Wąwóz Gródek w Kwaczale.pdf

W¹wóz Gródek w Kwaczale

Lokalizacja:

województwo ma³opolskie

powiat chrzanowski

gmina Alwernia

miejscowoœæ Kwacza³a

Region geograiczny:

Wy¿yna Œl¹sko-Krakowska

Wy¿yna Krakowsko-Czêstochowska

Garb Tenczyñski

5550

Jednostka geologiczna:

monoklina œl¹sko-krakowska/zapadlisko

górnoœl¹skie

blok P³azy

Zator

4390

4392

Pomiêdzy Regulicami a Babicami, wœród szeregu

w¹wozów rozcinaj¹cych po³udniowe zbocza wzniesienia

nale¿¹cego do Garbu Tenczyñskiego, jedynie w W¹wozie

Gródek znaleŸæ dziœ mo¿na wiêksz¹ iloœæ du¿ych ods³oniêæ

formacji skalnej nazywanej arkoz¹ kwaczalsk¹. W¹wóz ten

swoim rozga³êzieniem Ÿród³owym podchodzi pod zabu-

dowania Kamionki Ma³ej, przysió³ku Kwacza³y po³o¿onym

pod p³ask¹, siêgaj¹c¹ 400 m n.p.m., wierzchowin¹

rozpoczynaj¹cego siê w tym rejonie bloku P³azy.

G³êboko wciête w¹wozy kwaczalskie s¹ efektem inten-

sywnej erozji dennej stromego zbocza wyraŸnego progu

morfologicznego, pokonuj¹cego od centrum wsi prawie 150

metrow¹ ró¿nicê wysokoœci. Obserwowane w tym rejonie

ukszta³towanie powierzchni terenu jest doskona³ym od-

zwierciedleniem zwi¹zku pomiêdzy przebiegiem procesów

morfotwórczych, a budow¹ geologiczn¹ wyra¿on¹ poprzez

u³o¿enie warstw i ich charakter litologiczny.

W rejonie Kwacza³y najstarszymi utworami ods³aniaj¹cymi

siê na powierzchni s¹ piaszczysto ¿wirowe osady arkozy

kwaczalskiej buduj¹ce kompleks skalny górnego karbonu.

Arkozy to gruboziarniste piaskowce i zlepieñce o charak-

terystycznych szaro czerwonawych barwach, zawieraj¹ce

znaczn¹ domieszkê ziaren czerwonawych skaleni potaso-

wych. Ska³y te wykszta³cone s¹ zwykle w formie bardzo

grubych ³awic z wewnêtrznymi strukturami wielkoska-

lowych warstwowañ przek¹tnych typu rynnowego, w

których erozyjne sp¹gi rynien znacz¹ siê czêsto poziomami

zlepieñcowatego bruku. Ubogie, ilaste lub ilasto-¿elaziste

spoiwo ska³y przek³ada siê na jej s³ab¹ zwiêz³oœæ, miejscami

rozsypliwy, kruchy charakter i jest g³ównym czynnikiem

sprzyjaj¹cym powstaniu g³êbokich i stromych erozyjnych

wciêæ w¹wozów. Jedynie lokalnie materia³ ziarnowy spaja

masa ilasto-¿elazisto-wêglanowa nadaj¹ca arkozie znaczn¹

zwiêz³oœæ. Strefy takie znacz¹ siê zwykle progami w dnach

w¹wozów lub wysuniêtymi ods³oniêciami w zboczach. Mate-

ria³ ¿wirowy arkozy stanowi¹ fragmenty ró¿norodnych ska³

metamoricznych, magmowych oraz osadowych.

Cech¹ charakterystyczn¹ jest doœæ liczne wystêpowanie

w niej ró¿nej wielkoœci fragmentów skrzemienia³ych pni

drzew szpilkowych z rodzaju Dadoxylon, potocznie nazywa-

ne araukariami. Najwiêkszy ze znalezionych pni mia³ prawie

8 metrów d³ugoœci i oko³o 1 metra œrednicy. Pierwotna,

s³ojowa struktura pni podkreœlona bywa przebarwieniami

chalcedonu przez zwi¹zki ¿elaza nadaj¹cymi okazom obok

wartoœci kolekcjonerskiej tak¿e charakter jubilerskiego

kamienia pó³szlachetnego.

Arkoza powsta³a na przedpolu masywu górskiego

w wyniku depozycji materia³u okruchowego, poprzez

wyp³ywaj¹cy z niego system rzek w warunkach klimatu

suchego lub pó³suchego, przerywanego okresami intensyw-

niejszych opadów odpowiedzialnych za szybkie wynoszenie

z obszaru Ÿród³owego znacznych iloœci zwietrzelinowego

materia³u ziarnowego.

Niezwykle rzadkim i ciekawym utworem s¹ czwartorzê-

dowe zlepieñce rezydualne ods³aniaj¹ce siê w s¹siedniej

odnodze w¹wozu, a tak¿e w innych w¹wozach, jako poje-

dyncze ska³ki lub progi w dnach. Obecnie s¹ to zachowane

resztki wiêkszych rezydualnych pokryw zwietrzelinowych,

rozwiniêtych pierwotnie w formie ³awic nawet 3 metrowej

gruboœci na stokach i dnach w¹wozów. S³abo obtoczone,

niekiedy du¿e okruchy ska³ triasowych, fragmenty arkozy

kwaczalskiej oraz ziarna i du¿e otoczaki kwarcu, lidytów

i pojedyncze fragmenty skrzemienia³ych pni s¹ w nich silnie

spojone kalcytem, miejscami grubokrystalicznym. Ska³a ta

dokumentuje intensywne procesy wietrzenia zachodz¹ce tu

u schy³ku plejstocenu i na pocz¹tku holocenu.

Gródek, jak i wiêkszoœæ w¹wozów kwaczalskich, w zwi¹zku

z przepuszczalnym dla wód charakterem arkozowego pod³o¿a

ma dna suche, pozbawione sta³ych cieków, a na trwa³oœæ stro-

mych zboczy decyduj¹cy wp³yw ma porastaj¹cy je bukowy las

i miejscami gêsta roœlinnoœæ krzaczasta. Rangê tego obiektu

geoturystycznego podnosi projektowane tu stanowisko

dokumentacyjne, obejmuj¹ce ochron¹ prawn¹ kilka du¿ych

ods³oniêæ arkozy w Ÿród³owym odcinku w¹wozu wyznaczonym

dwoma przecinaj¹cymi go drogami umo¿liwiaj¹cymi wygodne

dojœcie, a nawet bezpoœredni dojazd samochodem.

W¹wóz Gródek po³o¿ony jest w pobli¿u ¿ó³tego szlaku

turystycznego, który prowadzi z Alwerni przez W¹wóz

Kwacza³a

Simota na zamek w Lipowcu i do skansenu w Babicach.

Czêœciowo pokrywa siê z nim przebieg trasy rowerowej

„Dwa zamczyska i pierœcieñ Regulic” ³¹cz¹cej Lipowiec z za-

mkiem Tenczyn w Rudnie ko³o Krzeszowic. Odcinek szlaku

biegn¹cy grzbietem wykazuje ogromne walory widokowe.

Z wielu miejsc roztacza siê pe³na panorama na otaczaj¹ce

jednostki geomorfologiczne.

igneous (granites, aplites, acid volcanics) and sedimentary

(lydites, sandstones, shales) rocks. The arkose is typically

greyish-red and form thick beds with common trough

cross-bedding. Bottom parts of the beds are usually con-

glomeratic,. Poor, clayey-ferruginous cement causes low

resistance to weathering and makes the rock susceptible for

erosion. Arkose is a signiicant touristic attraction due to the

presence of siliciied trunks of conifer trees belonging to the

Dadoxylon genus. Well-visible are replacement structures of

primary plant tissue with chalcedony. Growth rings stained

with iron hydroxides attract the collectioners and make the

rock a valuable semi-precious stone.

The high scientiic and educational values of the Kwacza³a

Arkose result from information about Late Carboniferous

paleogeography and paleoclimate recorded in the rock.

Moreover, the exposures are perfect sites for ield training

in sedimentology.

The Kwacza³a Arkose dips to the north at low angle

resting upon the Upper Carboniferous coal-bearing forma-

tions. It is covered by a slab composed of Early and Middle

Triassic sediments dipping at low angle to the northeast. As

these rocks are more resistant to weathering and erosion,

the P³aza block shows characteristic lattening of its upper

surface as well as distinct, steep slopes. The lat surface above

the gorge shows high scenic value providing almost 360°

panorama of surrounding geomorphological units. The value

of the site is raised by nearby hiking and bike trails.

The Gródek Gorge in Kwacza³a

In gorges which dissect southern slopes of the P³aza

block between Regulice and Babice the Kwacza³a Arkose

crops out – an important member of the Silesia-Kraków

Upper Carboniferous formation. Most of exposures oc-

cur in the upper part of the Gródek Gorge, which cuts

deeply (almost 150 meters) into bedrock and approaches

the Kamionka Ma³a – a hamlet of the Kwacza³a village. This

is the southern margin of the Silesia-Kraków Monocline,

precisely its geographical unit called “the Tenczyn Bulge”.

The bulge descends to the south, to the Vistula River valley

which occuppies the lat Oœwiêcim Depression (a part of

the Carpathian Foredeep). Both units superimpose on the

older structure of the Upper Silesian foredeep.

The Kwacza³a Arkose includes coarse-grained sand-

stones and conglomerates. Clastic material is mostly quartz

with high admixture of red feldspars. Conglomerates contain

fragments of metamorphic (gneisses, quartzites, schists),

Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotograii:

A. Joniec (2005)

Wybrana literatura: 6, 7, 146, 265, 370, 379, 380,

381, 382, 428, 476

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: