Pnącza w zieleni miejskiej i przy drogach.pdf

W ZIELENI MIEJSKIEJ

Szczepan Marczy ski

C l e m a t i s S z . M a r c z y s k i , W . P i o t r o w s k i s p . j . - S z k ó ł k a P o j e m n iiiiiiiiiiiiii k o w a

Pruszk ów 2009

I PRZY DROGACH

SZKÓŁKA POJEMNIKOWA

RÓDŁO DOBRYCH PN CZY

SPIS TREŚCI

1. Pnącza ..................................................................................................................................................................................str 1

2. Pnącza mają wiele walorów . .......................................................................................................................................str 1

3. Pnącza w mieście .............................................................................................................................................................str 2

4. Wybór rośliny, wybór miejsca, sadzenie, pielęgnacja ...................................................................................str 5

5. Charakterystyka wybranych pnączy,

szczególnie przydatnych do uprawy w zieleni publicznej ........................................................................ str 10

6. Wiadomości o roślinach . ............................................................................................................................................ str 14

7. Tabele .................................................................................................................................................................................. str 26

Żyjmy zdrowo i kolorowo - otoczmy się pnączami

P nącza są roślinami o wiotkich pędach, wymaga-

jącymi wsparcia, aby mogły wznieść się do góry. Mogą

przytrzymywać się podpór korzeniami czepnymi np.

bluszcz ( Hedera ), hortensja pnąca ( Hydrangea anomala

subsp. petiolaris ), milin ( Campsis ), wijącymi się pędami

np. dławisz ( Celastrus ), glicynia ( Wisteria ), ogonkami liściowymi

– powojnik ( Clematis ) lub specjalnie wytworzonymi wąsami np.

winobluszcz ( Parthenocissus ). Niektóre odmiany np. winobluszcz

pięciolistkowy odmiana murowa ( Parthenocissus quinquefolia var.

murorum ) lub winobluszcz trójklapowy ( Parthenocissus tricuspi-

data ) na końcach wąsów wytwarzają specjalne przylgi (przy-

ssawki), którymi przywierają nawet do gładkich powierzchni, np.

ścian, mogąc się wspinać na wysokość przeszło 20 m.

Pnącza są bardzo plastyczne, dostosowują się do kształ-

tu podpór, które pokrywają. Silny wzrost tych roślin i ich

duże wartości dekoracyjne sprawiają, że odgrywają szcze-

gólną rolę w terenach zurbanizowanych. Zajmują mało

miejsca, a dają szybko efekt dzięki masie wytworzonej

zieleni, pięknym kwiatom lub ozdobnym owocom. Stwa-

rzają osłony od wiatru, kurzu i słońca oraz oczyszczają

powietrze, wzbogacając je w tlen. Atrakcję osiedla miesz-

kaniowego czy parku mogą stanowić różnego rodzaju

konstrukcje obsadzone pnączami np. pergole, trejaże,

łuki, bramki, kratki czy trójnogi (Tab. 1).

P nącza mają wiele walorów ,

o liściach zimozielonych , np. bluszcz pospolity ( Hedera helix ),

wiciokrzew zaostrzony ( Lonicera acuminata ), wiciokrzew Henry-

iego ( Lonicera henryi ) czy wiciokrzew japoński ( Lonicera japoni-

ca ), które mogą stworzyć zieloną osłonę przez cały rok. Trzeba

pamiętać jednak o ich mniejszej mrozoodporności, ograniczając

ich stosowanie do rejonów o łagodniejszym klimacie (zachodnia

i centralna Polska).

Dużą atrakcję większości pnączy stanowią barwne kwiaty ,

mogące uczynić ogród kolorowym od wczesnej wiosny do póź-

nej jesieni. Szczególnie dużo form i barw zapewniają powojniki

( Clematis ), ale pięknie wyglądają również kwiaty wiciokrzewów

( Lonicera ) czy milinów ( Campsis ). Nie można zapomnieć również

o glicynii ( Wisteria ), która kwitnie krótko (1 – 3 tygodnie) ale jej

kwieciste kaskady na długo pozostają w pamięci.

Wiele pnączy ma pachnące kwiaty np. wiciokrzew przewier-

cień ( Lonicera caprifolium ), wiciokrzew pomorski ( Lonicera pericly-

menum ), wiciokrzew Heckrotta ( Lonicera x heckrottii ), wiciokrzew

japoński ( Lonicera japonica ) ‘Halliana’ czy powojniki południowy

( Clematis lammula ) i jesienny ( Clematis ternilora ). Posadzone w

pobliżu drzwi, furtki, altany, ławki czy okna roztaczają przyjemną

woń, działając kojąco na stargane nerwy. Zapach uwydatnia się

najbardziej wieczorem. Wyczuwalny jest zwłaszcza w miejscach

osłoniętych od wiatru.

Owoce pnączy czasem są równie, a czasem nawet bardziej

atrakcyjne od kwiatów. Ozdobne ioletowe owoce winnika

zmiennego ( Ampelopsis glandulosa ) ‘Elegans’ i żółto-czerwone

dławisza ( Celastrus ) wprowadzają do ogrodu dodatkowe barwy

jesienią. Puszyste owocostany powojników ( Clematis ) tworzą na

roślinach peruki, które zdobią je również zimą, formując kunsz-

towne kształty w połączeniu ze śniegiem czy szrenią.

czyniących je jedną z najcenniejszych grup roślin na te-

renach zurbanizowanych:

Liście pnączy mogą zdobić teren rozmaitymi kolo-

rami, nie tylko przeróżnymi odcieniami zieleni – wiele

odmian ma barwne liście. Warto choćby wspomnieć o żółto-

listnym chmielu ( Humulus lupulus ) ‘ Aureus, biało-różowo-zielo-

nych liściach aktinidii pstrolistnej ( Actinidia kolomikta ) ‘Adam’ czy

winnika zmiennego ( Amplelopsis glandulosa ) ‘Elegans. Jesienią

szkarłatną barwą przyjmują liście winobluszczy ( Parthenocissus )

i winorośli japońskiej ( Vitis coignetiae ). Cenne są również pnącza

U cytryńca chińskiego ( Schisandra chinensis ) i wielu odmian

aktinidii ( Actinidia ) są jadalne, smaczne i zdrowe. Pnącza te łączą

walory rośliny ozdobnej i użytkowej.

Pnącza sprzyjają obecności ptaków w ogrodzie, oferując

im bezpieczne schronienie i miejsce do gniazdowania. Szczegól-

nie przydatne będą tu umiarkowanie lub silnie rosnące gatunki

PNĄCZA W ZIELENI MIEJSKIEJ I PRZY DROGACH – Szczepan Marczyński

Parthenocissus tricuspidata ‘Veitchii, Paryż

Parthenocissus quinquefolia , Warszawa

wań, świetnie nadają się do okrywania murów bu-

dynków ponieważ:

n tworzą barwne ściany znacznie przyjemniejsze dla

oka niż ponury beton czy tynk;

n zajmując bardzo mało miejsca, pokrywają bardzo dużą po-

wierzchnię aktywnymi biologicznie liśćmi, tworząc zieloną

ścianę, swoisty pionowy trawnik;

n są bardzo plastyczne i łatwo dopasowują się do różnych

kształtów;

n chronią mury przed opadami atmosferycznymi oraz przed

niszczącym działaniem wiatru i słońca;

n pobierają nadmiar wody gromadzący się w okolicach funda-

mentów; - latem zacieniają i chłodzą ściany, ponieważ osłania-

ją je przed grzejącym słońcem, a parująca z liści woda obniża

temperaturę;

n zimą jako dodatkowy izolator i osłona przed wiatrem pozwa-

lają utrzymać ciepło.

Rośliny pokrywające powierzchnie budynków mogą, choć nie

muszą wspinać się po podporach. Gdy chcemy uniknąć konstru-

owania podpór, możemy zastosować pnącze samo przytrzymu-

jące się muru np. winobluszcz pięciolistkowy odmianę murową

( Parthenocissus quinquefolia var. murorum ), winobluszcz trójkla-

powy ( Parthenocissus tricuspidata ), bluszcz pospolity ( Hedera

helix ) ‘Woerner, milin ( Campsis ) lub hortensję pnącą ( Hydrangea

anomala subsp. petiolaris ). Złagodzą one kontury budynków

i pokryją je zielenią, ale w razie remontu lub konieczności malo-

wania ścian muszą być oderwane i przycięte u podstawy. Dlate-

go chcąc mieć łatwiejszy dostęp do ścian, można od początku

prowadzić pnącza po przygotowanych podporach:

kratach, drabinkach, siatkach, drutach itp. Nie powin-

niśmy wykorzystywać jako podpory dla pnączy rynien

i piorunochronów, gdyż nadmiernie obciążone tymi

roślinami mogą zostać trwale uszkodzone.

Sadząc pnącza przy murach i ścianach, powin-

no się brać pod uwagę ich usytuowanie względem

stron świata.

Czasem zastanawiamy się, czy pnącza mają niekorzystny

wpływ na ściany budynków . Ich pozytywne oddziaływanie na

mury potwierdzają prowadzone między innymi w Niemczech

i w Polsce wieloletnie obserwacje i liczne badania. Dotyczy to

zwłaszcza zdrowych murów, stwierdzono bowiem, że pnącza ro-

snące przy zniszczonych i mocno popękanych murach wciskają

się korzeniami, wąsami czepnymi i pędami w szpary, powiększa-

jąc je. Takich budynków lepiej nie obsadzać pnączami, zanim nie

przeprowadzi się ich kapitalnego remontu.

Pnącza świetnie nadają się do maskowania brzydkich budyn-

ków czy konstrukcji, różnych budek, szop, garaży, magazynów

i śmietników. W zależności od wielkości budowli można do tego

użyć któregoś z wymienionych powyżej pnączy lub zastosować

mało wymagający dławisz ( Celastrus ), winnik tojadowaty ( Am-

pelopsis aconitifolia ), winorośl pachnacą ( Vitis riparia ), złotolistny

chmiel ( Humulus lupulus ) ‘Aureus, półzimozieloną akebię pięcio-

listkową ( Akebia quinata ) czy też kipiący burzą zieleni i kwiatów

któryś z wiciokrzewów ( Lonicera ) np. wiciokrzew japoński ( Lonice-

ra japonica ) ‘Halliana’ lub silnie rosnących powojników ( Clematis )

np. odmiany ‘Lambton Park’ i ‘Bill MacKenzie’ z Grupy Tangutica

czy ‘Paul Farges’ z Grupy Vitalba (Tab. 1).

Z pnączy posadzonych przy ogrodzeniach można stworzyć

osłony zastępujące żywopłoty . Osłony takie zabezpieczą nie

tylko przed wiatrem i kurzem, ale zapewnią intymność naszego

ogrodu. Stosując szybko rosnące pnącza np. rdestówkę Auberta

( Fallopia aubertii ) czy powojniki ( Clematis ) ‘Bill MacKenzie’ i ‘Paul

Farges’ (Tab. 1), można stworzyć osłonę już w ciągu kilku miesię-

cy. Sadząc pnącza przy ogrodzeniach, trzeba wziąć pod uwagę

ich siłę wzrostu i ciężar. Wprawdzie bardzo silnie rosnące szybko

stworzą osłony, ale w przyszłości będą wymagały więcej przyci-

nania, aby nie rozrosły się nadmiernie, głusząc sąsiadujące rośliny

lub niszcząc ogrodzenia.

Wiele silnie rosnących pnączy np. winorośl pachnąca ( Vitis ri-

Żyjmy zdrowo i kolorowo – otoczmy się pnączami

np. winobluszcze ( Parthenocissus ), wiciokrzewy ( Lonice-

ra ), rdestówka Auberta ( Fallopia aubertii ), dławisz ( Cela-

strus ), liczne powojniki ( Clematis ) czy tworzący plątaninę

cienkich pędów przykrytych dachówkowato ułożonymi

sercowatymi liśćmi miesięcznik dahurski ( Menispermum

davuricum ). Owoce wiciokrzewów ( Lonicera ), winoblusz-

czy ( Parthenocissus ), dławiszy ( Celastrus ) czy winników

( Ampelopsis ) mogą stanowić jesienny pokarm ptaków. Skrzydlate

stworzenia ożywią nasz ogród, a za gościnę odwdzięczą się, zja-

dając szkodniki.

P nącza w mieście mają wiele zastoso-

Clematis ‘Paul Farges’ G. Vitalba

Clematis ‘Bill MacKenzie’ G. Tangutica

i Parthenocissus quinquefolia, Pruszków

paria ), dławisze ( Celastrus ), winobluszcze ( Parthenocissus ),

rdestówka Auberta ( Fallopia aubertii ), powojniki ( Clema-

tis ) z Grupy Vitalba i Grupy Tangutica, winnik tojadowaty

( Ampelopsis aconitifolia ) a w południowej i zachodniej

Polsce również glicynia ( Wisteria ) i milin ( Campsis ) świet-

nie nadają się do porastania ekranów akustycznych –

poprawiają ich wygląd, tłumią hałas i oczyszczają powie-

trze (Tab. 1 i 2) 1 . Rośliny pnące na ekranach dźwiękochłonnych

spełniają funkcję izolacyjną. Z racji swojej rozbudowanej struktu-

ry i tekstury wspomagają dźwiękochłonne działanie ekranów za-

równo poprzez pochłanianie jak i rozpraszanie fal dźwiękowych.

Liście pnączy absorbują zanieczyszczenia zarówno pyłowe jak

i gazowe redukując w ten sposób ich stężenie w powietrzu. Poza

funkcjami itosanitarnymi, jakie pełnią rośliny, mogą one również

dekorować i maskować duże pionowe płaszczyzny ekranów, z

natury obce w krajobrazie. Tę funkcję najlepiej spełniają właśnie

pnącza, przystosowane do wzrostu po pionowych podporach.

Oczywistym jest, że skala, z jaką rośliny oddziaływają na otocze-

nie zależna jest od ich wielkości. Stąd też na ekrany dobiera się

raczej pnącza silnie rosnące.

Warunki, w jakich mają rosnąć są bardzo trudne. Duży ruch

kołowy powoduje znaczne zapylenie i zanieczyszczenie powie-

trza, a gleba pod ekranami, na skutek przeprowadzonych prac

budowlanych, jest zwykle mocno przekształcona. W warunkach

polskich, kiedy do odladzania jezdni stosuje się ogromne ilości

soli, gleba jest bardzo mocno zasolona (szczególnie wiosną), a

ekrany i ewentualnie rosnące na nich pnącza, spryskiwane są

aerozolem solnym rozpylanym przez przejeżdżające pojazdy. Na-

leży pamiętać, że pnącza mogą być sadzone po obu stronach

ekranów – od strony jezdni (wewnętrznej), gdzie warunki dla ich

wzrostu i rozwoju są naprawdę wyjątkowo trudne, ale również

po stronie przeciwnej (zewnętrznej). Od tej strony przestrzeń

do rozwoju roślin jest większa, a zasolenie gleby i zanieczysz-

czenie powietrza znacznie mniejsze. Sadzenie roślin po stronie

przeciwnej do jezdni ma również bardzo istotne znaczenie dla

estetyki ekranów, stąd właśnie oglądanych przez mieszkańców i

przechodniów. Można tu stosować znacznie więcej różnych ga-

tunków i odmian pnączy niż od strony jezdni. Obserwując, jakie

rośliny są sadzone w otoczeniu tras szybkiego ruchu, wydaje się,

że projektanci najczęściej o tym zapominają.

Co brać pod uwagę dokonując wyboru pnączy do konkret-

nych stanowisk?

n Ściany południowe i zachodnie wystawione są na

bardzo silne oddziaływanie promieni słonecznych i

ogrzewanie, północne natomiast mogą przez cały dzień

pozostawać w chłodzie i cieniu. Dlatego przy doborze

pnączy bardzo ważne jest odpowiednie dobranie ich

do usytuowania względem stron świata - wystawy .

n Bardzo istotna jest, często powiązana z wystawą, wilgotność

gleby. Oczywistym jest, że zimozielony bluszcz pospolity ( He-

dera helix ), hortensja pnąca ( Hydrangea anomala subsp. petio-

laris ) czy chmiel ( Humulus lupulus ) powinny rosnąć w glebie

zasobnej w wodę, a dławisz okrągłolistny ( Celastrus orbicula-

tus ), winobluszcz pięciolistkowy ( Parthenocissus quinquefolia )

czy winorośl pachnąca ( Vitis riparia ) mogą rozwijać się na gle-

bach suchszych.

n Duże znaczenie dla doboru pnączy ma zasolenie gleby . Naj-

bardziej tolerancyjne pod tym względem wydają się być:

winobluszcz pięciolistkowy ( Parthenocissus quinquefolia ), po-

wojnik pnący ( Clematis vitalba ), dławisz ( Celastrus ) i winorośl

pachnąca ( Vitis riparia ). Na ten temat brak jest jednak precyzyj-

nych badań i trzeba opierać się na obserwacjach.

n Wielkość i ciężar pnącza ma bezpośredni wpływ na rodzaj

i zamocowanie konstrukcji podporowej. Intensywnie rosnące,

duże pnącza, takie jak kokornak wielkolistny ( Aristolochia ma-

crophylla ) czy winorośl japońska ( Vitis coignetiae ) wymagają

solidniejszych i mocniej przytwierdzonych do ekranu podpór

niż na przykład delikatniejsze i słabiej rosnące powojniki ( Cle-

matis ) z Grupy Atragene.

n Tylko nieliczne pnącza mogą aktywnie wspinać się po ekra-

nach bez zapewnienia im specjalnych podpór. Dlatego istotny

jest sposób wspinania się . Dla roślin owijających się pędami

trzeba skonstruować podpory złożone z elementów o średnicy

większej niż dla pnączy wąsoczepnych czy ogonkoczepnych.

Podpory mogą stanowić konstrukcyjną część ekranów.

Należy się liczyć z tym, że szybko z natury rosnące pnącza, bez-

pośrednio po posadzeniu mogą przyrastać nieco wolniej. Po tym

początkowym okresie (3-4 sezony wegetacyjne) rośliny takie

jak winobluszcz ( Parthenocissus ), rdestówka ( Fallopia ), winorośl

pachnąca ( Vitis riparia ), czy japońska ( Vitis coignetiae ) i powojniki

( Clematis ) z Grup Vitalba i Tangutica będą rosły naprawdę bardzo

1) — wykorzystano materiały przygotowane przez dr inż. Jacka Borowskiego

PNĄCZA W ZIELENI MIEJSKIEJ I PRZY DROGACH – Szczepan Marczyński

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: