Terapia dzieci ryzyka dysleksji program autorski.doc

Terapia dzieci ryzyka dysleksji  program autorski

Skuteczność interwencji, czyli odpowiedniej terapii jest zależna od tego, jak szybko zidentyfikujemy problem i dostrzeżemy dziecko ryzyka dysleksji. Rozpoznając trudności dziecka, zadbamy o to, aby mogło odnosić w szkole sukcesy.

Zaprezentowane w programie materiały dotyczące pracy z uczniem ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, zestawy ćwiczeń nie wyczerpują oczywiście wszystkich możliwości oddziaływania terapeutycznego. Proponowane ćwiczenia można wykorzystywać w sposób indywidualny dla każdego dziecka – zatrzymywać się dłużej na jednych jeszcze je wzbogacając, mniej uwagi poświęcać innym, które nie sprawiają uczniom większych trudności. Można też łączyć ze sobą ćwiczenia usprawniające różne funkcje, bądź wprowadzać ćwiczenia wzajemnie się uzupełniające.

“Mów dziecku, że jest dobre,
że może, że potrafi...
Janusz Korczak Wstęp

     Powszechną tendencją w świecie jest dążenie do możliwie wczesnego wyposażenia dzieci w umiejętność czytania i pisania, gdyż opanowanie tych czynności stymuluje rozwój umysłowy oraz rozszerza możliwości zdobywania wszelkiej wiedzy. Nauka czytania i pisania przenosi się więc ze szkoły do przedszkola, tj. obniża się granice wiekowe kształtowania tych umiejętności. Granice te nie mogą być traktowane dowolnie: czytania i pisania możemy bowiem uczyć dzieci dopiero wówczas, gdy opanują one w zadawalającym stopniu mowę werbalną oraz osiągną niezbędny poziom dojrzałości psychofizycznej i intelektualnej.

     Z obserwacji pedagogicznych i psychologicznych wynika, iż w klasach młodszych istnieje określony procent uczniów mających trudności z opanowaniem umiejętności czytania i pisania. Trudności te tkwią między innymi we fragmentarycznych deficytach rozwojowych w zakresie procesów poznawczych i funkcji ruchowych /przy poziomie rozwoju umysłowego w normie/. Badania różnych autorów / m.in. H. Spionek, M. Bogdanowicz/ wykazują, że specyficzne trudności, jakie maja dzieci w klasach młodszych z opanowaniem czytania, pisania i liczenia związane są z niedoborem funkcji sensomotorycznych - analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej kinestetyczno – ruchowej, a także odchyleniami w przebiegu procesu lateralizacji. Czytanie i pisanie angażuje bowiem zespół podstawowych funkcji psychofizycznych: słuchową, artykulacyjną, wzrokowo – przestrzenną, motoryczną, które wspólnie zapewniają ich prawidłowy przebieg.

     W ostatnich latach dużo uwagi poświęca się dzieciom, u których stwierdza się specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu uwarunkowane właśnie fragmentarycznymi zaburzeniami funkcji percepcyjno – motorycznych. Powodem tego zjawiska jest znaczny wzrost dzieci, u których stwierdza się niemożność nabycia umiejętności czytania – dysleksję; - niemożność nabycia umiejętności poprawnego z zasadami pisowni pisania – dysortografię; - trudność osiagnięcia dobrego poziomu graficznego pisma – dysgrafię / M. Bogdanowicz 1994/.

     Wobec młodszych dzieci wykazujących wybiórcze zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, które mogą warunkować specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu stosuje się termin ryzyko dysleksji. Termin ten stosuje się również w odniesieniu do uczniów, którzy napotykają na pierwsze , lecz nasilone trudności w nauce - pomimo inteligencji w normie, dobrze funkcjonujących narządów zmysłu, właściwej opieki wychowawczej i dydaktycznej w domu oraz szkole.

     Nasza szkoła w roku szkolnym 2003/2004 przystąpiła do programu realizowanego przez Szczeciński Oddział Polskiego Towarzystwa Dysleksji “Dziecko ryzyka dysleksji nie musi zostać uczniem dyslektycznym. Jednym z najważniejszych celów programu było wczesne rozpoznanie uczniów z ryzykiem dysleksji i możliwie szybkie udzielenie im pomocy. W ramach kontynuacji programu w II semestrze roku szkolnego 2004/2005 dokonano badań przesiewowych uczniów klas pierwszych w kierunku ryzyka dysleksji.

     W wyniku badań wyłoniono 6 uczniów ryzyka dysleksji / kl. 1a – 3 uczniów, kl. 1b – 3 uczniów /. Uczniowie ci potrzebują wsparcia oraz pomocy pedagogicznej. Opracowałam więc program dostosowany do ich możliwości i ograniczeń. Mam również nadzieję, że program ten przyczyni się do zapobiegania niepowodzeń szkolnych i ich ujemnym konsekwencjom.

Cele i założenia programu

     Celem nadrzędnym terapii pedagogicznej jest stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego dzieciom z utrudnieniami rozwojowymi, rozwoju na miarę ich możliwości.

Terapia dzieci ryzyka dysleksji zmierzać będzie do:

·         usprawniania zaburzonych procesów psychomotorycznych istotnych opanowywaniu umiejętności czytania i pisania,

·         ćwiczenia sprawności czytania i pisania,

·         oddziaływania psychoterapeutycznego ogólnie uspokajającego, a równocześnie aktywizującego dziecko do nauki.

Cele operacyjne

Uczeń potrafi:

·         dzielić wyrazy na sylaby, wyróżniać samogłoski i spółgłoski,

·         tworzyć wyrazy rozpoczynające się od danej sylaby

·         czytać cicho ze zrozumieniem proste zdania,

·         czytać głośno proste zdania,

·         pisać z pamięci i ze słuchu proste teksty z uwzględnieniem zasad ortograficznych,

·         prawidłowo przepisywać tekst,

·         uczestniczyć w rozmowie i dyskusji na określony temat,

·         nadawać tytuł obrazkom,

·         samodzielnie układać krótką wypowiedź na określony temat,

·         omawiać treść obrazka,

·         porównywać obrazki i wyszukiwać elementy podobne i różniące je,

·         złożyć obrazek z kilku elementów i ułożyć podpis z rozsypanki sylabowej i literowej,

Metody i formy pracy

      Dobór form i metod pracy uzależnia się przede wszystkim dostosowaniem ich do aktualnych dyspozycji ucznia, rodzaju, stopnia i rozległości zaburzeń oraz zaawansowania w czytaniu i pisaniu. W pracy z dzieckiem ryzyka dysleksji najbardziej skuteczne jest uczenie polisensoryczne. Należy maksymalnie wykorzystać te zmysły, które funkcjonują prawidłowo z jednoczesnym ćwiczeniem tych słabych.

      Ponadto zajęcia muszą być różnorodne, aby uczeń miał okazję odpocząć od typowych obowiązków szkolnych, a znalazł dziedzinę, w której “poczuje smak sukcesu”. Tak więc obok metod tradycyjnych, opartych na pracy z tekstem, obrazkiem, historyjką obrazkowa pojawią się elementy kinezjologii edukacyjnej oraz czytanie metodą “ślizgania” według prof. B. Rocławskiego. Wykorzystywane zostaną również rebusy, krzyżówki i zagadki. Metody odtwórcze będą przeplatane metodami twórczymi, które pobudzają inicjatywę dzieci.

      Nie zabraknie także oddziaływań psychoterapeutycznych na dziecko. Pomogą one zmienić stosunek dziecka do samego siebie, swoich możliwości i otoczenia. Zagadnienie to będzie realizowane poprzez ćwiczenia odprężające, zabawy relaksujące, zabawy ruchowe, bajki terapeutyczne oraz przez ćwiczenia oparte o karty kreatywne “Żywioły” proponowane przez J. Bonar i K. Szmidt’a.
Podstawowa formą pracy podczas zajęć terapeutycznych będzie praca indywidualna.
Proponowana zostanie również praca w formie zespołowej i grupowej.

Zasady prowadzenia zajęć

     Terapia pedagogiczna jako działalność dydaktyczna i wychowawcza wymaga sformułowania zasad postępowania, którymi powinien kierować się nauczyciel terapeuta, aby zrealizować założone cele. W pracy z dziećmi ryzyka dysleksji uwzględniać będę następujące zasady terapii pedagogicznej /według i. Czajkowskiej, K. Herdy/:

·         zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego,

·         zasada powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisania, uwzględniającego złożoność tych czynności i możliwości percepcyjne dziecka,

·         zasada korekcji zaburzeń: ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności,

·         zasada kompensacji zaburzeń: łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych w celu tworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych,

·         zasada systematyczności,

·         zasada ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego.

Tematyka zajęć

1.       Doskonalenie sprawności grafomotorycznej – korygowanie nieprawidłowych nawyków ruchowych występujących w czasie pisania:

o        wyrabianie nawyków poprawnego ułożenia ręki i palców podczas rysowania i pisania,

o        rysowanie po śladzie,

o        kreślenie liter w ograniczonym polu,

o        obrysowywanie szablonów,

o        łączenie wyznaczonych punktów linia ciągłą,

o        wykonywanie dyktand graficznych,

o        kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną,

o        modelowanie w plastelinie,

o        tworzenie składanek papierowych,

o        malowanie pędzlem, palcami, dłońmi,

o        wykonywanie ćwiczeń według H. Tymichowej,

o        kreskowanie – wypełnianie konturów kolorem,

o        zamalowywanie kredkami małych przestrzeni,

o        ćwiczenia sprawnych ruchów palców i rozluźniające napięcie mięśniowe np. naśladowanie pisania na maszynie.

2.       Usprawnianie percepcji wzrokowej

o        układanie obrazków z części,

o        wyszukiwanie podobieństw i różnic między obrazkami,

o        identyfikowanie liter, wiązanie ich z odpowiednimi głoskami,

o        wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych liter /domina litrowe, rozsypanki literowe/

o        tworzenie wyrazów rozpoczynających się na n – u – m, d – b – p, p – g,

o        wyodrębnianie w wyrazach liter podobnie brzmiących,

o        zgadywanie wyrazów przez eliminowanie zbędnych liter i sylab,

o        wyodrębnianie wyrazów krótszych w dłuższych,

o        dobieranie wyrazów tak, aby każdy różnił się tylko 1 literą np. kot – kos, nos – noc

o        tworzenie wyrazów rozpoczynających się tą samą sylabą,

o        tworzenie krótkiego tekstu z rozsypanki wyrazowej

3.       Ćwiczenia percepcji słuchowej

o        ćwiczenia w poprawnym wymawianiu głosek i wiązaniu ich z odpowiednimi literami,

o        budowanie wyrazów z sylab,

o        lokalizacja głosek i liter w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów,

o        ćwiczenia usprawniające syntezę słuchową,

o        wyodrębnianie zdań i wyrazów w wypowiedziach,

o        różnicowanie wyrazów podobnie brzmiących,

o        wymyślanie rymujących się wyrazów,

o        uzupełnianie zdań i wyrazów / brakujące litery i wyrazy/.

4.       Usprawnianie techniki czytania i rozumienia tekstów

o        Próby czytania metoda ślizgania się z głoski na głoskę tekstów adekwatnych do wieku i możliwości dzieci, czytanie indywidualne, sylabowe i całościowe

o        Czytanie głośne i ciche z jednoczesnym rozumieniem treści

o        Ćwiczenia w zakresie tempa i płynności czytania,

o        Opowiadanie przeczytanych tekstów ukierunkowane pytaniami,

o        Czytanie wyrazów i eliminowanie z nich niezbędnych liter,

o        Próby samodzielnego opowiadania tekstów,

o        Czytanie tekstów i próba oceny w kategoriach : prawda – fałsz,

o        Sztafeta sylabowa.

5.       Utrwalanie znajomości zasad pisowni

o        Ćwiczenia ortograficzne utrwalające poznane zasady,

o        Założenie słownika wyrazów trudnych

o        Stosowanie różnych rodzajów pisania: przepisywanie, pisanie z pamięci, pisanie ze słuchu,

o        Stosowanie słownika ortograficznego,

o        Stosowanie domina ortograficznego,

o        dobieranie zdań do obrazków / poprawna pisownia wyrazów/,

o        kształtowanie świadomości ortograficznej.

Oceniane

     Na zajęciach terapii przewiduje się ocenę opisową przekazywaną uczniom i rodzicom. Oceniając ucznia należy zwrócić uwagę na przejawy jego motywacji, aktywności i włożonego wysiłku w wykonanie określonego zadania. Ważne jest również dostrzeżenie każdego, nawet najmniejszego sukcesu dziecka. Działania te przyczynią się do utrzymania pozytywnej motywacji do nauki. Stosowane będą różnego rodzaju wzmocnienia: pochwały, wyróżnienia, które dadzą dziecku poczucie wiary we własne siły.

     Na zajęciach obecna będzie również samoocena wytworów pracy własnej uczniów, poziomu ich zaangażowania i jakości pracy podczas zajęć.

Ewaluacja

     W celu zebrania informacji służących odpowiedzi na pytanie: Czy proponowane zajęcia przyczyniły się do przyrostu wiedzy i umiejętności? przewiduje się dokonanie ewaluacji.
Zastosowana zostanie diagnoza:

·         wstępna – badania przesiewowe w kierunku ryzyka dysleksji,

·         bieżąca – karty pracy, obserwacje, rozmowy,

·         końcowa – badanie kontrolne w kierunku ryzyka dysleksji

Warunki realizacji programu

     Program zajęć terapeutycznych zaplanowano dla uczniów klas drugich w wymiarze dodatkowej 1 godziny . Treści realizowane będą przez jeden rok nauki. Zestawy ćwiczeń

1. Ćwiczenie grafomotoryczne

Ćwiczenie 1

     Ćwiczenie służące korygowaniu nieprawidłowej techniki rysowania i pisania. Zadaniem dziecka jest rysowanie po śladzie różnorodnych obrazków , ruchem ciągłym /bez odrywania ręki od papieru/ i zgodnie z kierunkiem oznaczonym na rysunku, od punktu początkowego oznaczonego strzałką. / zestawy ćwiczeń w książce autorstwa prof. M. Bogdanowicz “Przygotowanie do nauki pisania. Ćwiczenia grafomotoryczne według H. Tymichowej”, Gdańsk 2003/

Ćwiczenie 2
Nauczyciel czyta lub mówi tekst, zadaniem ucznia jest wykonanie ruchów rękami zgodnie z jego treścią.
Pewnego razu dziecięce ręce
W teatr bawiły się przy piosence.
Na początek razem się rozgrzały –
Czyli dziesięć razy zaklaskały
I dziesięć razy się zaciskały,
A zaraz potem się prostowały.
W powietrzu jak motyle fruwały,
Kręciły się, do siebie machały.
Później nagle przysiadły na stole,
Aby rozpocząć występy wesołe.
Lewa ręka – ta która nosi lwa,
Skacze po stole, woła: - Jestem pchła!
Prawa zazdrośnie na nią spogląda
I już za chwilę płynie jak flądra.
Teraz zamieniają się rolami;
Lewa płynie pomiędzy kredkami,
A prawa podskakuje na paluszkach
Tak zwinnie i lekko niczym muszka.
To znów obie chwytają ołówki:
Ta lewa żółty, ta prawa – biały
I dalej nimi wałkować kartki,
Które spokojnie sobie leżały.
A gdy już bardzo się tym zmęczyły,
Wtedy na stole się położyły.

Ćwiczenia na percepcję wzrokową

Ćwiczenie 1
Zadaniem ucznia jest utworzenie wyrazów rozpoczynających się na podane sylaby
ka........................................................... ...