Twórczość.docx

„Twórczość” albo „kreacja”

Twórczość jest pojęciem wieloznacznym, jest obiektem zainteresowań wielu dyscyplin naukowych: psychologii, pedagogiki, filozofii, antropologii i nauk o poznaniu, dlatego rozpatrywane jest ono z wielu perspektyw.

Kluczowym terminem najczęściej pojawiającym się w literaturze jest „twórczość” albo „kreacja”. Kocowski (1991) mówi o aktywności potencjalnie twórczej, którą określa jako aktywność nieprowadzącą do znamienitego dzieła, jednak zawierającą typowe składniki procesu twórczego, na przykład przeformułowanie problemu, nietypowe skojarzenia. Kreatywność zaś to indywidualna cecha polegająca na zdolności do wytwarzania nowych pomysłów, która związana jest z procesami motywacyjnymi i cechami osobowości. Talent twórczy natomiast, określa się jako kompleks cech indywidualnych, dzięki którym człowiek jest w stanie tworzyć wartościowe dzieło, o ile nie podlega wpływowi czynników przeciwdziałających twórczości (Nęcka, 1994).

W badaniach osób twórczych dostrzega się różnice w indywidualnych cechach, szczególnie w zakresie cech osobowości oraz funkcjonowanie poznawczego. Rozważając problematykę funkcjonowania poznawczego zwraca się uwagę na styl poznawczy, który dotyczy „sposobów podchodzenia do problemów poznawczych” nie natomiast stopnia efektywności ich rozwiązywania (Matczak, 1982,s.26-31). Twierdzi się, że osoby twórcze są bardziej refleksyjne niż impulsywne. Refleksyjność wiąże się z aktywnym, ukierunkowanym i kontrolowanym poszukiwaniem informacji, natomiast osoby impulsywne preferują szybkie lecz błędne odpowiedzi na poszukiwane problemy (Nęcka, 2001,s.125).
Na uwagę zasługuje rozróżnienie pomiędzy intuicyjnym a racjonalnym stylem myślenia. Racjonalne przetwarzanie informacji jest myśleniem liniowym, przyczynowo- skutkowym, którego wynik znajduje uzasadnienie w przesłankach, a sytuacja problemowa i pomysły wiążą się z analitycznym opracowaniem. Jest ono związane z nasileniem procesów kontroli, które polegają na porównywaniu efektów kolejnych operacji ze standardami, oraz z intensywną uwagą o dużej głębi i wąskim zakresie. Intuicji sprzyja natomiast relatywnie niski udział samokontroli, związany z uwagą ekstensywną o szerokim zakresie i małej głębi. Oznacza to równocześnie ujmowanie szerokiego pola danych, jednak przetwarzanie odbywa się w sposób bardziej powierzchowny (zmysłowy). W wielu badaniach wykazano, że osoby twórcze charakteryzują się upodobaniem do intuicyjnego stylu myślenia, jednak styl ten nie ma monopolu na twórczość (Kolańczyk, Świerzyński,1995,280-281).
Omawiając style poznawcze warto zwrócić uwagę na ponadprzeciętne uzdolnienia poznawcze, do których należą między innymi: wysoki poziom uzdolnień do percepcji otaczającego świata, specyficzne właściwości uwagi, specyficzne właściwości pamięci, ponadprzeciętny poziom inteligencji, bogata wyobraźnia i intuicja twórcza (Popek, 2001,s.49-50).

Indywidualność osoby twórczej nie ogranicza się do sfery intelektu, obejmuje również emocjonalność, systemy motywacyjne i relacje z innymi ludźmi. Osobowość twórczą można opisać według trzech grup cech, odpowiadających trzem osobowościowym mechanizmom tworzenia. Są to cechy związane z otwartością, niezależnością i wytrwałością.

Otwartość dotyczy łatwości asymilowania nowych informacji, niezależnie od ich chwilowej przydatności, wiarygodności czy niesprzeczności z już posiadanymi informacjami. Według pięcioczynnikowego modelu osobowości otwartość nazywana bywa „czynnikiem kultury” i oznacza ciekawość intelektualną, zainteresowania estetyczne, krytyczny stosunek do wyznawanych wartości. Czasem cecha ta przeradza się w silną potrzebę nowości. Przeciwieństwem otwartości jest dogmatyzm, czyli skłonność do przedwczesnego udzielania „jedynie” słusznej odpowiedzi oraz upodobanie do zdecydowanych sądów. Niezależność oznacza głownie postawę nonkonformizmu i nieulegania naciskowi. Badania wskazują, że osoby twórcze zarówno w pracy, jak i życiu prywatnym kierują się wewnętrznymi standardami i osobiście ustalonymi celami. Chętnie podważają istniejące normy i kwestionują powszechnie wyznawane wartości, wyznają niekonwencjonalne poglądy i nie starają się ich ukrywać.
Nonkonformizm jest istotą twórczości, wiąże się jednak z koniecznością ponoszenia społecznych i emocjonalnych kosztów, szczególnie wtedy, gdy społeczność wywiera presję w kierunku ujednolicenia zachowań swoich członków (Nęcka, 2001, s.133-134). Nonkonformizm oznacza także zdolność do akceptowania konfliktów i napięć społecznych (Popek, 2001,s.52).
Silny związek z niezależnością i nonkonformizmem wykazuje cecha, która w modelu osobowości Eysencka nosi nazwę psychotyczności. Wymiar ten na jednym biegunie oznacza empatię i altruizm, na drugim zaś, chłód emocjonalny, skłonność do zachowań antyspołecznych i niekonwencjonalność. Psychotyczność w skrajnym nasileniu prowadzi do zaburzeń w postaci psychopatii i schizofrenii. Ostatnią formą jej przejawiania się jest aktywność twórcza. Eysenck uważa, że twórczy lub destrukcyjny sposób przejawiania się psychotyczności zależy od obecności innych cech osobowości, na przykład stabilności emocjonalnej. Związki psychotyczności z twórczością wykazano w wielu badaniach, choć siła związku jest umiarkowana. Do tej pory nie jest wiadomo, czy psychotyczność sprzyja twórczości z powodu zawarty w niej pierwiastek nonkonformizmu, czy ze względu na poznawcze mechanizmy funkcjonowania osób (Strelau, 2000, s. 544-546).
Badania osób twórczych wskazują na ich zdolność do długotrwałej, wytężonej pracy i odraczania gratyfikacji. Jednak wytrwałości nie redukuje się jedynie do siły motywów, które sterują aktywnością twórczą, ponieważ nie jest obojętne, jaki typ motywacji dominuje w strukturze osobowościowej człowieka. Osoba motywowana immanentnie cieszy się samą aktywnością twórczą, natomiast osoba motywowana potrzeba osiągnięć czerpie satysfakcję z uzyskanego wyniku. Twierdzi się, że typową cechą osobowości ludzi twórczych jest łatwość wzbudzania motywacji samoistnej, w tym autonomicznej motywacji poznawczej, jak również dążenie do osiągnięć, ambicja oraz chęć potwierdzania własnej wartości (Nęcka, 2001,s.138).

Warto również zwrócić uwagę na właściwości emocjonalne oraz charakterologiczne osób twórczych. Do właściwości emocjonalnych zaliczyć można: wysoki poziom wrażliwości emocjonalnej (często nadwrażliwość emocjonalna, czasem stany melancholii i okresowej depresji, nieśmiałość, tendencja do introwersji i podwyższonej neurotyczności, równocześnie zdolność do samoregulacji emocjonalnej, odporność na stres); silna potrzeba samotności z wyboru, przy wysokim poziomie społecznej empatii oraz zdolność do spontanicznej ekspresji, która jest instrumentem rozwoju.
Oprócz nonkonformizmu i silnej potrzeby autonomii, wśród właściwości charakterologicznych u osób twórczych spotyka się: odwagę twórczą, pewność siebie, aktywność, witalność; wysokie aspiracje twórcze oraz wysoka samoocena a także przejawiają agresję w obronie własnego „ja”; głębokie zainteresowania, pasja twórcza;

Literatura podejmująca powyższą problematykę zaznacza, iż brakuje spójnej teorii osobowości twórczej, dlatego cechy osób twórczych stanowią mozaikę. Nie wiadomo, które z nich są przyczyną, które zaś skutkiem twórczości (Popek, 2001,s.49-54).

by Urszula Jagiełka

Bibliografia:

·         Kocowski T. (1991). Aktywność twórcza człowieka. Filogeneza. Funkcja. Uwarunkowania. W: Kocowski T. Szkice z teorii twórczości i motywacji. (red. Sęk H., Tokarz A.). s.9-35.Poznań:SAWW.

·         Matczak A. (1982). Style poznawcze. Warszawa: PWN. Kolańczyk A., Świerzyński R. (1995). Emocjonalne wyznaczniki stylu i plastyczności myślenia. Przegląd Psychologiczny.38,3/4,279-304.

·         Nęcka E. (2000). Twórczość. W: Strelau J. (red.). Psychologia. Podręcznik akademicki.T.2.s.783-807. Gdańsk: GWP.

·         Nęcka E. (2001). Psychologia twórczości. Gdańsk: GWP.

·         Popek S. (2001). Człowiek jednostka twórcza. Lublin: UMCS.

·         Strelau J. (2000). (red.). Psychologia. Podręcznik akademicki.T.2. Gdańsk: GWP.