Wykład 9 STRES I RADZENIE SOBIE.docx

Wykład 9: Stres i radzenie sobie

1. Bliskie związki stresu i emocji

·         Podobieństwa na dwóch poziomach.

·         3 ujęcia związku stresu a emocje

o        Negatywne emocje jako przejawy stresu, jego następstwo (np. Hobfoll)

o        Negatywne emocje jako jeden ze składników stresu (Strelau)

o        Stan stresu jako konsekwencja negatywnych emocji. Odpowiedzią na trudności SA krótkotrwałe emocje negatywne. Jest niemożliwe poradzenie sobie, emocje przechodzą w stan stresu (Scherer)

2. Stres psychologiczny

·         Stan charakteryzujący się negatywnymi emocjami o dużym natężeniu (tj. strach, lęk, złość, wrogość, generalnie dyskomfort psychiczny)

·         Stanom tym towarzyszą zmiany hormonalne (wyrzuty adrenaliny, kortyzolu) oraz

·         Zmiany w funkcjonowaniu wywołane pobudzeniem układu nerwowego (współczulnej części autonomicznego układu nerwowego) tj. wzrost tętna, ciśnienia krwi, ukrwienie mięśni, pocenie się, rozszerzenie źrenic.

3. Przyczyny stresu

·         Zadanie trudne – dochodzi do zaburzenia równowagi między: wymaganiami, w obliczu których stoi człowiek; możliwościami jednostki; warunkami, w jakich działanie ma być przeprowadzone.

·         Wymagania przerastają ludzkie możliwości.

·         Możliwości są dostosowane do wymagań, ale okoliczności uniemożliwiają wykonanie zadania.

·         Zadanie jest skrajnie trudne, gdy w rzeczywistości nie ma żadnej możliwości jego rozwiązania.

4. 5 typów sytuacji trudnych wg. Tadeusza Tomaszewskiego

·         Deprawacja – długotrwała niemożność zaspokojenia potrzeb

·         Zagrożenie – naruszenie lub zapowiedź utraty cenionej wartości (zdrowia, majątku pozycji – szkoda lub strata – ofiary katastrof i kataklizmów)

·         Przeciążenie – funkcjonowanie na granicy możliwości fizycznych lub psychicznych

·         Utrudnienia – pojawiają się przeszkody w dążeniu do celu (teoria frustracji J. Dollarda i N. Millera)

·         Konflikt motywacyjny – doświadczenie przeciwstawnych pragnień, zablokowanie działania (tu: 3 rodzaje konfliktów)

5. Źródła stresu według Richarda Lazarusa – uciążliwości

·         Domowe: posiłki, zakupy, sprzątanie

·         Zdrowotne: choroby, skutki uboczne leków

·         Czasowe: nadmiar zadań i zobowiązań

·         Życia psychicznego: samotność, nieśmiałość

·         Środowiskowe: przestępczość, hałas, ruch

·         Finansowe: kredyty, raty, długi

·         Praca: niezadowolenie z pracy, konflikty

·         Przyszłość: martwienie się o przyszłość

·         Bardzo ważne: efekty kumulacyjne

6. Moderatory reakcji stresowej

·         Czynniki, które łagodzą lub nasilają wpływ stresorów na postrzegany (subiektywny) poziom stresu)

o        Ocena poznawcza (Lazarus)

o        Cechy osobowości/tempera mentalne

o        Style radzenia sobie

·         Cechy osobowości a reakcja na stres

o        Wzór zachowania A vs wzór B

o        Optymizm vs pesymizm

o        Umiejscowienie kontroli

o        Twardość

7. Wzór zachowania A

·         Niska tolerancja na obciążenia psychiczne. Typowy sposób radzenie sobie w stresie lub zmienna osobowościowa.

·         Cechy:

o        Duża potrzeba osiągnięć (potrzeba zdobywania eksponowanych stanowisk)

o        Tendencja do dominacji (kontrola nad otoczeniem)

o        Rywalizacja

o        Agresywność/wrogość

o        Duża dynamika zachowania (pośpiech, energia, niecierpliwość)

o        Skłonność do irytacji

8. Zewnętrzne oznaki zachowania typu A i B

9. Optymizm

Optymizm to sposób myślenia o przyczynie zdarzeń (sukcesów lub niepowodzeń).

·         3 wymiary używane do wyjaśnienia niepowodzeń:

o        Stałość – problemy są przemijające a nie trwałe

o        Zasięg – problemy dotyczą konkretnej sytuacji a nie całego życia

o        Personalizacja – problemy tkwią w sytuacji a nie cechach wewnętrznych

10. Nierealistyczny optymizm (Shelley Taylir i Jonathon Brown)

·         Nierealistycznie pozytywne postrzeganie własnej osoby

·         Przesadne poczucie wpływu na bieg zdarzeń, nawet jeśli wynik nie zależy od własnego wysiłku

·         Nieuzasadniony optymizm – zdarzenia pozytywne mające nastąpić w przyszłości są o wiele bardziej prawdopodobne niż zdarzenia negatywne

·         Stanowi podstawę zdrowia psychicznego

·         Dodaje wiary w siebie

·         Inicjuje nawiązywanie związków z innymi ludźmi

·         Skłania do zachowań ryzykownych o niepewnym wyniku

·         Sprzyja wytrwałości w działaniu, czyli nie poddawaniu się w obliczu chwilowych niepowodzeń

·         Pomaga radzić sobie z traumatycznymi zdarzeniami jak choroba nowotworowa, HIV

11. Umiejscowienie kontroli

Cecha ta dotyczy przekonania o związku między własnymi działaniami a wynikiem tego działania.

·         Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli przypisują sobie (własnemu działaniu, predyspozycjom) odpowiedzialność za wynik działania.

·         Osoby o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli uznają, że związek między ich działaniem a wynikami działania jest nieprzewidywalny. W większym stopniu o wyniku decydują czynniki sytuacyjne.

·         W sytuacji stresowej osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli mają silniejsze przekonanie, ze są w stanie poradzić sobie z daną sytuacją.

12. Twardość

·         Różnice indywidualne na 3 wymiarach:

o        Wyzwanie – twardzi ludzie spostrzegają zmianę jako wyzwanie, z którym trzeba się uporać. Jest sposobnością do uczenia się i rozwoju.

o        Zaangażowanie – angażują się w swoje życie, są zorientowaniu na działania celowe.

o        Kontrola – posiadają silne przekonanie o własnym wpływie na zdarzenie. Nie podlegają wyuczonej bezradności.

13. Radzenie sobie ze stresem

·         Utrzymanie stanu równowagi między wymaganiami a możliwościami.

·         Przywracanie równowagi, redukowanie rozbieżności między wymaganiami a możliwościami.

·         Próba uporania się z   sytuacją wywołującą stres (Lazarus i Folkman).

·         Każda jednostka ma własny, indywidualny styl radzenia sobie.

·         Każda sytuacja wyzwala specyficzne procesy radzenia sobie.

14. Style radzenie sobie ze stresem

·         Styl to trwała dyspozycja jednostki do określonego zmagania się z sytuacją stresową.

·         Na dany styl składają się określone strategie czyli konkretne zachowania lub operacje poznawcze mające na celu radzenie sobie ze stresem.

·         Procesem radzenia sobie jest ciąg zmieniających się w czasie strategii związanych ze zmianami cech sytuacji i zmianami stanu psychofizycznego jednostki.

15. Style radzenia sobie – Folkman i Lazarus

·         Zorientowanie na problem (zadanie) – polega na jasnym określeniu stresora i podjęciu działań prowadzących do usunięcia go.

·         Zorientowanie na emocje – polega na opanowaniu swojej reakcji emocjonalnej na stresor poprzez rozpoznanie uczuć, skupienie się na nich i przepracowanie ich.

16. Style radzenia sobie – Endler i Parker

·         Skoncentrowany na zadaniu

o        Podejmowanie wysiłków zmierzających do rozwiązania problemu przez poznawcze przekształcenie lub próby zmiany sytuacji.

o        Główny nacisk położony jest na zadanie lub planowanie rozwiązania problemu.

·         Skoncentrowany na emocjach

o        Tendencja do koncentracji na sobie, na własnych przeżyciach emocjonalnych, takich jak złość, poczucie winy, napięcie.

o        Tendencja do myślenia życzeniowego i fantazjowania.

o        Skłonność do ruminacji.

o        Działania takie mają na celu zmniejszenie napięcia emocjonalnego związanego z sytuacją stresową.

·         Skoncentrowany na unikaniu

o        Tendencja do wystrzegania się myślenia, przeżywania, doświadczania tej sytuacji.

o        Styl ten może przyjmować dwie formy:

§         Angażowanie się w czynności zastępcze np. oglądanie telewizji, objadanie się, myślenie o sprawach przyjemnych, sen.

§         Poszukiwanie kontaktów towarzyskich.