Prawo karne i prawo wykroczeń
1. Przestępstwo w polskim prawie karnym (pojęcie, zbrodnia i występek).
Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez obowiązującą ust. pod groźbą kary, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy, w stopniu wyższym niż znikomy.
Klasyczna definicja przestępstwa składa się z trzech elementów. Należą do nich:
1). Czyn człowieka zabroniony przez obowiązującą ust.,
2). Bezprawny,
3). Zawiniony.
Powyższa definicja wskazuje nam, że na strukturę przestępstwa składa się kilka elementów wymienionych w większości w art. 1 KK, których dopiero łączne wystąpienie daje możliwość zakwalifikowania zachowania określonej osoby jako przestępstwa. Należą do nich:
1) czyn, (zgodnie z art. 115 czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej),
2) dokonany przez człowieka,
3) zabroniony przez obowiązującą ust. pod groźbą kary,
4) bezprawny,
5) zawiniony, społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Zbrodnia – (Art. 7. § 2. ) Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą. Zbrodnią są więc wszystkie czyny, których dolna granica wynosi co najmniej 3 lata, np. zbrodnia zabójstwa – podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
Występek – (Art. 7. § 3. ) Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc, np. przestępstwo wypadku drogowego – art. 177 KK – Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 § 1, - podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Zgodnie z art. 8 KK, zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, natomiast występek także nieumyślnie, jeżeli ust. tak stanowi.
2. Wina w polskim prawie karnym i jej przesłanki (umyślna i nieumyślna, zamiar bezpośredni i ewentualny).
Zgodnie z art. 1 § 3 KK, nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. Podstawową przesłanką winy (oczywiście w kontekście kompleksowej teorii i psychologicznej) jest strona podmiotowa przestępstwa, określona w art. 9 KK Przepis ten wyróżnia dwie formy winy:
ü winę umyślną,
ü winę nieumyślną.
Art. 9 § 1 KK stanowi, że czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.
Wobec powyższej definicji umyślność może wystąpić w dwóch postaciach:
ü zamiar bezpośredni (dolus directus),
ü zamiar ewentualny (dolus eventualis).
Zamiar bezpośredni występuje wtedy, sprawca chce popełnić czyn zabroniony. Oznacza to, że sprawca obejmuje swoim zamiarem całość ustawowych znamion przestępstwa, do którego zmierza.
Zamiar bezpośredni może wystąpić w postaci zamiaru bezpośredniego nagłego lub zamiaru bezpośredniego przemyślanego.
Zamiar bezpośredni nagły (dolus repentinus) charakteryzuje się tym, że został podjęty pod wpływem nagłego impulsu.
Zamiar bezpośredni przemyślany (dolus preameditatus) wiąże się z procesem trwającym jakiś czas w świadomości sprawcy i przejawiającym się niejednokrotnie w rzeczywistości w czynnościach poprzedzających dokonanie przestępstwa, np. przygotowaniem.
Zamiar ewentualny występuje wtedy, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego, godzi się na to. Zamiar ewentualny różni się od zamiaru bezpośredniego elementem woli oraz świadomością sprawcy. Zamiar ewentualny pojawia się obok zamiaru bezpośredniego, tzn. sprawca chcąc dokonania określonego czynu zabronionego w trakcie jego dokonywania, godzi się na ewentualne wystąpienie innych skutków tego działania.
Zgodnie z art. 9 § 2. KK – czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Warunkiem przyjęcia nieumyślności jest brak zamiaru (oczywiście, w znaczeniu techniczno-prawnym) popełnienia czynu zabronionego, popełnienie takiego czynu na skutek niezachowania wymaganej w danych okolicznościach ostrożności oraz przewidywanie możliwości popełnienia czynu zabronionego lub możliwość takiego przewidywania. Kodeks karny przewiduje więc wystąpienie nieumyślności w dwóch formach:
ü nieumyślność świadoma (lekkomyślność),
ü nieumyślność nieświadoma (niedbalstwo).
Nieumyślność, zgodnie z KK, charakteryzuje się naruszeniem reguł ostrożności oraz przewidywaniem lub możliwością przewidzenia popełnienia czynu zabronionego.
3. Kary zasadnicze w polskim prawie karnym (pozbawienie wolności, ograniczenie wolności, grzywna).
Pojęcie kary wiąże się z pewną dolegliwością uczynioną sprawcy na skutek popełnienia przez niego przestępstwa. Kara powinna mieć charakter sprawiedliwej odpłaty za czyn sprawcy. W nauce prawa karnego należy wyróżnić trzy gr. teorii kary, określające, jakie funkcje ma ona spełniać. Wyróżniamy:
1) Teorie bezwzględną określają karę jako odpłatę za popełnione przestępstwo. Wg nich żadne inne racje nie mają znaczenia. Istotne jest wyłącznie, aby sprawca przestępstwa poniósł odpowiednią, sprawiedliwą dolegliwość za popełnione czyny.
2) Teorie względne utożsamiają karę z procesem resocjalizacji sprawcy. Wg niech kara powinna zarówno zapobiegać popełnianiu przez tego sprawcę przestępstw w przyszłości, jak i odstraszyć innych od popełniania przestępstw.
3) Teorie mieszane łączą oba elementy z poprzednich teorii, uważając, że kara ma spełniać funkcję tak sprawiedliwej odpłaty za popełnione czyny, jak i prewencji ogólnej i szczególnej.
Rodzaje kar:
Zgodnie z art. 32 KK, karami są:
1) grzywna,
2) ograniczenie wolności,
3) pozbawienie wolności,
4) 25 lat pozbawienia wolności,
5) dożywotnie pozbawienie wolności.
Ad. 1) kara grzywny – obecnie, zgodnie z art. 33 KK, grzywna jest określana wg stawek dziennych, wysokość stawek gdy jej nie spłacimy zamienia się na karę pozbawienia wolnośći. Wymierzenie grzywny wg stawek dziennych odbywa się dwuetapowo:
wymierzenie liczby stawek,
określenie wysokości wartości jednej stawki.
Zgodnie z art. 33 § jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360. Pierwszy etap polega na wymierzeniu określonej liczby stawek w oparciu o sądowy wymiar kary, niezależnie od stanu majątkowego sprawcy. Dopiero drugi etap, polegający na określeniu wysokości stawki, powinien następować zgodnie z art. 33 § 3 KK, który stanowi, że ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; określając, iż stawka dzienna nie może być niższa od 10 zł ani też przekraczać 2000 zł. Grzywna jest karą orzekaną samoistnie lub obok kary pozbawienia wolności. Przepis art. 33 § 2 KK ogranicza sytuacje, w których kara grzywny może być orzekana obok kary pozbawienia wolności, określając, iż jest to możliwe, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął.
Ad. 2) kara ograniczenia wolności, zgodnie z art. 34 § 1 KK trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy i wymierzana jest w miesiącach.
Zgodnie z art. 34 § 2 KK, w czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:
nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,
jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd,
ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.
Obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd może być spełniony w dwojaki sposób:
ü może polegać na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, wskazanej przez sąd, w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej, w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym. Miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązku pracy sąd określa po wysłuchaniu skazanego;
ü w stosunku do osoby zatrudnionej może polegać na potrącaniu 10-25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd. W tej sytuacji skazany nie może bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy.
Art. 36 KK przewiduje możliwość nałożenia na skazanego, wobec którego wymierzono karę ograniczenia wolności, dodatkowe obowiązki:
ü oddanie pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym,
ü przeproszenie pokrzywdzonego,
ü wykonywanie ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby.
Ad. 3) kara pozbawienia wolności trwa, zgodnie z art. 37 KK, najkrócej miesiąc a najdłużej 15 lat i jest wymierzana w latach i miesiącach. Na podstawie art. 62 KK sąd może określić rodzaj i typ zakładu karnego, w którym sprawca skazany na karę pozbawienia wolności ma ja odbywać, a także sąd ma możliwość orzeczenia systemu terapeutycznego w trakcie wykonywania kary. Zgodnie z art. 58 § 1 KK, który stanowi, że jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.
Ad. 4) kara 25 lat pozbawienia wolności została wprowadzona do kodeksu z 1969 r. i zgodnie z obecnym kodeksem karnym, może być orzeczona wyłącznie, gdy ustawa tak stanowi, np. przestępstwo prowadzenia wojny napastniczej zagrożone jest karą 25 lat pozbawienia wolności (art. 117 § 1 KK).
Ad. 5) kara dożywotniego pozbawienia wolności została wprowadzona do kodeksu z 1969 r. nowelą z 12.07.1995 r. i znalazła się również w kodeksie karnym z 1997 r. karę tę można orzec wyłącznie wtedy, gdy ustawodawca przewidział tę karę za przestępstwo, np. kwalifikowana postać przestępstwa zabójstwa (art. 148 § 2 KK). Zgodnie z art. 54 § 2 KK, wobec sprawcy, który w czasie czynu nie miał 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności. Kara dożywotniego pozbawienia wolności funkcjonuje w wielu ustawodawstwach karnych, które zniosły karę śmierci, w niektórych wypadkach bez możliwości warunkowego zwolnienia. Ustawodawca podkreśla, iż kara ta powinna być stosowana wyjątkowo, jeżeli zachodzą szczególne obciążające okoliczności. Art. 78 § 3 KK przewiduje możliwość warunkowego zwolnienia z kary dożywotniego pozbawienia wolności, ale dopiero po odbyciu 25 lat pozbawienia wolności.
4. Środki karne w polskim prawie karnym (zakazy, nawiązka, świadczenia pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości, pozbawienie praw publicznych, przepadek rzeczy i inne).
Art. 39. Środkami karnymi są:
1) pozbawienie praw publicznych,
2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
2 a) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi,
2 b) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
2 c) zakaz wstępu na imprezę masową,
2 d) zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych,
3) zakaz prowadzenia pojazdów,
4) przepadek rzeczy,
5) obowiązek naprawienia szkody,
6) nawiązka,
7) świadczenie pieniężne,
8) podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Środek karny – dodatkowa dolegliwość wymierzana sprawcy przestępstwa lub wykroczenia obok lub niekiedy zamiast kary. Niektóre spośród środków karnych mają swoje odpowiedniki w postaci środków zapobiegawczych. Czas stosowania środka zapobiegawczego zalicza się na poczet odpowiedniego środka karnego.
Środki karne w postaci pozbawienia praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska (…) zakazu prowadzenia pojazdów, zgodnie z art. 43 § 1 KK, orzeka się w latach od roku do lat 10. Natomiast środek karny w postaci zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi oraz obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu orzeka się w latach od roku do 15 lat.
Wszystkie powyższe środki karne obowiązują od uprawomocnienia się orzeczenia, natomiast okres, na który środek orzeczono, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, orzeczonej chociażby za inne przestępstwo.
Ad. 1) pozbawienie praw publicznych jest środkiem karnym uregulowanym w art. 40 KK, zawierającym dwa zbiory utraconych praw.
Do pierwszego zbioru KK zalicza:
ü utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego,
ü utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości,
ü utratę pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego,
ü utratę posiadanego stopnia szeregowego.
Do drugiego zbioru należą:
ü utrata orderów, odznaczeń i tytułów honorowych,
ü utrata zdolności do uzyskania orderów, odznaczeń i tytułów honorowych w okresie trwania tego środka karnego.
Orzeczenie pozbawienia praw publicznych jest środkiem karnym fakultatywnym. Wymierzenie tego środka karnego może nastąpić, jeżeli sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.
Ad. 2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej – zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenie określonej działalności gospodarczej został uregulowany w art. 41 KK. zgodnie z tym przepisem, możliwość zastosowania tego środka karnego występuje w przypadkach, gdy sprawca:
ü nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu,
ü sprawca okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej jest środkiem karnym orzekanym fakultatywnie, w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalszej jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
Ad. 2 a) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi – środek karny w postaci tego zakazu został wprowadzony do KK ust. z 27.07.2005 r. (Dz. U. nr 163, poz. 1363), która weszła w życie 26.09.2005 r. wskazany środek karny sąd orzeka fakultatywnie, na zawsze w razie skazania na karę pozbawienia wolności za...
ewelina_j88