Polska literatura współczesna.pdf

(183 KB) Pobierz
(anonymous)
Polska literatura współczesna
1
Polska literatura współczesna
Polska literatura współczesna – epoka w historii literatury polskiej, która trwa do chwili obecnej.
Początkowy okres polskiej literatury współczesnej jest sporny. Zdaniem niektórych krytyków i historyków literatury
(m.in. Piotra Kuncewicza) współczesność w polskiej literaturze należy liczyć od roku 1918, czyli od odzyskania
przez Polskę niepodległości. Są też tacy, dla których literatura współczesna rozpoczyna się od roku 1939. Większość
jednak pozycji i dzieł naukowych przyjmuje, że współczesną literaturę liczyć należy od 1945 roku.
Literatura współczesna nie jest i nie była jednolita, ale podobnie jak sytuacja polityczna Polski po II wojnie
światowej, ulegała licznym metamorfozom i przemianom, często analogicznym do przemian politycznych jakie
następowały w państwie polskim. Jedną z jej cech charakterystycznych, szczególnie w latach 1945-1989 był podział
na literaturę krajową i emigracyjną. Wiązało się to z pozostaniem za granicą, albo z emigracją części twórców nie
akceptujących reżimu panującego w Polsce w tym okresie.
Literatura polska w latach 1945-1950
Literatura krajowa w tym okresie przeżywała początkowo żywiołowy rozwój. Powstało wtedy wiele wybitnych
utworów głownie o tematyce okupacyjno wojennej. Ówczesne władze wspierały bujny rozwój kultury, licząc na
pozyskanie jej do celów propagandy. Wkrótce też podjęto działania mające na celu uzależnienie kultury od ideologii
komunistycznej. W listopadzie 1947 prezydent Bolesław Bierut podczas III zjazdu Związku Zawodowego Literatów
Polskich z apoczątkował rewolucję kulturalną. Uzyskał poparcie ze strony „ aktywu ” partyjnego istniejącego w
związku, który zaatakował „ niedostatki ideologiczne ” literatury. Mimo sprzeciwu pisarzy opozycyjnych (m.in.
Stefan Kisielewski , Jerzy Zawieyski i inni) do władz ZZLP weszli komuniści. W następnym zjeździe (styczeń 1949)
komuniści Stefan Żółkiewski i Włodzimierz Sokorski w referatach ogłosili, że „ socrealizm ” stanowić będzie jedyne
kryterium oceny . Na czele Związku stanął komunista Leon Kruczkowski .
W poezji krajowej tego okresu wyróżniała się twórczość Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego autora
„ Zaczarowanej dorożki ” oraz satyrycznej „ Zielone Gęsi ” , który jednak pod koniec tego okresu coraz częściej
podejmował tematykę socrealistyczną. Innymi głośnymi twórcami byli Julian Tuwim oraz Adam Ważyk , tworzący
literaturę zgodną z wymaganiami władzy. Swoje pióra na usługi propagandy oddali także Julian Przyboś , Stanisław
coraz bardziej skazywana na milczenie za niechęć do socrealizmu). Najważniejszym debiutantem tego okresu w
poezji był Tadeusz Różewicz .
W prozie krajowej także widoczne były coraz wyraźniejsze naciski władz. Najgłośniejszym utworem tego okresu był
„ Popiół i diament ” Jerzego Andrzejewskiego, powieść, która wzbudziła kontrowersje zarówno zarówno władz jak i u
opozycji antykomunistycznej. Powstało wtedy wiele utworów o tematyce okupacyjnej. Były to m.in. „ Medaliony ”
Zofii Nałkowskiej oraz opowiadania Tadeusza Borowskiego – ten ostatni po sukcesie opowiadań oddał swoje pióro
na usługi najbardziej agresywnej propagandy komunistycznej. Tematykę wojenną podejmowali też Seweryna
Iwaszkiewicz i wielu innych. Rozwijała się też proza historyczna, odporna na socrealistyczne schematy ( Antoni
W dziedzinie dramatu przodowali Leon Kruczkowski (m.in. „ Niemcy ” ) oraz Jerzy Szaniawski ( „ Dwa teatry ” ).
Krytykę krajową opanowali komuniści.
Na emigracji w tym okresie tworzyli poeci Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński , Józef Łobodowski, Jan
Rostworowski i wielu innych. Prozę tworzyli m.in. Maria Kuncewiczowa, Sergiusz Piasecki, oraz Tadeusz
Nowakowski. Na emigracji rozwijała się też twórczość dramatyczna (m.in. Jan Rostworowski) , społeczno polityczna
( Włodzimierz Bączkowski ) oraz reportaż ( Melchior Wańkowicz) . Na emigracji wydano też cenne wspomnienia:
Józefa Czapskiego ( „ Na nieludzkiej ziemi ” ), Beaty Obertyńskiej , Hanny Ordonówny.
429631437.004.png 429631437.005.png
 
Polska literatura współczesna
2
Literatura polska w latach 1950-1956
Państwo w tym okresie posiadało monopol wydawniczy i dążyło do podporządkowania sobie twórczości literackiej.
Jego polityka szła dwoma torami. Z jednej publikowano w dużych nakładach klasykę ( Mickiewicz, Sienkiewicz ,
Prus) , z drugiej wycofywano z księgarń, bibliotek i czytelni takich autorów jak Maria Rodziewiczówna, Melchior
Wańkowicz, Zofia Kossak-Szczucka i wielu innych. Masowo wydawano też literaturę radziecką ( dzieła Lenina i
Stalina) . Oszołomieni zasięgiem totalitarnego oddziaływania partii, zafascynowani dynamizmem systemu,
zastraszeni, albo też przekupywani przywilejami materialnymi, jakie przyznawano posłusznym, polscy twórcy coraz
aktywniej włączali się w propagowanie nowych kanonów sztuki. U szczytu sławy znajdował się wtedy Władysław
Broniewski autor ” Słowa o Stalinie ” oraz Konstanty Ildefons Gałczyński autor licznych socrealistycznych wierszy,
sprawnie zresztą napisanych. W duchu socrealistycznym pisali czołowi polscy poeci: Julian Tuwim, Mieczysław
Jastrun ( wielbiący Bieruta), Adam Ważyk ( wielbiący Stalina), Antoni Słonimski oraz wielu innych. W prozie
dominowały powieści „ produkcyjne ” o schematycznej akcji i fabule, sławiące ustrój i piętnujące „ wrogów ludu ” . W
tym duchu pisali Bohdan Czeszko ( „ Pokolenie ” ), Witold Zalewski ( „ Traktory zdobędą wiosnę ” ), Jerzy Putrament ,
Tadeusz Konwicki, Władysław Machejek, Wojciech Żukrowski . Nieco na wyższym poziomie stały utwory Juliana
Stryjkowskiego i Igora Newerly ’ ego ( „ Pamiątka z celulozy ” ). Wielu wybitnych pisarzy zaprzestało w tym okresie
pracy twórczej (m.in. Kazimiera Iłłakowiczówna) . Po śmierci Stalina w 1953 zaczęły pojawiać się pierwsze utwory
zwiastujące koniec epoki socrealizmu (min. „ Poemat dla dorosłych ” Adama Ważyka) .
Tymczasem na emigracji bujnie rozwijało się życie literackie, w którym ważną rolę odgrywało wydawnictwo
paryskiego miesięcznika "Kultura" . Nowe tomiki wydawali Czesław Miłosz , Kazimierz Wierzyński, Józe f
Bujnowski , Stanisław Młodożeniec i inni. Mieszkający w Argentynie Witold Gombrowicz wydał kontrowersyjny
„ Trans-Atlantyk ” – bolesną groteskę polskości, Melchior Wańkowicz wydał „ Ziele na kraterze ” , Józef Mackiewicz
"Drogę donikąd", Zofia Kossak-Szczucka „ Przymierze ” i „ Błogosławioną winę ” , Herminia Naglerowa „ Sprawę
Józefa Mosta" o losach polskich zesłańców zesłańców w ZSRR . Gustaw Herling-Grudziński wydał przejmujące
wspomnienia z łagru pt. „ Inny świat ” , które były tłumaczone na wiele języków. Inny z kolei pisarz-więzień łagrów,
Jerzy Jochimek , po nieudanej próbie wydania swoich powieściowych dzieł ("Daleko, Albo Jeszcze Dalej") o tej
tematyce w kraju, nie znalazł akceptacji ani u Jerzego Giedroycia , ani w USA - czekał na oficjalną publikację swoich
książek aż do 2006 roku. Czesław Miłosz wydał esej „ Zniewolony umysł ” , w którym rzucił nowe światło na
psychologiczne korzenie komunizmu. Rozwijała się też krytyka literacka.
Literatura polska w latach 1956-1960
Poznański Czerwiec '56, który utorował drogę do władzy Władysławowi Gomułce, spowodował złagodzenie
cenzury i przyniósł ożywienie w polskim życiu literackim. Gwałtownie wzrosła ilość przekładów literatury
zachodniej. Szczególną popularność zdobyła wśród czytelników literatura amerykańska. Pojawiły się pierwsze
wydania utworów polskich pisarzy emigracyjnych (m.in. Gombrowicza. W tym okresie powstały nowe pisma
literackie np. „ Współczesność ” i „ Dialog ” . Ożywienie zapanowało w publicystyce kulturalnej i krytyce literackiej, na
łamach już istniejącej pism, takich jak „ Przegląd Kulturalny ” , „ Nowa Kultura ” , czy „ Życie Literackie ” . Do głosu
doszło związane z Krakowską szkołą krytyki nowe pokolenie krytyków z Andrzejem Kijowskim na czele.
W dziedzinie poezji nastąpił powrót autorów skazywanych w latach stalinowskich na milczenie, takich jak
Kazimiera Iłłakowiczówna. Własne oblicze odnajdowali poeci, którzy debiutowali w poprzednim okresie np.
debiutantami byli wtedy Zbigniew Herbert , Miron Białoszewski i Andrzej Bursa. Wśród tych poetów dominowała
ostra refleksja nad cywilizacją i granicami człowieczeństwa w świecie współczesnym. Z poetów starszego pokolenia
Lec a utor „ Myśli nieuczesanych ” . Wybitnymi prozaikami w tym okresie byli Maria Dąbrowska, która po okresie
milczenia wydała tom opowiadań „ Gwiazda zaranna ” , Jerzy Szaniawski , autor „ Profesora Tutki ” oraz wyzwoleni z
socrealizmu i konformizmu Kazimierz Brandys , Roman Bratny (twórca popularnej powieści „ Kolumbowie –
429631437.006.png
 
Polska literatura współczesna
3
rocznik 20 ” ), Tadeusz Hołuj , Julian Stryjkowski, Jerzy Andrzejewski (twórca m.in. paraboli stalinizmu –„ Ciemności
kryją ziemię ” ) oraz wielu innych. Warto wymienić też pisarzy określanych mianem katolickich, takich jak Antoni
Gołubiew ( twórca epopei „ Bolesław Chrobry ” ), Jerzy Zawieyski c zy Jan Józef Szczepański . Znakomitym eseistą i
popularyzatorem historii Polski był Paweł Jasienica. Rozgłos zdobył Leopold Tyrmand, autor bestsellera „ Zły ” .
Mocną pozycję wśród czytelników osiągnęli Sławomir Mrożek – oryginalny humorysta oraz Stanisław Lem –
twórca powieści fantastyczno-naukowych. Wielki talent ujawnił Marek Hłasko, który po opublikowaniu paru
opowiadań, wyjechał za granicę, gdzie pozostał, gdyż włądze PRL u niemożliwiły mu powrót. Stał on się legendą
pokolenia „ pryszczatych ” , brutalnie odsłaniającym realia ówczesnej Polski. Innymi przedstawicielami tego nurtu byli
W dziedzinie dramatu dominowały groteskowe alegorie i abstrakcyjny teatr poetycki. Do czołowych dramaturgów
komunista Leon Kruczkowski .
Literatura polska w latach 1960-1970
Nadzieje związane z Poznańskim Czerwcem z ostały szybko rozwiane. Już pod koniec lat pięćdziesiątych cenzura
zaczęła ponownie coraz głębiej ingerować w literaturę, a wielu pisarzy objęto zakazem druku. Polityka wydawnicza
reżimu komunistycznego polegała na lansowaniu masowo wydawanej propagandowej literatury
kombatancko-wojennej takich twórców jak Janusz Przymanowski, czy Zbigniew Safjan , oraz mało pokupnych, na
ogół przeciętnych debiutów kosztem nakładów najbardziej poczytnych autorów współczesnych i klasyki. Cenzura
praktycznie zniszczyła literaturę zagłębiającą się w realia PRL . W 1964 r. czołowi intelektualiści polscy złożyli na
ręce premiera Józefa Cyrankiewicza s łynny List 34, w którym protestowali przeciwko polityce władz wobec kultury.
Literatura polska,mimo tych trudności rozwijała się jednak stosunkowo dobrze. W poezji na plan pierwszy wysunął
się Zbigniew Herbert a utor „ Studium przedmiotu ” i „ Napisu ” , Tadeusz Różewicz a utor „ Twarzy ” , Stanisław
Grochowiak a utor „ Nie było lata ” oraz Wisława Szymborska , która wydała „ Sól ” i „ Sto pociech ” . Warci wymienia są
też poeci eksperymentujący formalnie tacy jak Miron Białoszewski, Tadeusz Kubiak , Urszula Kozioł , Jerzy
Harasymowicz , czy zmarła w 1967 roku w wieku 32 lat Halina Poświatowska. Z poetów starszych Mieczysław
Jastrun wydał „ Wolność wyboru ” . Nowe wiersze wydawali też Aleksander Rymkiewicz , ks. Jan Twardowski , Marek
Skwarnicki i inni. Około roku 1968 r. do głosu dochodzi nowe pokolenie twórców zwani „ Nową Falą ” (m.in. Adam
W prozie, spośród pisarzy o ustalonej renomie popularnością cieszyła się Maria Dąbrowska, która wydała najpierw
w odcinkach, a potem w wydaniu książkowym „ Przygody człowieka myślącego ” . Jerzy Andrzejewski wydał m.in.
„ Bramy raju ” , rozgłos zapewniły mu perypetie z cenzurą przy okazji bezskutecznych prób wydania „ Miazgi ” oraz
opublikowanie w Paryżu „ Apelacji ” . Nowe książki publikowali też Tadeusz Breza ( „ Spiżowa brama ” i „ Urząd ” ),
Jerzy Szaniawski, a także powracający z emigracji twórcy w rodzaju Marii Kuncewiczowej, Michał a
Choromańskiego o raz bardzo popularnego w kraju Melchiora Wańkowicza . W młodszym pokoleniu literatów
rozgłos zdobył Tadeusz Konwicki ( „ Sennik Współczesny ” ). Serię powieści o życiu w PRL zaczął wydawać w
paryskiej Bibliotece „ Kultury ” Stefan Kisielewski p od pseudonimem Tomasz Staliński. Wysoką markę posiadały
dzieła Hanny Malewskiej , Antoniego Gołubiewa, Pawła Jasienicy. Osobną pozycję w literaturze zyskali też Andrzej
Lem , Tadeusz Nowak, Marek Nowakowski , Julian Stryjkowski o raz niezwykle popularny twórca groteskowych
opowiadań Sławomir Mrożek. Mistrzostwo w prozie osiągnął również Zbigniew Herbert s woim słynnym esejem
„ Barbarzyńca w ogrodzie ” . Spośród pisarzy związanych z reżimem popularnością cieszyła się twórczość Wojciecha
Żukrowskiego. Szeroko lansowani przez władzę byli także Władysław Machejek i Stanisław Ryszard Dobrowolski.
W dramacie przeważały utwory o silnym ładunku poetyckim i symbolicznym , odwołujące się do groteskowych
parabol, dzięki czemu twórcy przenosili głębsze treści przez sita cenzury. Najważniejszymi dziełami były
„ Kartoteka ” Różewicza o raz „ Tango ” Mrożka.
429631437.001.png
 
Polska literatura współczesna
4
Na emigracji w tym okresie tworzyli poeci, z których na czoło wysuwali się Czesław Miłosz ( zbiory „ Król Popiel ” ,
„ Miasto bez imienia ” ) oraz Kazimierz Wierzyński (zbiory „ Kufer na plecach ” i „ Czarny polonez ” ). Swoje tomy
wydawali też Aleksander Wat ( tomik „ Ciemne świecidło ” ), Wacław Iwaniuk ( „ Ciemny czas ” ), Czesław Bednarczyk ,
Jan Rostworowski ( „ Dom złoty ” ) i wielu innych. Prozę tworzyli Witold Gombrowicz a utor „ Pornografii ” , Gustaw
Herling-Grudziński , autor „ Dziennika pisanego nocą ” , jak również Józef Mackiewicz ( "Lewa wolna"), Marek
Literatura polska w latach 1970-1980
Literatura w Polsce przeżywała w latach siedemdziesiątych pewne załamanie wynikające z rosnącej cenzury i
jałowości utworów wydawanych oficjalnie. Kryzys był jednak stopniowo przezwyciężany przez nieoficjalną
działalność wydawniczą i młode pokolenie pisarzy. Jedną z cech charakterystycznych a w literaturze lat
siedemdziesiątych było wyodrębnienie się pewnych nurtów literackich. Były to nurt wiejski (m.in. „ Konopielka ”
Edwarda Redlińskiego, „ Tańczący jastrząb ” Juliana Kawalca, „ Pałac ” Wiesława Myśliwskiego ), nurt kresowy (m.in.
„ Dolina Issy ” Czesława Miłosza, „ Bohiń ” Tadeusza Konwickiego ) oraz nurt żydowski (m.in. twórczość Juliana
W poezji tego okresu na czoło wysuwało się pokolenie Zbigniewa Herberta autora filozoficzny wierszy o Panu
Cogito. Z poetów tego pokolenia wyróżniali się również Stanisław Grochowiak , Tadeusz Różewicz , Wisława
Szymborska , Tadeusz Kubiak , Ernest Bryll, Urszula Kozioł i inni. Wysokim uznaniem cieszyła się też twórczość
Kubiaka, czy Jerzego Zagórskiego . W tym okresie pojawiła się równocześnie nowa generacja poetów z autorem
pesymistycznych, nihilistycznych i półpornograficznych wierszy – z Rafałem Wojaczkiem. Do innych
przedstawicieli nowego pokolenie poetów należeli m.in. Stanisław Barańczak , Ryszard Krynicki, Leszek Szaruga i
Jacek Bierezin. Ogromną popularnością wśród młodzieży cieszyła się twórczość Edwarda Stachury . Na emigracji
królował niepodzielnie Czesław Miłosz autor „ Gdzie słońce wschodzi i kędy zapada ” . Nowe zbory publikowali także
W prozie polskiej Jerzy Andrzejewski zdołał opublikować „ Miazgę ” w „ Zapisie ” – piśmie literackim wydawanym w
drugim obiegu. Marian Brandys o publikował kilka poczytnych prac historycznych. Nowe i godne uwagi książki
Edward Redliński, Roman Brandstaetter ( „ Jezus z Nazarethu ” ). Eseistykę filozoficzną i beletrystyczną zarazem
uprawiał znany także jako Dedal f elietonista, krytyk i prozaik Andrzej Kijowski ( "Listopadowy Wieczór", "Dziecko
przez ptaka przyniesione"). Sensacją literacka stały się „ Rozmowy z katem ” Kazimierza Moczarskiego , które
wkrótce po wydaniu zostało przeniesione na scenę. Pojawiło się też nowe pokolenie prozaików m.in. Julian
Kornhauser, Kazimierz Orłoś , Adam Zagajewski. Wielu nie mogąc przebić się przez cenzurę, zaczęło wydawać
swoje utwory w Zapisie i innych pismach poza zasięgiem cenzury. Swoje prace publikowali w nich Jacek
Bocheński, Kazimierz Brandys ( powieść „ Nierzeczywistość ” ), Tadeusz Konwicki ( „ Kompleks polski ” , „ Mała
Apokalipsa ” ), Marek Nowakowski , Julian Stryjkowski i inni. Publicystykę społeczno-kulturalną na wysokim
poziomie reprezentowali Ryszard Kapuściński autor „ Cesarza ” oraz Tomasz Łubieński a utor „ Bić się czy nie bić ” .
Pomostem między literaturą krajową a emigracyjną stał się Stefan Kisielewski , który jako Tomasz Staliński wydał w
Paryżu „ Romans zimowy ” , „ Cienie w pieczarze ” , „ Śledztwo ” . Nowe książki na emigracji wydali też Włodzimierz
Odojewski ( „ Zasypie wszystko zawieje ” ), Andrzej Chciuk ( „ Towarzysze z bezpieczeństwa ” ), Stanisław Vincenz ,
Zofia Romanowicz, Aleksander Wat, Danuta Mostwin i inni. W eseistyce wybitne osiągnięcia mieli m.in Leopold
Józef Mackiewicz w tym czasie publikował teksty polityczne (wcześniej wydał na emigracji sześć powieści). W
drobnej formie literackiej – wznawiany mimo wszystko w kraju Sławomir Mrożek .
429631437.002.png
 
Polska literatura współczesna
5
Literatura polska w latach 1980-1990
Literaturę lat 80. charakteryzowało zerwanie z kanonami " języka literackiego" i kształtowanie się pod dużą presją
bieżących wydarzeń politycznych. Część autorów podejmowała tę tematykę wprost, przez co musieli publikować
swoją twórczość w wydawnictwach podziemnych lub za granicą. Inni szukali ratunku przed nihilizm em w refleksji
ogólniejszej lub przeszłości, co pozwalało im publikować utwory oficjalnie. Koniec dziesięciolecia zamknął w
polskiej literaturze epokę naznaczoną zmaganiami z ustrojem politycznym. Wraz z upadkiem w Polsce komunizmu
doszło do połączenia się krajowych i emigracyjnych nurtów literackich.
W poezji dominowali twórcy starszego pokolenia. Postacią niezwykle popularną, symbolizującą jedność kultury
krajowej i emigracyjnej stał się Czesław Miłosz, którego pozycję w polskiej kulturze wzmocniła przyznana w 1980
roku literacka Nagroda Nobla. Jego wiersz „ Który skrzywdziłeś człowieka prostego ” odczytano jako aluzję do władz
komunistycznych i przejaw poparcia dla Solidarności . Kiedy w czerwcu 1981 roku odwiedził Polskę był
entuzjastycznie witany w Warszawie , Gdańsku , Krakowie o raz w Lublin ie, gdzie otrzymał doktorat honoris causa na
KUL. Oprócz twórczości Miłosza uznaniem cieszyły się też wiersze Zbigniewa Herberta, ks. Jana Twardowskiego ,
Wisławy Szymborskiej o raz młodszego pokolenia takich poetów jak Stanisław Barańczak, Leszek Szaruga , Ryszard
W prozie znaczącymi osiągnięciami były coraz częściej wydawane też w tzw. drugim obiegu książki Andrzeja
Kijowskiego ( "Niedrukowane" wydawnictwo: NOW-a) , Andrzeja Kuśniewicza, Igora Newerly ’ ego ( „ Zostało z
uczty bogów ” ), Marka Nowakowskiego , Kazimierza Orłosia, Jarosława Marka Rymkiewicza ( „ Rozmowy polskie
Jeszcze młodszą generację poetów stanowiło tak zwane "pokolenie brulionu", skupione wokół czasopisma " brulion ",
krytykującego herbertowski model "liryki czynu", idącego z duchem zachodniego postmodernizmu i literatury
reprezentowanej przez " szkołę nowojorską" . Z tych kręgów wywodzą się Marcin Świetlicki, Robert Tekieli, Jacek
Podsiadło , Manuela Gretkowska czy Jerzy Pilch. Do najlepszych debiutów należały książki Pawła Huelle.
Na emigracji wysoka rangę miała twórczość takich autorów jak Janusz Głowacki, Włodzimierz Odojewski, Gustaw
Herling-Grudziński ( „ Dziennik pisany nocą ” ), Adam Zagajewski . W 1987 roku, w podziemnym wydawnictwie
"Przedświt" po raz pierwszy ukazały się w niewielkim nakładzie powieści Jerzego Jochimka w tomie zatytułowanym
"Za Kręgiem". W historii literatury wysoką pozycję posiadał Czesław Zgorzelski .
429631437.003.png
 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin