JAK ZMIENIA SIĘ GŁOS?

Krtań zaczyna się formować w 32 dniu życia płodowego. Kiedy przychodzimy na świat, jesteśmy wyposażeni we wszystko, co jest nam potrzebne do perfekcyjnego używania swojego głosu. Z chwilą wydania pierwszego krzyku rozpoczyna się nasze głosowe funkcjonowanie, które rozwija się początkowo na bazie naturalnych odruchów. Z chwilą urodzenia krtań nie przestaje się rozwijać. Z wiekiem będzie się powiększać i zmieniać swoje położenie. Zmiany - zachodzące nie tylko w narządzie głosowym, ale i w całym organizmie - powodują, że zmienia się zakres wydobywanych dźwięków i możliwości głosu.

Krtań w pierwszych okresach życia (noworodkowym i niemowlęcym) jest niewielka, delikatna i niezwapniała. Osadzona jest wysoko (mniej więcej na wysokości 4 kręgu, a podczas połykania może się podnieść nawet na wysokość 1 i 2 kręgu szyjnego), lekko nachylona ku tyłowi, co umożliwia bardziej efektywne oddychanie niż u osób dorosłych.
W pierwszym okresie życia ani krtań ani głos nie wykazują widocznych różnic ze względu na płeć. Fałdy głosowe nie są jeszcze dobrze rozwinięte, podobnie mięśnie krtani wykazują niedojrzałość. Skala głosu małego dziecka jest niewielka, ale wraz z rozwojem   organizmu rozszerza się w górę i w dół. W oddychaniu przeważa oddech brzuszno – przeponowy.

W okresie dzieciństwa krtań nieco się obniża. Następuje wzrost gardła, chrząstek; zmienia się twardość chrząstek, rozwijają się fałdy głosowe. Stopniowo zmienia się podstawowa częstotliwość głosu (do 10 roku życia obniża się  z 295 HZ do 265 u dziewczynek i 235 Hz u chłopców). Coraz większy udział w oddychaniu zaczyna brać także klatka piersiowa.

Okres dojrzewania, to przemiana dziecięcej krtani w dojrzały organ. Mutacja głosu zachodząca pod wpływem hormonów powoduje duże zmiany w narządzie głosowym. Krtań znacznie się obniża, zmienia się również brzmienie głosu. Widoczne stają się wyraźne różnice w brzmieniu głosów żeńskich i męskich (mutacja powoduje, że głos obniża się o jedną oktawę u mężczyzn, o dwa- trzy tony u kobiet). Zmiany zachodzą również w chrząstkach krtani oraz w budowie fałdów głosowych. U chłopców widoczna staje się wyniosłość chrząstki tarczowatej, w postaci tzw. „jabłka Adama”.

Krtań osoby dorosłej znajduje się na wysokości 5 – 6 kręgu szyjnego, jest całkowicie ukształtowana. Głos po zakończonej mutacji posiada indywidualną barwę, siłę, poszerza się jego skala. Dysponujemy więc doskonałym instrumentem muzyczny ulokowanym w naszym ciele.

Im więcej mamy lat, tym więcej pojawia się zmian związanych ze starzeniem się organizmu. Jednocześnie zmieniają się warunki fonacyjne wywołane przemianami w strukturze krtani. Około 23 roku życia u kobiet i około 20 roku życia u mężczyzn rozpoczyna się proces wapnienia krtani (przyjmuje się, że męska krtań w 50 r. ż jest już skostniała, proces ten zachodzi dłużej u kobiet). Chrząstki krtani zmniejszają swój rozmiar i wagę. Proces ten powoduje kolejne zmiany głosu i jego zaburzenia. Występowanie problemów głosowych po 60 roku życia jest związane przede wszystkim ze spadkiem napięcia i siły mięśni, utratą elastyczności płuc i ograniczeniem ich pojemności życiowej. Na głos ogromny wpływ mają zmiany biochemiczne i endokrynologiczne. Zmniejsza się również ruchliwość procesów nerwowych, osłabieniu ulega koordynacja i precyzja czynności składających się na emisję głosu. Po 50 roku życia  pogarsza się słuch, głównie w zakresie odbioru dźwięków wysokich i barwy głosu, co może pociągać za sobą nieprawidłowości intonacyjne. Zaczyna się zanikanie śluzówki w kanale głosowym, fałdy głosowe tracą swoją elastyczność, napięcie, częściowo i masę. U kobiet najczęściej występuje degeneracja fałdów, która powoduje znaczne obniżenie się głosu. Pod wpływem zmian hormonalnych zmienia się również jakość kobiecego głosu – staje się twardy, ochrypły, matowy; jest wydobywany siłowo.  U mężczyzn zaś pojawia się atrofia fałdów głosowych, która powoduje podwyższenie się głosu, co określa się jako dyszkant starczy. Głos osób starszych jest ponadto słabszy, skróceniu ulega czas fonacji.

JAK POWSTAJE GŁOS?

Głos, zarówno w formie mowy, jak i śpiewu powstaje jako wynik współdziałania aparatu oddechowego, krtani (w której mieszczą się fałdy głosowe) oraz jamy gardłowej, ustnej i nosowej. Ten wysoko wyspecjalizowany proces nie miałby racji bytu, gdyby nie nadzór głównego ośrodka naszych życiowych czynności, emocji i zachowań – mózgu i układu nerwowego. Dzięki temu możliwe jest połączenie i skoordynowanie  działań wszystkich mechanizmów i procesów niezbędnych do zaistnienia głosu. Dzięki temu również funkcja głosowtórcza narządu głosowego splata się z jego funkcją emocjonalną, pozwalając między innymi na wyrażanie poprzez głos wewnętrznych stanów emocjonalnych.

Aby powstał głos konieczne jest zharmonizowanie takich procesów jak:

·                      oddychanie – proces wymiany gazowej oraz dostarczanie strumienia powietrza koniecznego do wprowadzenia fałdów w drgania;

·                      fonacja – proces tworzenia dźwięku;

·                      rezonans – wzmacnianie i modyfikowanie tworzonego w krtani dźwięku w przestrzeniach rezonacyjnych (klatka piersiowa, jama ustna, gardłowa, nosowa) oraz nadawanie mu indywidualnej barwy;

·                      artykulacja – przekształcanie tonu krtaniowego w dźwięki mowy, co umożliwiają narządy artykulacyjne.

Cały proces zostaje uruchomiony w momencie, gdy w naszym umyśle zaistnieje potrzeba czy konieczność komunikacji lub wydobycia dźwięku śpiewanego. Pobudzona zostaje wówczas kora mózgowa ruchowa, z której - drogami nerwowymi -  wysyłane są do poszczególnych części narządu głosowego impulsy mobilizujące określone grupy mięśni do wykonywania przypisanych im czynności i ruchów. Są one ze sobą zsynchronizowane i w odpowiednim czasie docierają do obszarów ciała zaangażowanych w proces tworzenia i wydobywania dźwięku.

Otwiera się kanał prowadzący od jamy ustnej i nosowej do płuc, kurczą się mięśnie oddechowe odpowiedzialne za wdech (mięśnie międzyżebrowe, mięśnie brzucha, przepona), przestrzeń między fałdami głosowymi (tzw. głośnia) otwiera się, zmniejsza się ciśnienie w klatce piersiowej; dzięki temu powietrze może swobodnie napłynąć.

Kiedy podczas wdechu płuca wypełnią się ilością powietrza potrzebną do wypowiedzenia lub wyśpiewania frazy, proces oddechowy odwraca swój bieg. Następuje skurcz mięśni brzucha, przepony i klatki piersiowej powodujący wydychanie powietrza z płuc w górę do jamy nosowej i ustnej. Na tej drodze powietrze wydechowe napotyka na zbliżone już do siebie i lekko napięte fałdy głosowe, stawiające opór płynącemu strumieniowi powietrza.

Powietrze gromadzi się pod zwartymi fałdami i kiedy jego ciśnienie osiągnie pewną wartość krytyczną, następuje rozwarcie fałdów głosowych. Przepływ powietrza przez głośnię powoduje spadek ciśnienia podłośniowego, fałdy głosowe powracają do swojego pierwotnego położenia, czyli zwierają się. W ten sposób zachodzą drgania fałdów głosowych, a powtarzające się w jednostce czasu cykle naprzemiennego rozwierania i zwierania fałdów głosowych powodują powstawanie dźwięku.

Ten dźwięk zwany jest dźwiękiem krtaniowym i zależy od długości, napięcia, elastyczności i masy fałdów głosowych oraz charakteru przepływającego powietrza. Jest on jednak słaby i pozbawiony kolorytu. Zanim stanie się dźwiękiem docierającym do odbiorcy musi przejść przez jamy rezonacyjne leżące ponad krtanią ( tzw. nasadę) : jamę gardłową, ustną lub nosową.

W tych przestrzeniach dźwięk uzyskuje potrzebną siłę brzmienia oraz specyficzną dla każdej osoby barwę. Dzięki procesowi artykulacji przebiegającemu między innymi przy udziale języka, warg i podniebienia staje się on dźwiękiem mowy, dźwiękiem artykułowanym, zrozumiałym dla odbiorcy.

PRAWIDŁOWA FONACJA

Fonacja                                                                                                                           Fonacja to tworzenie dźwięku. Jest to proces, który zachodzi w krtani i prowadzi do powstania tzw. dźwięku krtaniowego.Aby doszło do wytworzenia dźwięku konieczne jest współdziałanie systemu  krtaniowego i oddechowego. Podczas oddychania fałdy głosowe są rozsunięta, natomiast w czasie mowy lub śpiewu ich napięcie wzrasta i zbliżają się do siebie na odległość kilku dziesiętnych milimetra tworząc niewielką szczelinę. Do zaistnienia dźwięku musi być zgromadzona odpowiednia ilość powietrza, które podczas wydechu (pod odpowiednim ciśnieniem) wprawia w drgania fałdy głosowe. Drgania te polegają na cyklicznym, uporządkowanym, następującym po sobie otwieraniu i zamykaniu głośni.

W jaki sposób drgają fałdy głosowe?                                                                            1.Fałdy głosowe pod wpływem impulsu aktywizującego ośrodki i narządy mowy zostają przywiedzione do pozycji fonacyjnej- fałdy zwierają się.                                                                                    

2.Słup powietrza wydobywanego pod określonym ciśnieniem (wg Van den Berga dla swobodnej rozmowy wynosi 490 – 981 Pa) porusza się z płuc w kierunku zwartych fałdów głosowych (głośni).

3.Zwarte fałdy głosowe powodują, że przepływ powietrza wydychanego z płuc jest zatrzymany, co wywołuje wzrost ciśnienia poniżej głośni. (ciśnienie podgłośniowe).                                          

4.Gdy ciśnienie podgłośniowe osiąga wartość krytyczną, następuje rytmiczne otwieranie, a później zwieranie głośni: najpierw powietrze otwiera dolną część drgającej powierzchni fałdów głosowych; poruszając się w kierunku górnej części fałdów głosowych - otwiera ją. Skutkiem tego część powietrza wydostaje się przez szparę głośni powodując spadek ciśnienia powietrza. Przepływ powietrza powoduje efekt  Bernoulliego, co powoduje, że najpierw zamyka się dolna, potem górna część fałdów (przepływ powietrza zmniejsza się, więc i górne części wracają do pozycji  wyjściowej). Następuje zamknięcie głośni.

5.Zamknięcie głośni odcina powietrzu drogę przepływu i uniemożliwia dalsze przepuszczanie podmuchów powietrza. Ciśnienie pod głośnią znowu wzrasta i zaczyna się nowy cykl drgań. 

Powtarzające się wielokrotnie w jednostce czasu cykle naprzemiennego rozwierania i zwierania fałdów głosowych oraz rozrzedzania i     zagęszczania słupa powietrza powodują powstawanie drgań powietrza (dźwięku).

Cykl wibracji składający się z otwarcia i zamknięcia głośni ma miejsce w czasie tworzenia głosek dźwięcznych (samogłoski, spółgłoski dźwięczne).

Podczas wytwarzania głosek bezdźwięcznych drgania nie występują, dźwięk jest tworzony przez przepływ powietrza w przewężeniach tworzonych przez narządy mowy (krtań, podniebienie, wargi, dziąsła).

Podczas fonacji tonów niskich (rejestr piersiowy) fałdy są szerokie i słabo napięte, zaś wzrost wysokości głosu powoduje, że fałdy stają się cienkie, napięte i drgają na krótszym odcinku (rejestr głowowy).

Kontrola fonacji
Czynność fonacyjna krtani jest sterowana odruchowym systemem kontroli. Należą do niego

·                      mechanoreceptory znajdujące się w błonie śluzowej, mięśniach, stawach krtani i tchawicy – odpowiadające za przygotowanie narządu głosowego do fonacji

·                      automonitorowanie za pomocą narządu słuchu – świadome i nieświadome kontrolowanie fonacji, umożliwia m.in regulację wysokości, natężenia głosu oraz posługiwanie się prozodycznymi cechami mowy.

Ton krtaniowy
    Jest efektem procesu fonacji. Inaczej określany jako dźwięk podstawowy, częstotliwość podstawowa (F0).Jego częstotliwość zależy od tego, ile cykli drgań zaszło w ciągu sekundy. Ton krtaniowy zależy też od długości, napięcia, elastyczności, masy i kształtu fałdów głosowych oraz charakteru przepływu powietrza. Składają się na niego współbrzmiące tony składowe, które tworzą szereg harmoniczny. Różnią się one od siebie intensywnością i częstotliwością drgań.
    Dźwięk powstający w krtani jest słaby, pozbawiony siły i barwy.  Zyskuje je dopiero dzięki zjawisku rezonansu w komorach rezonacyjnych ciała (klatka piersiowa, nasada), które w zależności od swojej wielkości wzmacniają jedne tony harmoniczne, jednocześnie osłabiając inne. Dzięki współpracy komór rezonacyjnych (głównie nasady) oraz artykulatorów jest przekształcany w dźwięk mowy.

Warunki prawidłowej fonacji
    Aby wytwarzanie dźwięku zachodziło w sposób fizjologiczny i nie powodowało schorzeń narządu głosowego, spełnione muszą być następujące warunki:

·                      odprężenie psychofizyczne, brak napięcia głównie mięśni krtani i szyi,

·                      prawidłowa postawa ciała, dzięki której brak zbędnych napięć,

·                      brak zmian w budowie fałdów głosowych,

·                      prawidłowa masa fałdów głosowych (zmiany w tkance fałdów głosowych jak np. uszczuplenie, bliznowacenie albo wzrost lub opuchlizna wywołują wiele różnych objawów głosowych: chrypka, zmiany wysokości dźwięku, wymagająca wysiłku fonacja itp.)

·                      brak nieprawidłowości czynnościowych fałdów głosowych,

·                      pełna ruchomość stawów pierścienno – nalewkowych oraz właściwe działanie mięśni wewnętrznych krtani,

·                      zwarcie fałdów głosowych,

·                      dostateczny wzrost ciśnienia powietrza podgłośniowego – bez niego nie jest możliwe pokonanie oporu głośni,

·                      miękkie nastawienie głosowe,

·                      właściwe napięcie fałdów głosowych – niemożność dostosowania napięcia w śpiewie może powodować brak możliwości osiągnięcia wyższych dźwięków lub załamanie się głosu (zależy od prawidłowego funkcjonowania mięśni, nerwów i chrząstek krtani),

·                      giętkość, sprężystość i elastyczność fałdów głosowych (naturalna elastyczność fałdów głosowych zapewnia im podatność na wpływy, działanie mięśni; dolna i górna część fałdów oraz ich krawędzie, by zewrzeć się i drgać, muszą być elastyczne),

·                      równomierne, symetryczne i regularne drgania fałdów głosowych,

·                      ta sama częstotliwość i amplituda drgań obu fałdów,

·                      odpowiednie nawodnienie fałdów głosowych (jeden z głównych warunków prawidłowej wibracyjnej funkcji fałdów głosowych),

·                      prawidłowa praca mięśni zewnętrznych krtani, utrzymujących krtań podczas fonacji w odpowiednim położeniu.

Prawidłowo wytwarzany dźwięk:

·                      tworzony jest bez wysiłku i odczuwania krtani,

·                      z wysokością odpowiednią do wieku, płci, która utrzymuje się na stałym poziomie (częstotliwość drgań zmienia się w mowie: u kobiet w zakresie od 180 do 400 Hz, w śpiewie do ponad 1000 Hz; u mężczyzn w zakresie od 60 do 200 Hz; średnie położenie głosu – wysokość głosu w czasie mówienia – dla kobiet wynosi ok. 265 Hz, dla mężczyzn – 128 Hz),

·                      średni czas fonacji prawidłowo emitowanego dźwięku podczas pełnego wydechu na samogłosce „a” wynosi od 20 do 25 sekund.

MUTACJA

Mutacja to przemiana krtani w dojrzały narząd. Zachodzi pod wpływem zmian hormonalnych,  w okresie dojrzewania płciowego. W wyniku przemian zachodzących w budowie narządu głosowego, zmienia się brzmienie głosu.

Mutacja występuje w głosach żeńskich i męskich – u mężczyzn, ze względu na większą intensywność zmian, jest ona bardziej zauważalna. W przebiegu mutacji można wyróżnić trzy etapy: etap przedmutacyjny, okres właściwej mutacji oraz etap pomutacyjny.

Zmiany w narządzie głosowym

W okresie mutacji:

·                      krtań zmienia swoje rozmiary oraz obniża sięzachodzą zmiany w chrząstkach krtaniowych - następuje intensywny rozrost chrząstek krtani i ich uwapnienie (także pod wpływem gruczołu tarczowego)

·         U chłopców krtań rośnie szybko i gwałtownie, w kierunku strzałkowym, u dziewcząt proces ten przebiega spokojniej, krtań rośnie w kierunku poziomym. Proces ten jest bardziej widoczny u mężczyzn niż kobiet (chrząstki męskie są większe i cięższe u mężczyzn, np. tzw. jabłko Adama – część chrząstki tarczowatej).

·                      zmienia się długość, szerokość i grubość fałdów głosowych,  zmieniają się również ich właściwości biochemiczne; z końcem mutacji fałdy głosowe osiągają one dojrzałe rozmiary ( u mężczyzn powiększają się o ok.1 cm, u kobiet – ok. 3-4 mm)

·                      wraz ze wzrostem krtani następuje rozrost mięśni krtaniowych i ich przystosowanie do nowych warunków, a także zmiany naczynio- ruchowe;

·                      powiększa się tchawica i rezonatory leżące ponad krtanią,

·                      zmienia się pojemność oddechowa płuc.

Zmiany głosu
Wskutek procesów zachodzących w krtani i fałdach głosowych głos obniża się -  o jedną oktawę u mężczyzn,  o dwa- trzy tony u kobiet.

Jak długo trwa mutacja?
Mutacja przypada na 12 – 14 rok życia, okres pokwitania. Główne zmiany w narządzie głosowym zachodzą w okresie 6 miesięcy. Okres pomutacyjny, w którym następuje dojrzewanie głosu, może trwać do roku, a nawet dłużej. Ostateczne ukształtowanie krtani następuje na ogół w wieku 17 lat ( u niektórych osób w 19 r.ż) – jest to uzależnione od indywidualnego przebiegu procesów dojrzewania.

Trudności głosowe podczas mutacji
Zmianom zachodzącym w narządzie głosowym towarzyszą: rozpulchnienie i przekrwienie błony śluzowej, którą pokrywa duża ilość śluzu oraz zaburzenia w  pracy mięśni krtaniowych (wewnętrznych i zewnętrznych), a także rozbieżności między czynnością krtani a oddychaniem. Skutkiem tego bywają najczęściej chrypka, załamywanie się głosu podczas mówienia, problemy intonacyjne, przeskakiwanie z niskich na wysokie częstotliwości.

NIEPRAWIDŁOWA MUTACJA

Wśród nieprawidłowości mutacyjnych występują następujące zaburzenia:

·                      Mutacja przedwczesna – kiedy proces mutacji i obniżenie się głosu zachodzi między 8 a 10 rokiem życia; uwarunkowana hormonalnie.

·                      Mutacja perwersyjna – wydatne obniżenie głosu występujące jednocześnie z nadmiernym rozrostem krtani  na skutek zaburzeń hormonalnych.

·                      Niedokończona mutacja - mutacja rozpoczyna się prawidłowo, ale jej przebieg jest zaburzony: występuje długotrwała  i uporczywa chrypka, głos traci barwę wskutek wyłączenia rezonansu głosowego, poza tym jest matowy, chrapliwy, intonacja - nieczysta. Występuje również tendencja do zacisku krtani, twardego nastawienie głosowego oraz nieżyt błony śluzowej krtani. Mogą pojawiać się również: drętwienie, pieczenie i bóle w okolicy krtani.

·                      Mutacyjny głos fistułowy - występuje, gdy rozwój krtani oraz jej budowa są prawidłowe, ale pojawiają się zaburzenia głosu. Uważa się, że jest to zaburzenie czynnościowe o podłożu psychogennym. Charakterystyczne  dla głosu fistułowego są: niedostateczne napięcie i zwarcie strun głosowych (podczas fonacji są niedomknięte w 1/3 ich długości- w tylnej części głośni powstaje szpara w kształcie trójkąta), przekrwienie i obrzęk błony śluzowej, brak koordynacji pomiędzy pracą zewnętrznych i wewnętrznych mięśni krtani, nierówny poziom strun głosowych, upośledzona wibracja.  Głos jest nadmiernie wysoki (ponieważ średnie położenie głosu nie obniża się), chrapliwy, dystonuje, często się załamuje (koguty, kiksy).

·                      Głos eunuchoidalny – posiada cechy głosu dziecięcego: jest wysoki, przypomina żeński sopran. Jest wynikiem nieprawidłowego rozwoju krtani oraz braku prawidłowo rozwiniętych odruchów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych. Krtań jest mała, wąska, nagłośnia zwinięta, fałdy głosowe cienkie.

WŁAŚCIWOŚCI GŁOSU

Głos jako zjawisko akustyczne, efekt skoordynowanych czynności psychofizjologicznych, posiada kilka specyficznych właściwości.

Są to: wysokość, głośność, natężęnie, barwa i czas trwania.

WYSOKOŚĆ GŁOSU

To wrażenie słuchowe, które wiąże się z częstotliwością wydobywanego dźwięku.

Wysokość dźwięku zależy od:

·                      najniższego tonu składowego, czyli tonu podstawowego

·                      ilości drgań na sekundę (częstotliwości drgań)

Im większe wychylenie fali głosowej z położenia spoczynkowego (na skutek drgań wiązadeł głosowych), tym wyższy dźwięk. Oznacza to, że wyższe dźwięki cechuje  większa częstotliwość drgań, dźwięki niższe zaś posiadają niższe częstotliwości. Wrażenie wysokości zależy również od natężenia dźwięku.

·                      budowy krtani     

Budowa krtani decyduje o długości wiązadeł głosowych. Długość ta z kolei determinuje podstawowe możliwości głosowe (dłuższe więzadła głosowe są charakterystyczne dla głosów niskich, krótsze- dla głosów wysokich). To właśnie dlatego inne wysokości głosu są charakterystyczne dla kobiet, inne dla mężczyzn.   ...