Jama nosowa (łac. cavum nasi) - przestrzeń ograniczona powierzchnią wewnętrzną nosa zewnętrznego oraz kośćmi twarzoczaszki. Jama nosowa wyścielona jest unaczynioną błoną śluzową z nabłonkiem wielowarstwowym migawkowym, zawierającym liczne komórki śluzowe.
Wyróżniamy jamę nosową właściwą ograniczoną od przodu nozdrzami przednimi (łac. nares), od tyłu łączącą się zaś z częścią nosowa gardła przez nozdrza tylne (łac. choanae). Każda z obu jam nosowych ma cztery ściany: górną, dolną, przyśrodkową i boczną. Ze ściany bocznej do światła jamy nosowej wystają trzy lub niekiedy cztery małżowiny nosowe: górna, środkowa i dolna oraz ewentualnie najwyższa. Pod nimi znajdują się przewody (przewód nosowy górny, środkowy i dolny), które łączą się ku tyłowi w jeden przewód nosowo-gardłowy, który ku tyłowi przechodzi w część nosową gardła. Do przewodów maja ujście zatoki przynosowe. Jamę dzieli na dwie części przebiegająca strzałkowo przegroda nosowa (septum nasi) składająca się z części kostnej i chrzęstnej.Oddychanie W oddychaniu jama nosowa pełni rolę filtra. Powietrze dostające się do niej jest ogrzewane, nawilżane oraz filtrowane z drobnoustrojów oraz kurzu. Jest to możliwe ze względu na występowanie w jamie nosowej dużej ilości nabłonka wielowarstwowego migawkowego, z licznymi komórkami śluzowymi. Z tego powodu zdrowsze jest oddychanie poprzez nos niż przez usta. Wdychane powietrze z jamy nosowej przenosi się do gardła. Nos jest również silnie ukrwiony, aby powietrze dostające się do płuc miało temperaturę dodatnią. Całe drogi oddechowe wyścielone są nabłonkiem urzęsionym, czyli nabłonkiem zaopatrzonym w rzęski. Pokryty jeszcze dodatkowo śluzem, stara się zebrać wszystko to, co unosi się w powietrzu :pyły, drobnoustroje i inne substancje, na przykład te, które znajdują się w dymie papierosowym. Jednym słowem oczyszcza powietrze, które dochodzi do płuc. Nos dodatkowo nawilża powietrze, a dla płuc jest lepsze powietrze wilgotne
Kości ściany bocznej jamy nosowej prawej z zaznaczoną na różowo kością sitową i małżowinami nosowymi górną i środkową oraz na niebiesko małżowiną nosową dolną.
Zmysł węchu Receptory węchowe umieszczone są w jamie nosowej - u gatunku ludzkiego jest to 5 cm² urzęsionego nabłonka węchowego, tworzącego pole węchowe.
Zatoki przynosowe Ujścia zatok:
· zatoka szczękowa do przewodu nosowego środkowego
· zatoka czołowa do przewodu nosowego środkowego
· komórki sitowe przednie do przewodu nosowego środkowego
· zatoka klinowa do przewodu nosowego górnego
· komórki sitowe tylne do przewodu nosowego górnego.
Zatoki wysłane są błoną śluzową taką jak jama nosowa, lecz błona zatok jest cieńsza.
Zatoki przynosowe, (łac. sinus paranasales) - przestrzenie pneumatyczne w kościach twarzoczaszki mające połączenie z jamą nosową. Powstają jako wpuklenia błony śluzowej, które od jamy nosowej wrastają w otaczające kości i od nich przyjmują swoje nazwy. Zaczynają się one rozwijać u człowieka już w życiu płodowym, ostateczne zaś wymiary osiągają w drugiej dekadzie życia[1]. W rozwoju embrionalnym jako pierwsza wykształca się zatoka szczękowa.
FUNKCJE ZATOK:
1. oddechowa (nawilżanie i ogrzewanie wdychanego powietrza oraz wyrównanie różnicy ciśnień podczas oddychania lub podczas gwałtownego wzrostu jego wartości);
2. węchowa;
3. mechaniczna (ochrona mózgoczaszki przed urazami);
4. termiczna (termoizolacja oraz ogrzewanie podstawy czaszki i oczodołu);
5. statyczna (zmniejszenie wagi szkieletu twarzoczaszki);
6. fonetyczna (przestrzeń rezonacyjna, ochrona ucha wewnętrznego przed przewodzeniem drogą kostną własnego głosu);
7. bezużyteczna przestrzeń powietrzna twarzoczaszki.
Zatoki przynosowe składają się z:
· zatoki czołowe (parzyste);
· komórki sitowe;
· zatoka klinowa (mogą być dwie);
· zatoki szczękowe (parzyste).
Zatoka czołowa (łac. sinus frontalis) – powietrzne przestrzenie w kościach czaszki należące do zatok przynosowych.Położone są nad oczodołami, w kości czołowej i mogą przyjmować różnorodne kształty. Od całkowitego braku zatoki po jednej stronie do rozległych, wielokomorowych (sprzyja to powikłaniom zapalnym). Zatoka przez przewód nosowo-czołowy uchodzi do lejka rozworu półksiężycowatego. W ten sposób następuje odpływ wydzieliny gromadzącej się w zatoce, np.podczas zapalenia. Przeciętna pojemność zatoki czołowej to 5-7 ml.
Zatoka klinowa (łac. sinus sphenoidalis) – parzyste przestrzenie mieszczące sie w trzonie kości klinowej, oddzielone od siebie przegrodą. Pojemość każdej z nich to ok 3 cm³. Ich wielkość waha się od wielkości ziarenka grochu do wielkich rozmiarów sięgających ku tyłowi aż do otworu wielkiego.
Zatoka szczękowa (łac. sinus maxillaris), zwana też dawniej jamą Highmora – parzysta przestrzeń pneumatyczna mieszcząca się obustronnie w trzonie szczęki. W wymiarze pionowym i strzałkowym ma ponad 3 cm, w płaszczyźnie czołowej 2,5 cm.[1] Ma ona kształt trójściennej piramidy.
Ściany zatoki szczękowej [2]Ściana przednia zatoki szczękowej- skierowana ku policzkowi i wardze górnej. Znajduje się w niej otwór podoczodołowy. Poniżej niego na wysokości kła ściana przednia tworzy zagłębienie zwane dołem nadkłowym.
Ściana boczna zatoki szczękowej- stanowi łagodne przedłużenie ściany przedniej
Ściana tylna zatoki szczękowej- Stanowi ją guz szczęki. Oddzielona jest od ściany bocznej grzebieniem jarzmowo-zębodołowym. Bezpośrednio za guzem szczęki znajduje się dół skrzydłowo-podniebienny i dół podskroniowy.
Kości twarzoczaszki strony lewej z widoczną otwartą od strony bocznej zatoką szczękową
Strop zatoki szczękowej- stanowi jej ścianę górną. W stropie tym biegnie kostna bruzda podoczodołowa, którą zamyka okostna. Graniczy bezpośrednio z oczodołem, stanowiąc zarazem jego dno.
Dno zatoki szczękowej- czyli ściana dolna jest utworzona przez wyrostek podniebienny szczęki i częściowo przez wyrostek zębodołowy szczęki. Kość tworząca tę ścianę jest zwykle bardzo gruba. Najniżesze miejsce dna zatoki odpowiada położeniu pierwszego zęba trzonowego. Do zatoki mogą wnikać korzenie zębów trzonowych i przedtrzonowych.
Przyśrodkowa ściana zatoki szczękowej- znajduje się w niej duży, nieregularny otwór rozwór szczękowy, który łączy zatokę z jamą nosową. Rozwór ten jest znacznie pomniejszony przez otaczające go kości.
Zatoka szczękowa otwiera się do jamy nosowej w przewód nosowy środkowy. Ujście jej jest bardzo niekorzystne, gdyż umiejscowione jest tuż przy stropie zatoki. Utrudnia to znacznie drenaż i opróżnianie zatoki z wydzieliny śluzowej lub ropnej.
Pojemność każdej zatoki szczękowej wynosi średnio ok 24 cm³.
Choroby zatoki szczękowej Ostre zapalenie zatoki szczękowejPrzewlekłe zapalenie zatoki szczękowejZębopochodne zapalenie zatoki szczękowejNowotwory łagodne zatoki szczękowejNowotwory złośliwe zatoki szczękowejCiała obce zatoki szczękowej
Zabiegi wykonywane na zatoce szczękowej Płukanie zatoki szczękowejOperacja Caldwell-LucaZabiegi endoskopowe zatoki szczękowej- FESS
Przekrój poprzeczny czaszki na wysokości jamy nosowej i oczodołu (strona prawa, widok z góry). Po stronie lewej zaznaczone:komórki sitowe przednie (Ant. ethmoidal cells), środkowe (Middle ethmoidal cells) i tylne (Post ethmoidal cells). Przyśrodkowo od komórek sitowych widoczna jama nosowa z zaznaczoną przegrodą nosa (Nasal septum), a bocznie od nich oczodół z zaznaczonym dnem utworzonym przez szczękę (Maxilla).
Komórki sitowe (łac. cellulae ethmoidales) – to najmniejsze z zatok przynosowych człowieka. Składają się z drobnych jamek kostnych poprzedzielanych cienkimi blaszkami kostnymi. Wypełniają one błędnik sitowy (łac. labyrinthus ethmoidalis) i stanowią zasadniczą część kości sitowej. Każda komórka sitowa wysłana jest błoną śluzową.
Podział i topografia Komórki sitowe umownie dzieli się na przednie i tylne. Niektórzy wyróżniają jeszcze komórki sitowe środkowe. Połączone są one za pośrednictwem małych otworów w blaszkach kostnych, które je oddzielają. Połączenia te stanowią sprawny drenaż podczas stanów zapalnych (ostre zapalenie komórek sitowych). Skrajnie położone komórki błędnika sitowego są otwarte i tworzą dołki, które dopiero w połączeniu z półkomórkami sąsiadujących kości tworzą pełne komórki. Od boku sąsiadują z oczodołem ograniczone od niego blaszką oczodołową (papierowatą) kości sitowej (łac. lamina orbitalis (papyracea) ossis ethmoidalis). Strop komórek sitowych stanowi podstawa przedniego dołu czaszki. Przyśrodkowo komórki sitowe stanowią boczną ścianę jamy nosowej. Są one połączone ze światłem jamy nosowej. Komórki sitowe przednie otwierają się w lejku sitowym (łac. infundibulum ethmoidale) w przewodzie nosowym środkowym. Największą komórką sitową jest bańkowato rozdęta puszka sitowa (łac. bulla ethmoidalis), która widoczna jest pod małżowiną nosową środkową. Poniżej puszki sitowej znajduje się wyrostek haczykowaty (łac. processus uncinatus). pomiędzy puszką a wyrostkiem znajduje się szczelinowata przestrzeń rozwór półksiężycowaty (łac. hiatus semilunaris), który prowadzi do wspomnianego wyżej lejka sitowego — miejsca drenażu komórek sitowych przednich. Komórki sitowe tylne otwierają się w przewodzie nosowym górnym.
Boczna ściana jamy nosowej (strona prawa) po usunięciu małżowiny nosowej środkowej (Cut edge of middle concha). Na rysunku widoczne: puszka sitowa (Bulla ethmoidalis), ujście komórek sitowych środkowych (Opening of middle ethmoidal cells...
Arvi