FILOZOFIA
Słowo filozofia z języka greckiego,
philen - kochać,
sophia – ktoś biegły w swoim zawodzie i umiłowanie mądrości
dzielny życiowo później „mędrzec”
Klasyfikacja nauk szczegółowych
1. Nauki realne
§ Nauki przyrodnicze ( np. fizyka, chemia, astronomia, biologia)
§ Nauki kulturowe
- Nauki humanistyczne (np. historia, religioznawstwo, lingwistyka, historia sztuki)
- Nauki społeczno ekonomiczne
2. Nauki formalne (np. logika formalna, matematyka, nauki strukturalne)
Pytania empiryczne:
Ile zębów ma niedźwiedź polarny? Jaką truciznę zawiera muchomor bulwiasty ?
Pytania filozoficzne:
Dlaczego jest coś a nie raczej nic? Co to jest prawda? Co to jest poznanie? Co to jest życie?
Filozofia i nauki realne zakładają ten sam punkt wyjścia : przednaukowe powszednie doświadczenie.
Nauki realne są empiryczne, ponieważ mają za przedmiot wycinek świata doświadczalnego i nie wychodzą poza ten wycinek; wykazując zachodzące w nim związki przyczynowe, objaśniają to co empiryczne, przez inne elementy empiryczne w ramach tego wycinka.
Filozofia wychodzi od doświadczenia ale nie zatrzymuje się na nim. Wychodzi od doświadczenia i pyta co leży u podłoża doświadczenia. Te warunki i podstawy doświadczenia, o które filozofii chodzi, nie są czymś empirycznym, nie należą do rzeczy danych w doświadczeniu. Filozofii chodzi o nie empiryczne warunki i podstawy tego co empiryczne. Ponieważ tego co empiryczne nie da się do końca wyjaśnić przez inne elementy empiryczne. Natomiast nauką realnym chodzi o empiryczne warunki i podstawy świata empirycznego.
Nauki realne nie znają całości, ponieważ nie jest ona tematem ich badań. Badają swoje wycinki rzeczywistości pod określonymi częściowymi aspektami, przy pomocy określonych metod.
3. Filozofia a religia.
Filozofia musi mieć racjonalne uzasadnienie a religia nie musi mieć uzasadnienia. Wiara nie potrzebuje rozumowania. Filozofia jest racjonalna. Religia pochodzi z objawienia jest poza racjonalna.
4. Główne działy filozofii.
§ Onkologia (metafizyka) on – byt logos – nauka, ogólna teoria bytu, czym jest byt, czym jest to co istnieje, ile jest rodzajów bytu, jakie prawa rządzą tym co istnieje, czy to co istnieje miało początek? nauka o pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach bytu.
§ Epistemologia (gnoseologia, teoria poznania) epistemo – wiedza – wiedza pewna i nieodzowna, co możemy poznać, w jaki sposób poznajemy, jakie są granice poznania, na czym polega prawda?
§ Aksjologia – ogólna teoria wartości i wartościowania
ü Etyka – nauka o moralności i o jej normach
ü Estetyka – zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii
§ Antropologia – filozofia człowieka w odróżnieniu od różnych antropologii jako nauk szczegółowych
§ Filozofia przyrody – w odróżnieniu od empirycznych nauk przyrodniczych
§ Teologia filozoficzna – filozofia Boga w odróżnieniu od teologii opartej na objawieniu Teoria poznania – filozoficzna nauka o poznaniu; szczególne znaczenie
przypada tutaj filozofii transcendentalnej oraz filozofii hermeneutycznej (teorii rozumienia)
§ Logika –
§ Filozofia społeczna – filozofia społeczeństwa, polityki, prawa i gospodarki
5. Definicje prawdy
Klasyczna - Prawda myśli polega na jej zgodności z rzeczywistością.
Pragmatyzm – prawda jakiegoś twierdzenia polega na jego zgodności z ostatecznymi kryteriami. Utożsamianie prawdziwości jakiegoś twierdzenia z jego pożytecznością. Jeżeli osiągamy nasze cele to nasze sądy są prawdziwe. Nasze twierdzenia są prawdziwe wtedy gdy udaje się nam realizować nasze cele.
Właściwe sformułowanie klasycznego pojęcia prawdy – myśl jest prawdziwa jeśli stwierdza, że jest tak i tak i rzeczywiście tak jest. Np. myśl że Ziemia jest okrągła jest zgodna z rzeczywistością ponieważ Ziemia jest okrągła.
6. Argumenty za i przeciw klasycznej definicji prawdy.
Za twórcą klasycznej definicji prawdy uważa się filozofa greckiego Arystotelesa 384-322 p.n.e.
§ Zgodność prawdy z rzeczywistością nie może polegać na tym, aby myśl była identyczna z rzeczywistością, którą stwierdza.
§ Zgodność ta nie może również polegać na podobieństwie myśli z rzeczywistością, ponieważ myśli mogą zasadniczo różnić się od rzeczywistości
§ Jakże mogła by myśl być podobizną czegoś od niej zasadniczo różnego?
§ Jakżeby myśl, która jest czymś, co ma tylko wymiary czasowe, a niema wcale wymiarów przestrzennych, mogła być podobizną czegoś, co jest przestrzenne, jakżeby myśl mogła być np. podobna do bryły sześciennej lub wodospadu Niagary?
§ Myśl może być nie podobna do rzeczywistości, a mimo to być myślą prawdziwą
§ Krytycy klasycznej definicji prawdy zwracają również uwagę, że definicja określająca jako prawdziwe takie myśli, których treść jest podobna do czegoś rzeczywistego ,była by definicją nieostrą, bo nie określałaby, jak daleko powinno sięgać podobieństwo między treścią myśli a rzeczywistością na to by myśl ta była prawdziwa
§ Nie można stwierdzić, czy nasze myśli są zgodne z rzeczywistością, ponieważ gdy prawda miała by polegać na zgodności myśli z rzeczywistością, to o niczym nie moglibyśmy wiedzieć czy jest prawdą czy też nie. Pogląd ten opiera się na poglądach starożytnych sceptyków.
Obrona klasycznego pojęcia prawdziwości
§ Co innego uzasadniać, a co innego wiedzieć, że się uzasadniło: z tego że nie ma efektywnie działającego kryterium prawdy, nie wynika, że nie ma prawdziwych myśli i sądów ( z tego że czegoś nie wiemy nie wynika, że tego nie ma)
§ Aby uzasadnić twierdzenie wystarczy posłużyć się wiarygodnym kryterium (nie musimy uzasadniać w nieskończoność)
7. Argumenty za i przeciw koherencyjnej koncepcji prawdy.
Koherencyjna –zwolennicy Libniz i Kant - zgodność myśli między sobą. Polega na zgodności twierdzenia z innymi twierdzeniami przyjętymi: zgodność polegająca na tym , że nie popada ono z innymi w sprzeczność i daje się harmonijnie włączyć w system, który one tworzą. Chodzi o zgodność myśli z twierdzeniami, za którymi stoi doświadczenie. Jednak sama zgodność z doświadczeniem i harmonią wewnętrzną nie wystarcza. Ponad kryterium doświadczenia stoi kryterium zgodności. Zgodność twierdzenia m z pozostałą resztą twierdzeń przyjętych, a nie samo świadectwo zmysłów, które może prowadzić do wyników sprzecznych, jest ostateczną instancją, decydującą nieodwołalnie o jego przyjęciu. Zgoda powszechna - kryterium ostateczne i nie odwołalne. Prawdziwość jakiegoś twierdzenia polega na powszechnej na nie zgodzie. Oczywistość – ostateczne kryterium decydujące nieodwołalnie o przyjęciu jakiegoś twierdzenia. Oczywistość nie tylko czyni mam samym dane twierdzenie całkowicie niewątpliwym, lecz ponad to zapewnia nas o tym, że każdy kto to twierdzenie rozumie, będzie musiał je uznać. Zwolennicy tej definicji uważają, że prawdziwość myśli polega na jej oczywistości, którą tak czy inaczej rozumieją (Descartes, Rickert)
8. Pragmatyczna teoria prawdy.
Pragmatyzm – prawda jakiegoś twierdzenia polega na jego zgodności z ostatecznymi kryteriami, za które uważa się pożyteczność danego twierdzenia w działaniu. Utożsamianie prawdziwości jakiegoś twierdzenia z jego pożytecznością.
9. Psychologiczna a epistemologiczna wersja problemu źródeł poznania .
Zagadnieniem źródła poznania nazywano pierwotnie psychologiczne dociekania nad faktyczną genezą naszych pojęć, sądów, myśli. Spierano się o to, czy wśród pojęć, które można napotkać w umyśle dojrzałego człowieka, istnieją tzw. pojęcia i myśli wrodzone (racjonalizm genetyczny), czy też wszystkie nasze pojęcia i myśli, wytworzyły się na podstawie naszego doświadczenia (genetyczny empiryzm).
Racjonaliści genetyczni (Platon, Deskartes) zwani też natywistami,( umysł ludzki zawiera w sobie wiedzę wrodzoną) uważali że niektóre pojęcia i przekonania są wrodzone; nasz umysł musi je utworzyć niezależnie od tego, czego by mu dostarczyły zmysły i introspekcja. Rola zmysłów ogranicza się do wyzwalania owych myśli, zawartych w organizacji ludzkiego umysłu. Empiryści genetyczni (Locke, Hume) uważali, że umysł ludzki jest czystą tablicą (tabula rosa), na której doświadczenie zapisuje swoje znaki. Znakami tymi są początkowo wrażenia (impresje), z których powstają ich pamięciowe reprodukcje, wyobrażenia pochodne, których kombinacje prowadzą do pojęć złożonych (idei). Pogląd ten ujmowali w zwięzłą formułę „nie ma niczego w umyśle, co by wpierw nie znajdowało się w zmysłach”. Wszelkie poznanie i wiedza pochodzi z doświadczenia.
10. Aprioryzm oraz empiryzm w wersji skrajnej a umiarkowanej.
Empiryzm wszelkich odcieni przyznaje doświadczeniu dominującą rolę w poznaniu, Aprioryzm natomiast podkreśla rolę tzw. poznania apriorycznego, tzn. poznania od doświadczenia niezależnego. Metoda rozumowa
Aprioryzm skrajny –(Platon) tylko rozum a nie doświadczenie zaznajamia nas z rzeczywistością. Kierunek ten oddziaływał szkodliwie na rozwój nauk, odwracając umysły od badań empirycznych i kierując je ku spekulacją. Opóźnił proces naukowego poznania przyrody. Jednak kierunek ten posiadał zwolenników wyłącznie wśród myślicieli starożytnych. W czasach nowszych spór toczy się o to czy mamy w ogóle prawo przyjmować jakieś twierdzenie, które by pośrednio lub bezpośrednio nie opierały się na doświadczeniu. Twierdzenia, które mamy prawo przyjmować to twierdzenia a priori. Empiryzm skrajny – wszelkie uzasadnione twierdzenie musi opierać się bezpośrednio lub pośrednio na doświadczeniu. Empiryzm umiarkowany – tylko twierdzenia analityczne (definicje ustalające znaczenia pewnych terminów oraz logiczne następstwa tych definicji) są uprawnionymi twierdzeniami a priori. Aprioryzm umiarkowany – utrzymuje że istnieją uprawnione twierdzenia a priori nie będące twierdzeniami analitycznymi. Takie twierdzenia nazywa się twierdzeniami syntetycznymi.
11. Racjonalizm i irracjonalizm.
Racjonalizm głosi kult poznania racjonalnego, kult poznania zdobytego na drodze przyrodniczej, głosi kult intelektu. Racjonalizm ceni takie poznanie, dla którego wzorem jest poznanie naukowe, którego wzorem są nauki matematyczne i przyrodnicze. Poznaniem naukowym jest tylko taka treść myślowa, która po pierwsze – daje się drugiemu zakomunikować w słowach rozumianych dosłownie, bez przenośni, porównań.
Po drugie – do tytułu poznania naukowego rościć sobie może pretensje tylko takie twierdzenie, o którego słuszności lub niesłuszności może się w zasadzie przekonać każdy, jeśli się tylko znajdzie w odpowiednich warunkach zewnętrznych. Poznanie naukowe jest poznaniem intersubiektywnie komunikowalnym i intersubiektywnie kontrolowalnym. (Dla motywu społecznego.) Cena – staje się schematyczne abstrakcyjne i traci swój intymny kontakt z przedmiotem. (opis mojego bólu) Irracjonalizm – poznanie pochodzące ze źródeł nadprzyrodzonych, powołuje się na wszelkie przeczucie, objawienie, jasnowidztwa, magiczne wróżby. Przedstawiciele byli mistykami, w swoich osobistych przeżyciach osobliwego rodzaju (ekstazą mistyczną) doznawali olśnienia, w którym uzyskują subiektywną pewność, najczęściej pewność istnienia bóstwa.
12. Dwa rozumienia transcendencji w ramach problemu granic poznania.
W zagadnieniu transcendencji (łac. Transcendere – przekroczyć) idzie o to czy podmiot poznający może przekroczyć własne granice, pytamy, czy poznanie rzeczywistości transcendentnej w stosunku do poznającego podmiotu jest możliwe. Przedmioty leżące poza granicami poznającego przedmiotu nazywa się przedmiotami transcendentnymi. Przy pierwszym rozumieniu przedmiotem transcendentnym, czyli zewnętrznym dla poznającego podmiotu, jest każdy przedmiot, który nie jest jego własnym przeżyciem psychicznym. Zatem pytamy czy podmiot poznający zdolny jest poznać cokolwiek, co nie jest jego własnym przeżyciem psychicznym. Własne przeżycia psychiczne podmiotu – tworami – immanentnymi (in oraz maneo- pozostaje wewnątrz) Czy podmiot poznający może w akcie poznawczym wykroczyć poza swą własną sferę immanentną, nazywamy zagadnieniem immanentnych granic poznania. Tego, kto na to zagadnienie odpowiada twierdząco nazywamy epistemologicznym realistą immanentnym, tego kto odmawia – epistemologicznym idealistą immanentnym. Przy drugim rozumieniu przedmiotami transcendentnymi nazywa się przedmioty które istnieją naprawdę, w przeciwieństwie do tzw. przedmiotów tylko pomyślanych, ale naprawdę nie istniejących. Chodzi o to czy przedmioty naprawdę istniejące są dostępne poznaniu, czy też poznanie dotyczyć może tylko jakichś konstrukcji myślowych naprawdę nie istniejących. Kierunek który twierdzi, że przedmioty naprawdę istniejące nie są dostępne poznaniu, lecz poznanie może dotyczyć tylko jakiś konstrukcji myślowych – epistemologicznym idealizmem transcendentalnym Kierunek wedle którego którego poznanie może dotrzeć do prawdziwej rzeczywistości – epistemologicznym realizmem transcendentalnym
13. Teza epistemologicznego idealizmu immanentnego oraz transcendentalnego.
Epistemologiczny idealizm immanentny - Przedstawiciel angielski filozof G. Berkele i D. Hume. Według Berkele obraz poznawczy jest wrażeniem subiektywnym i niczym więcej. Jednym przedmiotem spostrzegania zmysłowego są moje własne wrażenia, pewne przeżycia, czyli przedmioty immanentne. W procesie spostrzegania obrazy poznawcze są zależne od podmiotu. Obraz poznawczy zmienia się w zależności od okoliczności spostrzegania czy aparatu poznawczego podmiotu np. obraz rozdwoi się, gdy jedno oko z boku przycisnę palcem. Według Hume w doświadczeniu wewnętrznym nie jest nam dane nic więcej jak tylko nasze własne przeżycia psychiczne, nie jest nam zaś w tym doświadczeniu dana jakaś nasza jaźń, która by miała być czymś od owych przeżyć różna. Jeżeli słowo „jaźń” czy też „dusza” ma oznaczać coś, co jest nam dane w doświadczeniu wewnętrznym, to nie może ono oznaczać niczego innego niż strumień naszych przeżyć psychicznych. W doświadczeniu wewnętrznym nie poznajemy niczego różnego od naszych własnych przeżyć psychicznych, nie wychodzimy poza sferę immanentną. Epistemologiczny idealizm transcendentny – (Kant) umysł nasz nie jest zdolny poznać świata istniejącego od niego niezależnie, tzw. świata „rzeczy samych w sobie”, lecz jest skazany na stałe obcowanie tylko z własnymi konstrukcjami. O czym ktoś myśli, co ktoś spostrzega, co sobie wyobraża , utarło się nazywać intencjonalnym przedmiotem myśli, spostrzeżenia wyobrażenia. Poprzez organizacje naszego oka widzimy świat barwny, gdyby oko inaczej odbierało wrażenia to świat byłby inny. To samo dotyczy się kształtów, przestrzeni. Inna organizacja naszych zmysłów spowodowała by inaczej widziany świat. Możliwości naszego umysłu są ograniczone przez nasze zmysły. Przez co ma do czynienia tylko z własnymi konstrukcjami, które są dal niego rzeczywistością. To co nie jest jego konstrukcją nie jest zdolny sobie pomyśleć, tymi kryteriami odróżnia fikcje od rzeczywistości. Idealiści prawdę poznawania utożsamiają z jego zgodnością z pewnymi kryteriami – świadectwo doświadczenia łącznie z kryterium harmonii wewnętrznej i powszechnej zgody. Nie nazywają całej wiedzy opartej na doświadczeniu fałszem ani też świata, który wiedza ta przedstawia nam jako rzeczywistość, nie uważają za świat składający się z samych fikcji i tworów zmyślonych. Czynią oni różnice pomiędzy tym, co zostało lub może zostać przez doświadczenie potwierdzone, a tym, czemu doświadczenie zaprzecza. To co zostało przez doświadczenie obalone, nazywają fikcją lub złudzeniem.
Twory za którymi opowiada się doświadczenie jako kryterium prawdy, nazywają fenomenami lub zjawiskami. Mówią że te twory posiadają rzeczywistość empiryczną, należą do świata przedmiotów intencjonalnych powszechnie przez wszystkich uznawanych, odmawiają im tylko tego by posiadały istnienie niezależne od umysłu, by były czymś więcej niż przedmiotami tylko pomyślanymi, tylko intencjonalnymi.
14. Teza realizmu epistemologicznego.
Realizm przedstawia tezę o rzeczywistym istnieniu przedmiotów danych w doświadczeniu. Zdaniem wielu realistów doświadczenie tak silnie uzasadnia naszą wiarę w rzeczywiste i niezależne od podmiotu istnienie świata danego nam w doświadczeniu, że żadna krytyka epistemologiczna nie jest w stanie jej podważyć ani umocnić. Zarzucają idealizmowi transcendentalnemu fałszywość, a samo zagadnienie przez idealizm wysunięte za pozbawione sensu.
15. Pozytywizm a neopozytywizm.
Pozytywizm zajmuje się zagadnieniem granic poznania. (Hume, Comte) Teza – tylko na podstawie doświadczenia możemy poznać rzeczywistość, przedmiotem poznania może być tylko to, co jest, co może być dane w doświadczeniu. Zdaniem pozytywistów wszystko to co możemy dowiedzieć się o rzeczywistości czerpiemy z nauk przyrodniczych. Pozytywizm oparty jest na faktach, na obserwacji nauk, nie wykracza poza fakty. Neopozytywizm wyłonił się z neutralnego pozytywizmu Macha. Neopozytywiści uważają, że wszelkie zdania syntetyczne, o ile nie dają się przez doświadczenia ani potwierdzić, ani obalić, są twierdzeniami bezpodstawnymi i uznają zdania takie za pozbawione sensu. Przekreślają metafizykę, etykę normatywną jako jedyną dziedzinę badań pozostawiają teorię poznania wyłączając z niej elementy psychiczne (rozważania poświęcone badaniu procesów poznawczych) pozostawiając badania rezultatów poznania, mające twierdzenia naukowe. Filozofia może być tylko teorią języka naukowego. Uprawiają teorię języka naukowego.
16. Geneza i znaczenie nazwy metafizyka.
Ogólna teoria bytu, zajmuje się tym co istnieje – czym jest byt, czym to jest, ile rodzajów jest bytów, czy to co istnieje miało początek, czy będzie miało koniec. Andronikos z Rodos porządkował dorobek naukowy Arystotelesa, w pierwszej grupie pism nazwanej fizyką zgromadził prace dotyczące przyrody. W następnej grupie znalazły się księgi traktujące o najogólniejszych zasadach bytu, która Arystoteles nazwał pierwszą filozofią. Andronikos określił je jako to co następuje po fizyce, po grecku meta ta physika – łac. metaphysica. Później zczęto uważać że nazwa metafizyka oznacza naukę o tym co nadprzyrodzone.
17. Byt właściwy i niewłaściwy w myśl przedsokratycznej, w koncepcji Kartezjusza, Leibniza, w atomizmie i arystotelizmie.
Filozofia pyta wszystko co jest bytem. Byt właściwy to ostateczna podstawa, prawdziwa jedność, czyli zasada wszystkich rzeczy. Przedsokratyczn myśl ukazała problem jakości i różności. Filozofowie z Miletu wskazują na jedność materialną, jednorodną, występującą w postaci żywiołu. Tales – podstawową zasadą wszystkich rzeczy jest woda. Anaksymenes za zasadę uważał powietrze. Byt właściwy według nich jest jednorodny, materialny i ma postać żywiołową. Heraklit z Efezu radykalizuje problem różności i „rozpuszcza” jedność w różność (ogień, walka) Nie ma nic trwałego nic nie utrzymuje się stale. Wszystko porusza się i zmienia. Paramenides radykalizuje problem jedności i zaprzecza istnieniu jakiejkolwiek różności. Zasada sprzeczności ( ustami bogini). Nie – byt nie istnieje a więc zostaje sam byt bez początku i bez końca. Kartezjusz koncepcja mechanizmu nieatomistycznego. Podstawą jedności jest jednorodne, nieskończone kontinuum masy (substancja cielesna). Podstawą różnorodności ruch poszczególnych części tego kontinuum (przejście jednej materii w sąsiedztwo innej). Przyrodę jako całość i wszystkie rzeczy naturalne należy pojmować jako maszyny. Masa ich i ruch daje się mierzyć, można wyrazić ją matematycznie. Libnez – muszą istnieć atomy formalne (monady) jako prawdziwe jedności. Podstawa tej jedności ma charakter nie jakościowy (określona rozciągłość), lecz jakościowy, istotowy, czyli formalny. Każdy atomizm zakłada, że podstawa jedności atomów jest inna niż podstawa jedności agregatów utworzonych przez mechaniczne zestawienie atomów. Mechanizm atomistyczny nie wytrzymuje konfrontacji ze światem ożywionym, który w sobie stanowi prawdziwą jedność. Byt właściwy jako prawdziwa jedność jest więc jakościowo różnorodny. W Arystotelizmie - Byt właściwy jako prawdziwa nazywamy substancją. Wszystko co leży u podłoża świata zjawisk, jest substancją. Substancjami są przede wszystkim istoty żyjące. Ale również wszystko co nie nieożywione, musi mieć ostatecznie charakter substancjalny, inaczej bowiem zginęłoby w labiryncie kontinuum. Byt niewłaściwy - to wszystko czego nie możemy do końca poznać.
18. Platońska koncepcja idei.
Platon był skrajnym apriorystą, sądził że tylko poznanie rozumowe doprowadza nas do poznania tego, co naprawdę istnieje, a więc rzeczywistości. Jest ono poznaniem dokonującym się przy pomocy pojęć. Prawdziwą rzeczywistością mogą być tylko twory dające się uchwycić wyłącznie za pomocą pojęć a nie to co ukazują spostrzeżenia i
wyobrażenia (poznanie doświadczalne, świat ułudy). Twory dające się abstrakcyjnie w myśli pojąć nazwał Platon ideami. Do tych idei należą twory takie jak: dobro samo w sobie - które, w przeciwieństwie do poszczególnych dobrych ludzi, dobrych uczynków – dające się wyobrazić, można uchwycić tylko samą myślą. Ideą jest też piękno samo w sobie, dające się ująć tylko pojęciowo, w przeciwieństwie do poszczególnych pięknych rzeczy, które można spostrzec lub ująć w wyobraźni.
19. Hylemorfizm Arystotelesa.
20. Stanowiska w sporze o uniwer...
D47