Ma�a encyklopedia medycyny tom 1A-G A ABAZJA, objaw chorobowy polegaj�cy na niemo�no�ci chodzenia, cz�sto wyst�puj�cy ��cznie z niemo�no�ci� stania (�>� astazja) jako zesp�l astazja�abazja. A. jest objawem napadu histerycznego b�d� uszkodzenia m�d�ku lub okolicy czo�owej m�zgu. ABERRACJE CHROMOSOMOWE, zmiany struktury chromosom�w powstaj�ce wskutek samorzutnych lub sztucznie wywo�anych p�kni�� chromosom�w i ��czenia si� ich fragment�w w nowe uk�ady. Delecja (deficjencja) jest to utrata odcinka chromosomu; translokacja powstaje w wyniku do��czenia odcinka chromosomu do innego chromosomu niehomologicznego; inwersja polega na przerwaniu chromosomu w dwu miejscach i u�o�eniu odcinka zawartego mi�dzy miejscami p�kni�cia w odwr�conej kolejno�ci; duplikacja jest podwojeniem okre�lonego fragmentu chromosomu. A.ch. mo�na wykrywa� metodami genet. lub cytologicznymi. Wi�ksze delecje i translokacje mo�na obser wowa� na podstawie zmiany wielko�ci i kszta�tu chromosom�w w p�ytkach r�wnikowych tworz�cych si� w stadium metafazy II w redukcyjnym (mejoza)�>-podziale kom�rki. A.ch. mog� by� wywo�ane sztucznie dzia�aniem zwi�zk�w chem., promieni nadfioletowych i promieniowania jonizuj�cego. Promieniowanie jonizuj�ce powoduje zmiany struktury �> chromatyd .(aberracje typu chromatydowego) lub chromosom�w, zale�nie od stadium podzia�u kom�rkowego. Aberracje typu chromatydowego (przew�enia, p�kni�cia, wymiany chromatydowe, drobne fragmenty) powstaj� w stadium p�nej interfazy po odtworzeniu si� materia�u genet. (�>� replikacja) i pojawiaj� si� w p�ytkach r�wnikowych w stadium metafazy. Aberracje typu chromosomowego (chromosomy di-centryczne, pier�cieniowe, p�kni�cia: przew�enia, drobne fragmenty) indukowane s� we wczesnej i �rodk. interfazie przed i w czasie replikacji DNA. Substancje chem. indukuj� aberracje tylko typu chromatydowego, przy czym ich dzia�anie jest zwi�zane z replikacj� DNA. Zob. te� mutacje. ABORTUS �>� poronienie. ABRAZJA �> wy�y�eczkowanie jamy macicy. ABRIKOSOW Aleksiej I., ur. 18 I 1875, zm. 9 IV 1955, rad�. anatomopatolog; prof. Moskiewskiego Inst. Med. (1920-53), cz�onek Akad. Nauk ZSRR, Akad. Nauk Med. i cz�onek korespondent Poi. Akad. Umiej�tno�ci. Zalo�yciel Moskiewskiego Tow. Patolog�w (1938). G�. prace badawcze z zakresu anatomii patol., gru�licy plu� i stan�w alergicznych oraz zmian chorobowych w zwojach �>� wsp�czulnego uk�adu nerw. Autor kilku podr�cznik�w anatomii patologicznej. ABSORPCJOMETRIA ->� metody optyczne. ABSTYNENCJA, powstrzymywanie si� od przyjmowania alkoholu b�d� innych u�ywek. A. zalecana jest przez lekarzy w wypadku �>� alkoholizmu przewlek�ego .lub na�ogowego. A. jest te� aktem wyboru podejmowanym ze wzgl�d�w religijnych, filozoficznych b�d� te� nadmiernego l�ku przed konsekwencjami toksycznych efekt�w np. alkoholu. W tym ostatnim przypadku a. wyst�pnie cz�sto jako element �>� nerwicy. ABU BAKR AR RAZI -� Razes. ABULIA, zaburzenia dzia�ania polegaj�ce na niezdolno�ci do podejmowania decyzji i urzeczywistnienia zamierze�, zmniejszeniu si� �>� nap�du psychoruchowego,�>� apatii. A. traktowana jest cz�sto jako utrata woli. W �yciu subiektywnym jednostki wyra�a si� bezradno�ci�, niezdolno�ci� do jakiejkolwiek inicjatywy, spontaniczno�ci, samodzielno�ci. A. wyst�puje w niekt�rych chorobach psych.i np. ��� schizofrenii, zw�aszcza jako sk�adnik defektu schizofrenicznego, kt�ry stanowi bezpo�redni� konsekwencj� d�ugotrwa�ego pobytu w szpitalu psychiatrycznym (�>� choroba szpitalna) lub samego trwania choroby. A. pojawia si� tak�e jako konsekwencja d�ugotrwa�ej bezczynno�ci wywo�anej jak�kolwiek przyczyn�, np. przewlek�� chorob� somatyczn�. Mo�e te� wyst�powa� w wypadku wyniszczenia organizmu o dowolnej etiologii. ABUL OUASIAi�Albucasis. ACD �>� stabilizatory krwi. ACEFALIA, bezg�owie (acephcf lus == potworek bez g�owy), ci�kie zaburzenie rozwojowe, uniemo�liwiaj�ce �ycie pozamaciczne. ACENOKUMAROL, Sintrom, lek obni�aj�cy krzepliwo�� krwi. Hamuje syntez� �>� protrombiny w w� trobie, dzia�aj�c antagonistycznie d o witaminy K. Stosowany w leczeni i w profilaktyce �^zakrzep�w pooperacyjnych, poporodowych, w �>� zakrzepowym zapaleniu �y�, w �> zawale serca, zatorze t�tnicy p�ucnej itp. Spotykane objawy uboczne: skaza krwotoczna, odczyny alergiczne, podwy�szenie temp. cia�a, zaburzenia �o��dkowo-jelitowe. Objawy przedawkowania znosi witamina K. ACETARSOL, acetfenarsyna, Stowarsol, organiczna pochodna arsenu. Dzia�a leczniczo w �> �widrowi-cach -i �>� kr�tkowicach. Obecnie u�ywany najcz�ciej w leczeniu zaka�enia rz�sistkiem pochwowym (��� rz�sistkowica). A. jest stosunkowo toksyczny (opisano zatrucia r�wnie� po podaniu dopochwowym). Swoist� odtrutk� stanowi BAL (�> dwumerkaptopropanol). ACETAZOLAAUD, Diuramid, Diamox, �>� inhibitor �> anhydrazy w�glanowej. Hamuje resorpcj� zwrotn� dwuw�glan�w w kanalikach nerkowych, co powoduje zwi�kszenie wydalania moczu, alkalizacj� moczu, zakwaszenie "krwi. Obni�a ci�nienie �r�doczne, dzia�a przeciwdrgawkowo. Obecnie raczej nie stosowany jako lek moczop�dny. U�ywany w leczeniu�> jaskry i �->� padaczki {petit mai). ACETPENARSYNA -> acetarsol. ACETON, bezbarwny, lotny p�yn o zapachu jab�ek, otrzymywany syntetycznie (z octanu wapniowego) oraz w procesach fermentacji w�glowodan�w. Jest dobrym rozpuszczalnikiem t�uszcz�w, olej�w, wosk�w, �ywic itp. Szeroko u�ywany do cel�w przemys�owych. Pewne ilo�ci a. stwierdza si� we krwi, w moczu i powietrzu wydychanym u chorych na �> cukrzyc�. A. dzia�a narkotycznie na o�rodkowy uk�ad nerw. Wdychane pary a. powoduj� podra�nienie b�on �luzowych o-skrzeli, obni�enie temp. cia�a, zwolnienie czynno�ci serca i czynno�ci oddechowej (niekiedy bezdech). ACETYLOCHOUNA, Ach, ester cholinowy kwasu octowego. Neuro-hormon uwalniany z cholinergicznych zako�cze�, tj. �> synaps przedzwojowych ��� autonomicznego uk�adu nerwowego, zako�cze� pozazwojowych �>� przywsp�czulnego uk�adu oraz zako�cze� cholinergicznych o�rodkowego uk�adu nerw. Pe�ni rol� przeka�nika, pobudzaj�c nikotynowe i muskaryno-we receptory cholinergiczne. Dzia�a depresyjnie na serce, rozkurcza naczynia, obni�a ci�nienie krwi, zwi�ksza wydzielanie gruczo�owe, pobudza perystaltyk� przewodu pokarmowego, powoduje inne objawy pobudzenia przywsp�czulnego uk�adu nerw. Dzia�a kr�tkotrwale, gdy� szybko ulega rozk�adowi do choliny i kwasu octowego pod wp�ywem enzym�w cholinoesteraz (zw�aszcza acetylocholinoesterazy); z tego wzgl�du a. nie jest praktycznie stosowana w lecznictwie. ACETYLODIGITOKSYNA -�� glikozydy naparstnic. ACETY�OFENETYDYNA -+fenacetyna. Ach �>� acetylocholina. ACHALAZJA, brak rozkurczania dolnego zwieracza prze�yku (w okolicy wpustu �o��dka) przed przej�ciem k�sa pokarmu, spowodowany . zmianami zwyrodnieniowymi splotu nerw. b�ony mi�niowej. A. wyst�puje w ka�dym wieku i u obu p�ci. Charakteryzuje si� zaburzeniami po�ykania, stopniowo nasilaj�cymi si� i mog�cymi prowadzi� do wyniszczenia. Dochodzi do znacznego rozszerzenia i wyd�u�enia prze�yku ponad miejscem zw�enia. Zast�j pokarmu prowadzi do przewlek�ego odczynu zapalnego b�ony �luzowej prze�yku. Leczenie zachowawcze (�rodki uspokajaj�ce i zwiotczaj�ce mi�nie g�adkie) i chirurgiczne. ACHOLIA, brak odp�ywu ��ci do przewodu pokarmowego. Podstawowym objawem choroby s� odbarwione, cuchn�ce, gliniaste stolce, zawieraj�ce wiele niewch�oni�tych kwas�w t�uszczowych. Przyczyn� a. s� przeszkody mechaniczne w odp�ywie ��ci, a zatem wszystkie te przyczyny, kt�re wywo�uj� ��taczk� mechaniczn�. ACHONDROPLAZJA, chondrodysplazja, chondrodystrofia p�odowa, choroba dziedziczna przekazywana jako cecha dominuj�ca. Polega na zaburzeniu kostnienia �r�dchrz�stnegoi w wyniku czego ko�czyny staj� si� nieproporcjonalnie kr�tkie w stosunku do tu�owia. Osoby dotkni�te kar�owato�ci� tego typu (dawniej nadworne kar�y) nie wykazuj� zaburze� hormonalnych i charakteryzuj� si� normalnym, a niekiedy nawet wysokim stopniem inteligencji. ACHROMATOPSJA, �lepota ca�kowita na barwy; mo�e by� wynikiem genet. uwarunkowanego niedorozwoju czopk�w lub niedorozwoju�>� barwnik�w wzrokowych. ACTH �> adrenokortykotropina. ACTINOMYCETACEAE -> pro mieniowce. ADAM POLAK, Adam z �owicza, Adamus Polonus, Adam z Bo-chenia (pod �owiczem), ur. (?), zm. 1514 w Krakowie, poi. lekarz, filozof i humanista. Studia odby� w Krakowie i we W�oszech. Prof. medycyny Akad. Krakowskiej i jej rektor (1510-11). Nadworny lekarz Zygmunta I. ADAPTACJA, w znaczeniu biol. proces powstawania dziedzicznych zmian przystosowawczych anat., fizjol. i zachowa� organizm�w �ywych w odpowiedzi na zmiany �rodowiska zewn. W znaczeniu fizjol. � przystosowawcze zmiany narz�d�w odbiorczych (.-> receptor�w) na stale dzia�aj�cy bodziec. Zale�nie od rodzaju receptora i czasu dzia�ania bod�ca mog� wyst�pi� zmiany w pobudliwo�ci receptora na dzia�anie bod�ca. Zob. te�: adaptacja receptor�w, przystosowawcze zachowanie. ADAPTACJA G��WKI, dostosowanie si� przoduj�cej g��wki p�odu do kana�u rodnego w czasie porodu, mo�liwe dzi�ki przesuwaniu si� wzgl�dem siebie ko�ci czaszki w liniach nie zro�ni�tych szw�w i odkszta�caniu si� mi�kkich w tym okresie ko�ci czaszki. G��wka zmienia kszta�t z kulistego na walcowaty, wyd�u�ony w osi miednicy ma�ej. Wynikiem a.g. s� charakterystyczne kszta�ty czaszki w r�nych u�o�eniach p�odu. Po porodzie czaszka zwykle odzyskuje prawid�owy kszta�t. Po czo�owych i wierzcho�kowych u�o �eniach p�odu zdarzaj� si� trwa�e 1 odkszta�cenia, uwidaczniaj�ce si� na- | wet w wieku dojrza�ym. Nie wywieraj� , one ujemnego wp�ywu na rozw�j umys�owy. ADAPTACJA RECEPTOR�W. stopniowe zmniejszanie si� pobudliwo�ci *� receptor�w wywo�ane prze d�u�onym dzia�aniem bod�ca; stopniowe obni�anie si� potencja�u generatorowego receptora. Receptory, w kt�rych adaptacja prowadzi do obni�enia potencja�u b�onowego poni�ej poziomu, przy kt�rym pojawiaj� si� wy�adowania iglicowe (�> potencja� czynno�ciowy), nazywane s� szybko adaptuj�cymi si�...
michalsoowa