● Filozofia presokratejska: Heraklit
panta rhei – wszystko płynie; arche – ogień, jak zmiana; zmiana jest zasadą, z której zbudowany jest świat; świat, który cąły czas powstaje i ginie
świat mimo to nie jest chaosem; wyraża się w nim Logos (rozum, opatrzność, myśl); zmienność nie jest przypadkowa, chaotyczna; istnieje pewien porządek, choć wymyka się on ludzkiemu poznaniu
człowiek powinien się podporządkować temu rozumowi – postępować zgodnie z rozumem
kontrast między światem a rozumem, rozum najważniejszy – ta myśl wciąż żywa
● grecka paideia
kolonializm grecki; Grecy twierdzili, że osiągneli poziom życia ludzi cywilizowanych, a poza polis są barbarzyńcy; rozważania jak przetrwać wśród barbarzyńców, jak zachować kulturę grecką
ideał powszechnej paidei (wychowania) – każdego obywatela (na początku tylko arystokracja, później również zamożni)
Syndrom oblężonej twierdzy - zjawisko polegające na wzbudzaniu poczucia zagrożenia ze strony mniej lub bardziej wyimaginowanego wroga. Grupa społeczna przejawiająca wysoki poziom poczucia zagrożenia o wiele chętniej rezygnuje z indywidualizmu dążąc do homogeniczności i oddaje władzę nad sobą osobom, które deklarują grupie zapewnienie bezpieczeństwa.
● Sofiści – etyka umowy społecznej
sofiści – wędrowni nauczyciele retoryki (biegłość w udowadnianiu/obalaniu dowolnej tezy), zwyczajów; wychowywali młodzież
narodzenie się ruchu sofistów wiąże się z rozpoczęciem humanistycznego okresu filozofii starożytnej; do narodzenia się ruchu sofistów przyczynił się kryzys w uprawianiu kosmologii filozoficznej (którą nie warto się wg nich zajmować) oraz kryzys arystokracji (pojawił się głos ludu)
doszło również do zmiany wartości – dla ówczesnego Greka człowiekiem wartościowym był człowiek dobrze urodzony. Sofiści zakwestionowali to, że cnota jest dziedziczna – według nich cnoty można się nauczyć, wypracować ją (jako sprawności w działaniu); etyka nie jest dana przez bogów – istnieje relatywizm; nie ma zestawu obowiązujących cnót; pewnych cnót należy się nauczyć, bo narzuca je kultura; inne zależą od jednostki i jej działań – tego co jej akurat potrzebne
egalitaryzm społeczny – odrzucali koncepcję, wg której komukolwiek z natury (z urodzenia) się cokolwiek się należy
Sofiści stosowali nową metodę badań – obserwację i indukcję, wychodzili od doświadczenia empirycznego; byli przedstawicielami oświecenia – nawoływali do używania rozumu, wolności myślenia, krytyki przesądów, stereotypów; myślenie nie powinno być niczym skrępowane, a człowiek powinien posiadać świadomość krytyczną wobec własnej kultury, wartości, religii
Protagoras z Abdery: „Człowiek jest miarą wszechrzeczy – istniejących, że istnieją, nieistniejących, że nie istnieją”; Jego filozofia ma wydźwięk utylitarystyczny – człowiek jest miernikiem w odniesieniu do prawy i fałszu, zaś miernikiem dla człowieka jest użyteczność. Mędrcem jest ten, kto pozna, co jest dla niego dobre, a co złe (pewna forma pragmatyzmu). Dobro i zło zdefiniowane jest w kategoriach użyteczności.
niechęć wobec sofistów, ponieważ pobierali pieniądze za naukę - dzisiejsze negatywne znaczenie słowa sofista upowszechnił Ksenofont i Platon, który nie mogli się pogodzić z tym, że sofiści pobierali za swe nauki pieniądze, że „wynajmowali” swoje umiejętności
Gorgiasz – trylemat: „Nic nie istnieje. Nawet jeśli istnieje to nie może być poznane. Nawet gdyby mogło być poznane, to nie dałoby się przekazać wiedzy o tym” - sceptycyzm
■ postulat zajmowania się życiem, a nie jałowymi dyskusjami
■ wychowywanie przywódców, intelektualistów; jak być skutecznym (lider ma skutecznie przejąć władzę i ją wykorzystywać; ma zdominować jednostki); sofista umiał przewodzić, przemawiać
mimo wszystko sofiści byli inspiracją dla Sokratesa i Platona – mieli z kim polemizować
● Sokrates
istnieją niezmienne normalny moralne, które człowiek może poznać; cnoty można się nauczyć, dzieki wpływowi cnotliwego nauczyciela
przejął niektóre metody i poglądy sofistyczne, przy jednoczesnym odejściu od etyki sytuacyjnej i sofistycznego relatywizmu
poszukiwał obiektywnych podstaw moralności; chciał określić czym jest pobożność, sprawiedliwość, słuszne postępowanie; uważał, że są to rzeczy ustalone z góry
Sokrates stosował dwie metody filozofowania: dialogiczną – starał się przekonać człowieka do spojrzenia na swoją duszę. Stosował do tego dialektyczną dyskusję, kontrastował prawdę i fałsz. Prosił o wyjaśnienie kwestii, które znał, udawał ignoranta, prowokował innych do obnażania własnej niewiedzy.Druga metoda zwana była majeutyczną – chciał pomóc ludziom w rodzeniu prawdy, gdyż wychodził z założenia, że dusza ludzka jest brzemienna w prawdę (choć nie każda), a Sokrates ma rolę położnika.
Wchodził stale konflikty z elitami; wyrocznia delficka powiedziała, że nie zna nikogo mądrzejszego od niego, więc on chodził po Atenach i szukał kogoś mądrzejszego
wg niego mądrość polegała na świadomości własnej niewiedzy i równoczesnym poszukiwaniu odpowiedzi, poznawaniu samego siebie; ludzie postępują źle, bo nie wiedzą co jest dobre; a więc podstawą moralności jest wiedza o tym, co jest dobre; ludzi należy przekonać, że to co wydaje im się, że wiedzą, jest tylko wiedzą pozorną
intelektualizm etyczny: cnota = wiedza; niewiedza to brak cnotliwości; dobrze jest być cnotliwym, bo to nie tylko wartościowe, ale też przyjemne; nauka cnoty na początku nie jest przyjemna, ale ostatecznie prowadzi do szczęścia; należy zweryfikować swoją wiedzę i być świadomym niewiedzy
rola mędrca – ma doprowadzać ludzi do wiedzy prawdziwej, ma wychowywać; posiada on pewien dar od bogów, który daje mu dostęp do wiedzy wyższej; jest przewodnikiem na drodze ku Mądrości praktycznej
● Arystyp (szkołą cyrenaików) – pierwszy hedonista; to, co dobre, jest przyjemne, a zatem cnota to odczuwanie przyjemności; inne przyjemności jak zmysłowe są zbędne; celem życia są krótkotrwałe przyjemności; szczęście jest zespołem częściowych przyjemności
● Antystenes (cynicy) – nie warto szukać cnoty w przyjemnościach, bo to, co dobre, nie może być przyjemne; cnota to odwrócenie się do tego, co moralnie dobre, piękne, wg norm społecznych; cynicy traktowali przyjemność jak zło, ponieważ człowiek, który jej szuka, staje się niewolnikiem zmysłów, tracąc panowanie nad sobą
● Platon
istnieją niezmienne, odwieczne wzorce rzeczywistości (idee); pojęcia ogólne odnoszą się do niezmiennych idei nie zaś do rzeczy poszczególnych. Stosunki między ideami mają charakter hierarchiczny (dobro jest najwyższą ideą); O świecie realnym nie możemy powiedzieć, że jest bytem, bo jest zmienny i niestały. Prawdziwymi bytami są tylko idee, które są wieczne, istnieją poza czasem i przestrzenią. Rzeczy są tylko podobne do idei. Idee są wzorami rzeczy, nie przyczynami. Świat realny jest niedoskonałym odwzorowaniem doskonałego świata idei
metafora jaskini - Platon chce, aby człowiek dotarł to istoty rzeczywistości, a nie skupiał się jedynie na jej cieniu (wiedzy doxalnej). Odwrócenie się od ściany (rzeczywistości, w któej żyjemy - od tego co poznawalne zmysłami), na którą rzucane są tylko cienie prawdziwych idei jest trudne, gdyż umysł przyzwyczajony jest do ciemności. Człowiek jednak musi podjąć wysiłek i odwrócić się do świata prawdziwego, do światła, idei. Trzeba ćwiczyć umysł, najlepiej przez naukę matematyki, dialektyki, aby później osiągnąć episteme – pełną wiedzę o ideach.
Czlowiek to dusza uwięziona w ciele; nie jest calością, jest zlepkiem ciała z duszą, ale związek między nimi jest powierzchowny. Zanim dusze połączyły się z ciałem istniały w świecie idei i oglądały tam prawdy idealne. Na skutek przewiny strącono je w ciała. Ciało jest więzieniem duszy. Pamięć o ideach została przysłonięta w momencie połączenia z ciałem. Człowiek przypomina sobie idee piękna, gdy spotyka piękno. Dusza ludzka jest niezmienna, nieśmiertelna, niezniszczalna i idealna. Dusza składa się z trzech części: rozumnej, impulsywnej i pożądliwej. Tworzą one układ hierarchiczny – trzeba, aby części impulsywna i pożądliwa były podporządkowane rozumnej. Dusza to pośrednik między światem realnym a idealnym.
dusza jest istotą człowieka. Stąd umniejszanie przyjemności cielesnych – człowiek mieści się w sferze duchowej. Dbanie o duszę polega wykraczaniu poza zmysły, zmierzaniu w kierunku świata idealnego. Nauka dla Platona ma funkcję oczyszczającą i prowadzi do cnoty, która ma charakter rozumowy. Cnota formułuje ludzką duszę, pomaga podporządkować niższe części duszy, części rozumowej; Ciało jest pojmowane negatywnie – życie to umieranie, a śmierć jest życiem. Śmierć jest wyzwoleniem duszy z ciała. Ciało podlega śmierci, ponieważ życie otrzymuje od nieśmiertelnej duszy. Celem człowieka jest odwrócenie się od cielesności. Ucieczka możliwa jest za pomocą poznania. Cielesność przeszkadza w odwróceniu się do prawd idealnych.
najważniejsze wartości to te duchowe i religijne – dotyczące świata ponadzmysłowego.
Dusza rydwanem ciągniętym przez dwa konie: dobrego – rozumnego i złego – impulsywnego i zmysłowego
był krytycznie ustosunkowany do hedonizmu – wypływa to z koncepcji ciała jako więzienia duszy i równocześnie źródła przyjemności
koziczka