystne jest zawarcie umowy factoringowej, czy też taka umowa nie przyniosłaby większych korzyści(10, s. 18).

              Przedsiębiorca decydując się na skorzystanie z instytucji factoringu, rezygnuje z pewnych funkcji, które zazwyczaj wykonuje jako zorganizowany podmiot gospodarczy. Funkcje te są przejmowane i udoskonalane przez factora, czyli podmiot wyspecjalizowany w danej dziedzinie. Z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia, factoring spełnia więc trzy podstawowe funkcje:

¨      funkcję finansowania - umożliwia sprawne finansowanie sprzedawcy (dostawcy) lub usługodawcy przez dyskonto wierzytelności przekazanych na factora;

¨      funkcję administracyjną - umożliwia fachowe i sprawne wykonanie wielu czynności usługowych, które związane są z usprawnieniem jego działalności gospodarczej i lepszą pozycją na rynku;

¨      funkcję zabezpieczającą - przejmując na siebie ryzyko wypłacalności dłużnika, factor zwalnia od niego przedsiębiorcę, przez co factoring zapewnia skuteczną zapłatę za dostarczone (sprzedane) towary lub usługi (11, s. 253).

Factoring przez cały czas swojego funkcjonowania bardzo intensywnie się rozwija, powstają coraz to nowe instytucje. Można z pewnością stwierdzić, iż w chwili obecnej factoring rozszerzył zakres swojego działania i obecnie objął:

à        przejmowanie ryzyka wypłacalności nabywców towarów dostarczonych im przez przedsiębiorstwa wytwórcze i handlowe;

à        finansowanie sprzedawców, dostawców towarów oraz usługodawców przez dyskonto;

à        udzielanie kredytów sprzedawcom, dostawcom i usługodawcom;

à        gromadzenie danych co do wypłacalności podmiotów ubiegających się o kredyt;

à        ściąganie należności od dłużników;

à        wypłacanie zaliczek na poczet przyszłych należności;

à        udzielanie pożyczek na zakup surowców i towarów;

à        zawieranie umów o przelew wierzytelności z umów sprzedaży, dostawy i umów o usługi.

Schemat 1

Funkcje factoringu i usługi z nimi związane

...