Jonathan H. Turner Socjologia - Podstawowe poj�cia i ich zastosowanie Przek�ad Ewa R�alska Zysk i S-ka Wydawnictwo Tytu� orygina�u SOCIOLOGY. CONCEPTS AND USES Copyright � 1994 by McGraw-Hill, Inc. Ali rights reserved Copyright � 1998 for the Polish translation by Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c.. Pozna� Copyright � for the cover illustration by A. 01ichwier/AXXA Intemational Sp. z o.o., Agencja Fotogrz Przedruk fotografii na podanych stronach za zgod�: 7: Bettmann. 10: Bettmann, 12: linage Works. 13: Bettinann. 15: Archiv/Photo Researchers. 16: Otto Neuman 21: Barbara Rios/Photo Researchers. 35: Fujifolos/Iinage Works. 49: Shmuci Thaler/Jeroboam, 62; Joel 75: Richard Fliedman/Photo Researchers. 93: Mark Antmail/lmage Works, 110: Harvey Finkle/liTipact 133: Barbara Rios/Photo Researchess. 163: Spencer Grant/Photo Researchers. 177: Ro� Delany/Jero 194: Uirike Welscli/1'hoto Researchers.Wydanie I ISBN 83- 7150-459-4 Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c. ul. Wielka 10, 61-774 Pozna� tel./fax 852-63-26, 853-27-51, 853-27-67 Dzia� handlowy tel./fax 864-14-03, tel. 864-14- 04 Druk i oprawa: Zak�ady Graficzne KEN SA Bydgoszcz, ul. Jagiello�ska l, Fax (052) 21- 26-71 K-Ahe. Moim wnuczkom, Ghislaine Marie Roelant i Katherine Marie Mueller PRZEDMOWA Od dwudziestu pi�ciu lat ucz� wst�pu do socjologii. Musz� przyzna�, �e bardzo lubi� te zaj�cia, cho� zawsze by�em odrobin� sfrustrowany podr�cznikami z tej dziedziny, nie wy��czaj�c tego, kt�ry sam napisa�em. Na og� wyk�adowcom i studentom nie s� potrzebne wielkie i obszerne podr�czniki, na kt�re studenci musz� wyda� mn�stwo pieni�dzy i kt�re w znacznym stopniu ograniczaj� mo�liwo�� wprowadzenia do programu dodatkowej literatury. Dlatego te� wi�kszo�� preferuje najrozmaitsze podr�czniki �broszurowe", wydane na gorszym papierze, pozbawione kolorowych dodatk�w, a tym samym ta�sze, kt�re jednocze�nie zawieraj� wszystkie wiadomo�ci z zakresu wst�pu do nauczanego przedmiotu. To w�a�nie dla nich napisa�em t� ksi��k�. M�j cel by� prosty: napisa� kr�tki tekst, kt�ry zawiera�by ten sam zas�b podstawowych informacji, co znacznie obszerniejsze podr�czniki, a zarazem by� ta�szy. Aby to osi�gn��, zrezygnowa�em z wielu zdj��, rysunk�w, kolorowych wykres�w, obszernej bibliografii i innych podobnych ,,wype�niaczy", typowych dla obszernych podr�cznik�w: zrezygnowa�em tak�e z kredowego papieru. Po��czy�em tak�e ze sob� wiele zagadnie�, aby zmniejszy� liczb� rozdzia��w i stron, jednak bez szkody dla przedstawianego zakresu temat�w. Uwa�am, �e w wielu tekstach bardzo �atwo mo�na si� zagubi� w mnogo�ci wykres�w, ilustracji, odsy�aczy i innych tego rodzaju dodatkach. Czytaj�cy wci�� odrywany jest od g��wnego tekstu i cz�sto ma trudno�ci ze znalezieniem dalszego ci�gu. I chocia� te dodatkowe materia�y s� bez w�tpienia interesuj�ce, to nie jestem pewien, czy rzeczywi�cie u�atwiaj� zrozumienie naszej dyscypliny. My�l� wi�c, �e lepiej jest zebra� i przedstawi� prosto i przyst�pnie podstawowe poj�cia i koncepcje socjologiczne, bez rozpraszania uwagi czytelnika. S�dz�, i� tego rodzaju podej�cie mo�e by� nawet znacznie ciekawsze z dw�ch zasadniczych powod�w: po pierwsze, studenci szybciej przerabiaj� poszczeg�lne rozdzia�y, a tym samym �atwiej przyswajaj� sobie i d�u�ej zachowuj� w pami�ci zawarty w nich materia�; po drugie, poniewa� podczas czytania studenci nie musz� wci�� odrywa� si� od g��wnego tematu, �atwiej im dostrzec i zrozumie� sam przedmiot studi�w socjologicznych. Mam wra�enie, �e w jakim� sensie obra�amy student�w, zak�adaj�c, �e wci�� musimy dostarcza� im jakich� nadzwyczajnych materia��w. Jestem przekonany, �e sama socjologia, bez upi�ksze� i ,,wype�niaczy" jest wystarczaj�co ciekawa. Nie starajmy si� upodobni� naszych tekst�w do program�w MTV. PODZI�KOWANIA Pragn� podzi�kowa� tym, kt�rzy pomogli mi poprawi� i ulepszy� r�kopis tej ksi��ki. S� to: Lee K.Frank z Community College of Allegheny College; Peter Kivisto z Augustana College; Boyd Litticll z University of Nebraska, Omaha; Peter Turner z Herkimer County Community College. Jonathan H. Turner Rozdzia� l ISTOTA I POCZ�TKI SOCJOLOGII Kiedy rzeczywisto�� spo�eczna zaczyna podlega� dramatycznym przemianom. takim jak przedstawione na powy�szej ilustracji przekszta�cenie krajobrazu przez procesy industrializacji, w�wczas ludzie zaczynaj� zwraca� uwag� na otaczaj�cy ich �wiat. Jak mo�na obja�ni� owe ci�gle i gwa�towne zmiany spowodowane zast�powaniem starego feudalnego porz�dku przez now� organizacj� �wiata spo�ecznego? W Jakim stopniu jeste�my za nie odpowiedzialni' To w�a�nie wtedy narodzi�a si� socjologia, zw�aszcza gdy uczeni uznali, �e spo�ecze�stwo mo�e by� przedmiotem analizy naukowej. ZNACZENIE SOCJOLOGII Socjologia bada spo�eczne zachowania si� cz�owieka, organizacj� spo�ecze�stw oraz zachodz�ce w nich interakcje. Mo�na powiedzie�, �e ka�dy z nas jest socjologiem poniewa� nieustannie analizujemy nasze zachowania oraz interpersonalne kontakty z innymi lud�mi w zorganizowanych sytuacjach. Celem socjologii jest usystematyzowanie i �ci�lejsze okre�lenie owych codziennych spo�ecznych do�wiadcze� poprzez poszerzenie i pog��bienie naszego indywidualnego ogl�du spo�ecznego �wiata, wyj�cie poza do�wiadczenie jednostkowe. Ka�dy z nas bowiem odgrywa niewielk� r�lk� w ogromnym i z�o�onym �wiecie innych ludzi, symboli i struktur spo�ecznych i jedynie rozszerzaj�c perspektyw� poza tu i teraz, mo�emy pozna� i oceni� si�y, kt�re kszta�tuj� i ograniczaj� nasze �ycie. Po�o�enie nacisku na ograniczenia cz�sto stoi w sprzeczno�ci z przekonaniami wieli Amerykan�w uwa�aj�cych si� za silne jednostki, kt�re pos�uguj�c si� woln� wol� i w�asn� inicjatyw�, kszta�tuj� sw�j los. Do pewnego stopnia tak jest. ale nigdy nie b�dziemy wolni ca�kowicie. Dzia�amy w �rodowisku spo�ecznym, kt�re silnie oddzia�uje na nasz stosunek do samych siebie, do otaczaj�cego �wiata, na spos�b postrzegania tego, co si� wok� na; dzieje, na nasze post�powanie i my�lenie oraz na to, co potrafimy osi�gn�� w �yciu Czasami te ograniczenia s� doskonale widoczne i odczuwane jako niezwykle uci��liwi i os�abiaj�ce; znacznie cz�ciej jednak s� tak subtelne, �e nie zdajemy sobie sprawy z id istnienia. A jednak istniej� i nieustannie oddzia�uj� na kszta�t naszych my�li, uczu� ora; spos�b dzia�ania. Przeanalizujmy sytuacj� studenta college'u. W naszej kulturze wiele warto�ci i przekona� podkre�la wag� wykszta�cenia, tym samym wyrabiaj�c u m�odych ludzi prze�wiadczenie, �e trzeba i�� na studia. W wielu przypadkach presj�, aby si� kszta�ci�, zwi�kszaj; i jeszcze oczekiwania rodzic�w i wywierane przez nich naciski. Istniej� tak�e ograniczenia ; kt�re narzuca szko�a � obecno�� na zaj�ciach, listy obecno�ci, egzaminy, okre�laj�ce to co m�ody cz�owiek ma robi�. Istniej� tak�e dodatkowe presje � finansowe, zwi�zane z tym ile trzeba wyda� na nauk� pieni�dzy � kt�re decyduj� o tym, czy studiuj�c, trzebi' r�wnocze�nie pracowa�. A je�li tak, to istniej� ograniczenia zwi�zane z sam� prac�, a taka i problemy w�a�ciwego rozplanowania i pogodzenia ze sob� nauki i pracy. Na dodatek rozk�ad zaj�� mo�e jeszcze skomplikowa� za�o�enie rodziny, pojawienie si� dzieci i Istniej� te� ograniczenia natury ekonomicznej wynikaj�ce z istniej�cego rynku pracy, kt�re tak�e maj� wp�yw na decyzje dotycz�ce kierunku studi�w oraz cel�w �yciowych m�odego cz�owieka. Na rodzaj oraz zakres finansowania student�w (czynsze, po�yczki, granty stypendia), a tak�e danego college'u b�d�. ca�ego uniwersytetu maj� wp�yw czynnika rz�dowe. Z kolei owe rz�dowe i ekonomiczne ograniczenia powi�zane s� ze �wiat�w, i polityk� ekonomiczn�, kt�ra jest wynikiem czynnik�w geopolitycznych i cykli �wiatowe e gospodarki. Z tego wszystkiego jasno wynika, �e wszyscy �yjemy w skomplikowany!] r uk�adzie si�, kt�re w znacznym stopniu wp�ywaj� na to, co widzimy, czujemy i robimy)c Nikt z nas nie jest w pe�ni wolny; owszem, na co dzie� dokonujemy wybor�w, ale s� oni l zawsze ograniczone, s Socjologia bada te ograniczenia, przez co jest niezwykle szerok� dyscyplin�, albowiem i bada wszystkie kulturowe symbole, kt�re ludzie tworz� i wykorzystuj� do kontaktowani, r si� ze sob� i organizowania spo�ecze�stw; odkrywa i bada wszystkie spo�eczne struktur)'p kt�re porz�dkuj� �ycie spo�eczne; poddaje tak�e badaniu wszystkie procesy, takie jak dewiacje, zbrodnie, odst�pstwa, bunty, migracje i wszystkie ruchy spo�eczne, kt�re naru 8 szaj� spo�eczny porz�dek; d��y tak�e do zrozumienia transformacji, kt�re owe procesy wywo�uj� w kulturze i strukturach spo�ecznych. W okresie przemian, kiedy kultura i struktura poddawane s� dramatycznym transformacjom, socjologia nabiera szczeg�lnego znaczenia (Nishet, 1969). Kiedy zmieniaj� si� obowi�zuj�ce od dawna sposoby dzia�ania, �ycic jednostek ulega niszcz�cym wstrz�som, na skutek czego ludzie zaczynaj� poszukiwa� odpowiedzi na pytanie, dlaczego ustalone w przesz�o�ci zasady i sposoby post�powania przestaj� by� skuteczne. Wsp�czesny �wiat podlega dramatycznej transformacji � upadek imperium sowieckiego, rozw�j zdawa�oby si� zanikaj�cych wi�zi etnicznych, przep�yw stanowisk pracy do kraj�w, gdzie jest ta�sza si�a robocza, przemieszczanie si� kapita�u p�yn�cego z handlu i produkcji, trudno�ci z finansowaniem pa�stwowych us�ug, zmieniaj�cy si� rynek pracy, szerzenie si� nieuleczalnej choroby (AIDS), narastaj�ce zjawisko g�odu zwi�zanego z przeludnieniem, za�a- manie si� r�wnowagi ekologicznej, zmiana definicji r�l pe�nionych przez kobiet� i m�czyzn� oraz wicie innych zmian. Dop�ki istnieje zgodno�� pomi�dzy �yciem spo�ecznym a codzienny mi ustalonymi formami post�powania, nic docenia si� potrzeby socjologicznego spojrzenia na to, co nas otacza. Dopiero kiedy zmienia si� podstawowa struktura spo�eczna i kultura, ludzie zaczynaj� poszukiwa� wiedzy socjologicznej. Prawda ta nie dotyczy tylko czas�w nam wsp�czesnych, ...
leopardg