KALENDARZ ROZWOJU DZIECKA.doc

19

KALENDARZ  ROZWOJU DZIECKA

1 miesiąc

Rozwój fizyczny:

·          Dziecko może mieć zniekształconą i stosunkowo dużą główkę, opuchnięte powieki, mocno zaróżowioną, pomarszczoną skórę.. Na dłużej pozostaną na główce dziecka dwa miękkie miejsca, tzw. ciemiączka. Większe z nich, tzw. ciemię duże, całkowicie zarasta dopiero w drugim roku życia. Rączki i nóżki noworodka są pulchne, pokryte fałdkami tłuszczu, zgięte we wszystkich stawach. Dziecko od początku bardzo energicznie nimi porusza.

·          Reaguje na dźwięki, odkrywa swoje ciało, zwłaszcza rączki, które chętnie wkłada do buzi.

·          W pierwszym miesiącu dziecko umie unosić główkę leżąc na brzuchu oraz zaciskać rączkę na przedmiocie. Może nawet umieć złączyć obie rączki.

·          Wzrok:Wzrok noworodka jest słabo rozwinięty, maluszek wykazuje słabą wrażliwość na kontrasty i nie rozpoznaje szczegółów, ale potrafi wodzić za wolno przesuwającą się zabawką (w odległości 20-30 cm). Poza odróżnianiem różnych odcieni bieli i czerni, nie odróżnia kolorów. Jego oczy są nadwrażliwe na światło, a nadrważliwość ta, spowodowana tym, że dziecko do momentu urodzenia przebywało w mroku, utrzymuje się około miesiąca. Oko noworodka nie wydziela jeszcze łez. Dziecko zapłacze prawdziwymi łzami dopiero w drugim lub trzecim miesiącu życia. Ruchy gałek ocznych są nieskoordynowane, może się więc wydawać, że maluch ma zeza.

·          Słuch
Dziecko słyszy od urodzenia, a właściwie dużo wcześniej (już między 12. a 16. tygodniem życia płodowego słyszy szum krwi przepływającej przez łożysko). Słuch noworodka jest jednak przytępiony. Dopiero w drugim kwartale pierwszego roku życia usłyszy czyste i wyraźne dźwięki i będzie żywo na nie reagować. Maluszek rozpoznaje Twój głos, słysząc Cię stara się odwrócić główkę w Twoją stronę, chętnie też obserwuje Twoją twarz.

·          Odruchy noworodka
Noworodek przychodzi na świat z bezwarunkowymi odruchami. Większość z nich zaniknie pod koniec czwartego miesiąca życia.
– odruch Moro: przestraszone nagłym ruchem lub hałasem dziecko gwałtownie rozprostowuje rączki i nóżki, a następnie przyciska rączki i nóżki do siebie, zaciskając piąstki.
– odruch chwytny: maluch zaciska palce na Twoim kciuku lub innym podanym przedmiocie z taką siłą, że jesteś w stanie unieść dziecko do góry.
– odruch Babińskiego: kiedy połaskoczesz dziecko po podeszwie stopy, małe palce zegną się do środka, natomiast duży palec wygnie się do góry.
– odruch Rootinga: kiedy delikatnie muśniesz dziecko w policzek, ono delikatnie odwróci główkę w tę stronę i otworzy buzię, gotowe do ssania.
– odruch kroczenia: podtrzymując dziecko w pozycji pionowej pod paszkami w taki sposób, by stópkami dotykało ziemi zobaczysz, jak stawia krok za krokiem, jakby chodziło.
Rady dla rodziców:
- Delikatnie masuj maleństwo, np. po kąpieli, kiedy nacierasz maluszka oliwką, głaskaj czule rączki, nóżki, plecki, buzię.
- Jak najczęściej zbliżaj twarz do dziecka i przemawiaj do niego czule.
- Zawieś nad łóżeczkiem czarno-białe zabawki, maleństwu łatwiej je dostrzec. Po kilku tygodniach zamień je na kolorową karuzelę.
- Już od pierwszych tygodni możesz bawić się z maluszkiem w „A kuku!”.

Rozwój intelektualny:

·          Noworodek nie odróżnia na razie dnia od nocy. Gdy jest głodny, po prostu budzi się i domaga piersi. Reaguje jednak na dźwięki. Na głos dzwonka zareaguje np. wstrząśnięciem ciała, płaczem lub uciszeniem się. Może też uśmiechać się, gdy się do niego śmiejesz, a nawet zapiszczeć z radości.
-Maluszek potrafi skupiać wzrok na przedmiotach i osobach oraz śledzić przedmioty poruszające się w jego polu widzenia. Pod koniec pierwszego miesiąca życia dziecko rozpoznaje widziany wcześniej przedmiot, jeśli pojawi się ponownie po 2-3 sekundach.

·          Już teraz można zaobserwować zalążki temperamentu i osobowości Twojego dziecka. Aktywność niemowlęcia jest cechą wrodzoną i pozostaje na niezmiennym poziomie przez całe życie: dzieci ruchliwe, krzykliwe, często czuwające, pozostaną aktywne do końca życia. Dziecko spokojne, mało ruchliwe będzie miało prawdopodobnie zrównoważony temperament.

·          Maluszek rozpoznaje Cię przez zapach, widok oraz głos. Lubi, jak mu śpiewasz, zwłaszcza kołysanki i łatwe melodie z powtarzającym się rytmem.
 

·          Rady dla rodziców:
- Jeśli będziesz okazywać swoje zniecierpliwienie i rozdrażnienie, dziecko szybko to wyczuje i samo stanie się drażliwe.
- Mów, przytulaj, śpiewaj (specjaliści twierdzą, że dzieci, którym śpiewano, szybciej zaczynają mówić).
- Pozwól dziecku przypatrywać się swojej twarzy, rób różne miny i obserwuj, jak reaguje.
- Pod koniec czwartego tygodnia kup dziecku proste zabawki, np. pozytywkę, pajacyki do zawieszenia nad łóżeczkiem, pluszowe. zwierzątka, nietłukące się lusterka (zadbaj o to, by były bezpieczne, bez kantów, sznurków i nitek).

Rozwój społeczny:

·          Twój maluszek w pierwszych tygodniach życia nie jest zbyt towarzyski. Na początku śpi nawet 20 godzin na dobę i poza snem umie wykonywać tylko podstawowe czynności – oddychać, ssać, wydalać.

·          Pierwszym i najważniejszym rodzajem ekspresji noworodka jest krzyk, poprzez który komunikuje się ze światem. Maluszek angażuje podczas krzyku nie tylko gardło, ale i całe ciało: rączki i nóżki. Z czasem nauczysz się rozróżniać różne rodzaje płaczu i rozumieć, co który oznacza.

·          Noworodek rozpoznaje twarz mamy i przestaje płakać gdy ją widzi lub słyszy jej głos. Zna go jeszcze z życia płodowego. Twój widok wywołuje u dziecka ożywienie, wprawia w dobry nastrój, przynosi spokój, ukojenie, daje poczucie bezpieczeństwa. Dlatego tak ważna jest Twoja bliskość. Niemowlęta potrzebują mamy jak powietrza. Chcą czuć jej dotyk, ciepło, zapach, dlatego im częściej będziecie przytulać się do siebie, tym lepiej..

·          W trzecim tygodniu życia maluch z wielką chęcią obserwuje ludzi, przedmioty i to, co się wokół niego dzieje. Przerwy w ssaniu nieco się wydłużają.Dziecko zaczyna się interesować zabawkami w jaskrawych kolorach, lusterkami, wiszącą nad łóżeczkiem karuzelą.

Rady dla rodziców:
- Pochylaj się nad maluszkiem jak najczęściej, mów do niego czule, rób różne miny, śpiewaj.
- Kołysz, noś, pieść dziecko.
- Wykorzystaj czas karmienia na „rozmowę” z dzieckiem, pieszczoty i nawiązywanie kontaktu wzrokowego.

2 miesiąc

Rozwój fizyczny:

·          -Dziecko leżąc na brzuchu może już umieć unieść głowę i ramiona na wysokość 5 cm i utrzymać się w tej pozycji coraz dłużej.

·          W pozycji pionowej zachowuje chwiejnie wyprostowaną postawę a podtrzymywane w pozycji pionowej dobrze kontroluje ustawienie głowy.

·          Dotykając podłoża ugina nogi, a nawet czasem samodzielnie przewraca się z boku na plecy.

·          Leżąc na pleckach, zaczepia zawieszone w zasięgu rąk zabawki i niekiedy udaje mu się utrzymać przedmiot włożony mu przez dorosłego do ręki.

·          Twój szkrab coraz chętniej i na dłużej zatrzymuje wzrok na Twojej twarzy lub interesującym go obiekcie, częściej zwraca uwagę na kolorowe przedmioty, zwłaszcza te o zdecydowanych barwach. Pod koniec drugiego miesiąca pojawia się uśmiech, zarezerwowany oczywiście dla Ciebie.

·          Dziecko może wciąż machać energicznie rączkami, nóżkami, wiercić się, a nawet wyciągać rączkę w kierunku interesującego je przedmiotu.

·          Twój maluch widzi już z większej odległości. Jego mózg doskonali widzenie obuoczne.
 

·          Z czasem u maluszka wydłużają się odstępy między drzemkami, dziecko w ciągu dnia jest coraz bardziej ożywione. Już wkrótce będzie sypiało o określonych porach. Tymczasem w odczuwaniu głodu pojawia się pewna regularność, maluch dopomina się o jedzenie najczęściej co trzy godziny. Jednak w drugim miesiącu życia rośnie apetyt malucha. Lekarze nazywają to skokiem rozwojowym. Wówczas dziecko może domagać się jedzenia nawet częściej niż co godzinę.Twój szkrab wkłada do buzi rączki – i nie jest to tylko przypadkowy odruch, w ten sposób maluch poznaje świat. Wkrótce zacznie wkładać do buzi wszystko, co wpadnie mu w ręce.Między szóstym a ósmym tygodniem życia maluszek zaczyna miewać kolki – bolesne bóle brzucha. Sygnalizuje je napadowy płacz, niedający się ukoić. Możesz wtedy spróbować utulić dziecko głaskaniem, przytulaniem, ciepłą kąpielą, śpiewaniem, masażem brzuszka. Dolegliwości zmniejszają się też po zmianie pozycji dziecka, położeniu na pochyłym podłożu i stosowaniu ciepłych okładów na brzuszek.
 

·          Rady dla rodziców:
– Umożliwiaj dziecku trening główki (dziecko powinno leżeć na brzuszku na twardym podłożu z rączkami pod klatką piersiową).
– Stymuluj rozwój koordynacji wzrokowej, umieszczając kolorowy przedmiot w odległości ok. 30 cm od twarzy dziecka i powoli zataczaj nim kręgi.
– Pomóż dziecku w nauce chwytania, umieszczając jakąś zabawkę blisko jego dłoni, a gdy maluch próbuje sięgać, włóż tę rzecz w jego zaciśniętą piąstkę i delikatnie rozprostuj mu palce.

·          Twoje dziecko staje się aktywnym obserwatorem, chętnie naśladuje mimikę twarzy, gesty, ruchy i dźwięki otaczających je osób. W piątym tygodniu życia u niemowlęcia w czasie krzyku mogą pojawić się też pierwsze łzy. To dowód na rozwój skomplikowanych reakcji układu nerwowego. Rozpoczęcie aktywności gruczołów łzowych wzbogaca życie dziecka w jeszcze jeden sposób wyrażania emocji.

·          W tym czasie dziecko zaczyna wydawać też krótkie gardłowe dźwięki: „agu”, „ga”, „kha”, „ehe”, „he” (tzw. głużenie). Z czasem maluch będzie wzbogacał swoje „słownictwo” i powtarzał więcej dźwięków wydawanych przez Ciebie i naśladował głosy domowników. Uważa się, że w ciągu pierwszych szóstych tygodni życia repertuar dźwięków wzbogaca się aż czterokrotnie w porównaniu z wyjściowym!

·          Dziecko zauważa, że pewne rzeczy i osoby znikają z pola widzenia. Rozpacza, bo sądzi, że już nie wrócą. Dzieje się tak dlatego, że niemowlak nie ma jeszcze poczucia trwania rzeczy. Wkrótce zacznie reagować na Twoją nieobecność płaczem.
 

·          W miarę jak coraz wyraźniej zarysowuje się temperament i osobowość dziecka zaczynasz zauważać, czy malucha pociągają nowe sytuacje, czy też stara się ich uniknąć. Niektóre niemowlęta cieszą się z nowych doświadczeń, zabawek, twarzy, inne najwyraźniej są ostrożne, niechętne zmianom, mogą reagować na nie płaczem.
 

Rady dla rodziców:
– Dbaj o spokojną, ciepłą atmosferę w domu, stany uczuciowe Twojego dziecka są odbiciem stanów uczuciowych i zachowań osób w jego otoczeniu.
– Gdy dziecko jest wyspane i najedzone, noś je. Pokaż mu zapaloną lampę, widok za oknem, opowiadaj, co widzisz.
– Baw się z dzieckiem w rozpoznawanie dźwięków, potrząsaj grzechotką i obserwuj, jak zareaguje, gdy potem użyjesz np. dzwoneczka.
+– Rozmawiaj z maluszkiem, zmieniając intonację głosu.+
– Czytaj proste książeczki (zwłaszcza wierszyki).

Rozwój społeczny

·          Maluch w tym okresie staje się ciekawski, uwielbia, gdy nosisz go na rękach i może rozglądać się znad Twojego ramienia.
Niezwykle żywo reaguje na Twój widok. Nikt nie potrafi go tak uspokoić jak Ty – przestaje płakać, gdy tylko podchodzisz do łóżeczka. Z ciekawością przygląda się Twojej twarzy, uwielbia słuchać, kiedy do niego mówisz spokojnym, melodyjnym głosem. Gdy powtarzasz za nim jego "ooo", "eee", "aaa", aż piszczy z uciechy.
 

Rady dla rodziców:++
– Mów do dziecka, przytulaj, śpiewaj mu kołysanki, czytaj głośno proste książeczki, próbuj rozmawiać z maluszkiem poprzez powtarzanie dźwięków, jakie wydaje.
– Nad łóżeczkiem powieś kolorowe zabawki, baw się z dzieckiem, kiedy leży w łóżeczku.
– Podaruj sobie i dziecku zwykłe momenty bycia razem; połóż się na podłodze, a maluszka na swoim brzuchu, by mógł poczuć Twoje ciepło, usłyszeć głos i bicie Twego serca.

3 miesiąc:

Rozwój fizyczny:

·          W tym okresie niemowlę potrafi leżąc na brzuchu (w tzw. pozycji żabki), opierać się symetrycznie na przedramionach i podnosić główkę tak wysoko, że jest w stanie patrzeć prawie na wprost. Jest już też na tyle silne, że w tej pozycji może wytrwać nawet minutę.

·          Maluszek kręci główką patrząc np. za Tobą, kiedy chodzisz po pokoju. Potrafi śledzić wzrokiem przedmiot, który znajduje się ok. 15 cm od jego twarzy, poruszający w ruchu kołowym. Mięśnie szyi są na tyle wzmocnione, że niemowlę podniesione do pozycji siedzącej nieco lepiej utrzymuje też głowę w pionie. Natomiast podtrzymywane pod pachami na lekko zgiętych nogach w stawach kolanowych i biodrowych opiera się o podłoże.

·          Położone na plecach, wytrwale próbuje obrócić się na bok. I coraz częściej mu się to udaje.. Od momentu, kiedy malec zacznie ćwiczyć obracanie się, rozpoczyna się w życiu dziecka okres… siniaków i guzów.

·          Gdy będzie w dobrym nastroju, delikatnie podciągnij szkraba za nadgarstki do siedzenia. Zobaczysz, jak dzielnie będzie starał się dźwignąć głowę i ramiona. Ale nie martw się, jeśli będzie mu to jeszcze sprawiać trudności. Za kilka tygodni na pewno mu się uda.

·          Maluszek zapamiętale ćwiczy sięganie, a chwytanie przestaje być już tylko odruchem. Twoja pociecha utrzymuje grzechotkę w ręku, potrząsa nią. Wraz z rozwojem percepcji wzrokowej maluch widzi przedmioty, których wcześniej nie zauważał. Zdobywa też poczucie głębi i zaczyna dostrzegać, ze świat jest trójwymiarowy.

·          Maluszek w tym okresie częściej wydaje dźwięki („gruchanie”), takie jak kichanie, westchnienia czy popiskiwanie z radości. Wiele z tych dźwięków zaniknie w późniejszym okresie, tylko niektóre zamienią się w gaworzenie, a potem słowa. Stopniowo zanikają odruchy noworodkowe. U Twojego dziecka powinno już zarosnąć tylne ciemiączko.

Rady dla rodziców:
- Kilka razy dziennie układaj malucha na brzuszku, to wzmacnia mięśnie i stymuluje wzrok.
- W zasięgu rączek powieś na tasiemkach zabawki. Sięgając po nie dziecko będzie ćwiczyło koordynację wzrokowo-ruchową i koncentrację wzroku.
- Tańcz z dzieckiem na ręku, to świetna zabawa wspierająca rozwój mięśni, równowagi oraz wielu zmysłów.
- Wybierz się z maluchem na basen, na wielu pływalniach organizowane są specjalne zajęcia dla niemowląt i ich mam.

Rozwój społeczny

·         Dziecko coraz sprawniej korzysta ze swoich zmysłów i uczy się koordynować ich pracę – widząc kolorowe zabawki nie tylko przygląda im się z zainteresowaniem, ale jeszcze wyciąga w ich kierunku rączki.
Dłonie nie są już zaciśnięte i maluszek coraz bardziej się nimi interesuje.

·         Czasem udaje mu się trafić rączką do buzi. Któregoś dnia zobaczysz, że ze zdumieniem przygląda się swoim dłoniom. Wcześniej zupełnie ich nie dostrzegał, a teraz dotyka paluszków, próbuje wkładać je do buzi, liże.

·         Przez jakiś czas będą jego ulubionymi zabawkami. Szybko wpadnie też na to, że może sięgnąć rączką po grzechotkę (czasem nawet uda mu się nią przez chwilę pomachać).
 

·         Dziecko śledzi przedmiot oddalający się z pola widzenia, przypadkowo zaczepia zawieszone przedmioty nad łóżeczkiem. Wzrokiem śledzi oddalający się z pola widzenia przedmiot oraz szuka wzrokiem źródła dźwięku.

·         Większość niemowląt w tym wieku w pozycji pionowej sztywno trzyma główkę i rozgląda się z zaciekawieniem wokół. Maluch nie chce już całymi dniami leżeć w łóżeczku. Woli zwiedzać mieszkanie, wyglądając zza Twojego ramienia. Zatańcz z nim w rytm spokojnej muzyki.

·         Maluch coraz częściej odpowiada uśmiechem na uśmiech, wydaje okrzyki zadowolenia. Lubi powtarzać usłyszane odgłosy. Na głos dorosłego odpowiada ciągiem długich gardłowych dźwięków. Czasem przesuwa ślinę do tylnej strony gardła i wydaje prawdziwe bulgoty.

Rady dla rodziców:
- Przypomnij sobie zabawy paluszkowe (np. „Ważyła sroczka kaszkę”), jeśli nie pamiętasz, zapytaj mamę lub babcię.
- Daj poznać różne materiały, spróbuj gładzić dziecko jedwabną chusteczką, ręcznikiem frotte, aksamitem, futerkiem.
- Mów do malucha jak najwięcej („Teraz zmienimy pieluszkę i założymy śpioszki”, „Po obiedzie pójdziemy na spacer, dobrze?”). To nic, że na razie niewiele z tego rozumie. Za kilka miesięcy Twoja gadatliwość będzie procentować. Niemowlęta, do których dużo się mówi, więcej rozumieją i szybciej zaczynają mówić.

Rozwój społeczny

·         Twój maluszek reaguje ożywieniem ruchowym, uśmiechem, wydawaniem dźwięków na kontakt z ludźmi. Niemowlę jest coraz bardziej towarzyskie i pogodne. Gdy pochylisz się nad nim, uśmiecha się szeroko i radośnie grucha. Rozbawione piszczy z uciechy i śmieje się w głos. A rozśmieszyć może go niemal wszystko: szalone zabawy rodzeństwa, dziwna mina mamy, nagłe kichnięcie taty. Gdy jednak się rozzłości, głośno płacze, a w jego oczach pojawiają się prawdziwe łzy.

·         Dziecko nauczyło się już, że płaczem, marudzeniem, a nawet spojrzeniem może dać Ci do zrozumienia, że czuje się samotne i chce, żeby ktoś wziął je na ręce i przytulił. Między rodzicami a szkrabem ustala się w tym okresie prawdziwa harmonia: wzajemnie potraficie odczytać mowę ciała, mimikę, nastroje i emocje. Jest to podwalina pod głęboką, społeczną więź, a wielu rodziców (zwłaszcza ojców) właśnie w tym okresie naprawdę „zakochuje się” w swoim dziecku.

4 miesiąc:

Rozwój fizyczny

·          Pod koniec czwartego miesiąca niemowlę podwaja zwykle swoją wagę urodzeniową. Czwarty miesiąc to również czas dużego postępu w rozwoju motorycznym – trzymany pionowo maluszek zaczyna stabilnie utrzymywać główkę, a położony na brzuszku unosi ją długo i pewnie. Może też w tej pozycji oprzeć się na samych dłoniach, jednocześnie prężąc nóżki – wówczas buja się na brzuszku jak kołyska. Niemowlę umie też siedzieć podparte poduszkami, a także przewracać się z boku na plecy i z pleców na bok.

·          Nóżki dziecka stają się coraz silniejsze. Maluch umie już je wyprostować, próbuje się nimi odpychać. Rośnie siła ramion: Twoje dziecko rozstawia je szeroko i wymachuje nimi niczym skrzydłami.

·          Maluch pewnie sięga ręką do przedmiotu, często udaje mu się go chwycić. Wtedy przez chwilę przygląda się mu ciekawie, manipuluje nim, potrząsa i wreszcie wkłada do buzi.

·          Dziecko chwyta całą dłonią bez użycia kciuka, który zwykle pozostaje w środku dłoni. Nie potrafi trzymać dwóch przedmiotów na raz – gdy zaciekawi je inna zabawka, trzymana dotychczas grzechotka wypada z dłoni, a rączki wędrują ku innej atrakcji.

·          Maluch z upodobaniem powtarza przypadkowo odkryte czynności, np. puszcza bańki ze śliny, parska, robi miny. Nowo odkrytą umiejętnością jest radosny, głośny śmiech. Oprócz tego wydaje okrzyki od wysokich do niskich tonów, grucha, cmoka. Potrafi krzykiem dopominać się obecności mamy.

·          Maluch w tym czasie ma już ustalone pory karmienia. Domaga się jedzenia średnio co trzy-cztery godziny, ale potrafi też wytrzymać nieco dłużej. W nocy śpi nawet siedem godzin bez przerwy, a w dzień sypia trzy razy o stałych porach.

Rady dla rodziców:
- Często układaj malca na brzuszku, np. kładąc przed nim zabawkę. Dzięki temu będzie ćwiczył trzymanie jej w pionie i pozna świat z nowej perspektywy.
- Zawieszaj na tasiemkach kolorowe przedmioty, niech maluszek ćwiczy sięganie i chwytanie.
- Wołaj po imieniu z różnych miejsc w pokoju i czekaj na reakcję. Szukając źródła dźwięku maluch będzie doskonalił współpracę zmysłów słuchu i wzroku.
- Bawcie się w „rowerek”. Poruszaj nóżkami maleństwa jakby jeździło na rowerku, recytuj rytmiczny wierszyk lub śpiewaj: to zapewnia dobrą koordynację motoryczną, niezbędną w późniejszej nauce chodzenia.
- Do kąpieli wkładaj dziecku pływające zabawki, puszczaj bańki i lekko pryskaj na nie wodą.

Rozwój intelektualny

·          Czteromiesięczne dziecko odwraca głowę by spojrzeć na osobę, która go woła. Ale umie też samo zaczepiać dorosłych wydawaniem różnych dźwięków, odpowiada uśmiechem na uśmiech. Niemowlę w tym okresie jest bardzo gadatliwe. Grucha i uśmiecha się, gdy się do niego przemawia. A już pod koniec czwartego miesiąca z ust dziecka popłyną nowe dźwięki – spółgłoski, np. „ba-ba”, „ga-ga”, „na-na”. Maluch do swojego repertuaru dodaje nowe dźwięki, lubi słuchać tych, które samo wydaje, to dla niego niezła zabawa.

·          Maluszek zaczyna naukę zabawy. Dotyka, obmacuje, chwyta i ogląda zawieszone nad łóżeczkiem zabawki. Sięga po nie oburącz i niepewnie, a włożoną do ręki rzecz prowadzi do ust i potrząsa nią. Często bawi się swoimi rękami. Dobry prezent dla dziecka w tym czasie to stojak z podwieszonymi grzechotkami. Maluch będzie je trącał rączkami i próbował złapać. To zabawka, która zajmie go na długie chwile.

·          Czteromiesięczny maluch próbuje wszystkiego: zabawek, kocyka, własnych rąk. Pozwól mu na to. Lizanie i ssanie to dla niego jeden z najważniejszych sposobów poznawania rzeczywistości. Dosłownie smakuje otaczający go świat. Niemowlę w tym okresie potrafi rozpoznać charakterysty...