3
ŹRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO W POLSCE
Źródła prawa są to akty normatywne stanowione przez upoważnione organy władzy i administracji państwowej, a także organy samorządów terytorialnych zawierające normy prawne lub stanowiące istotny składnik właściwego uchwycenia treści normy prawnej. Mimo znacznego zróżnicowania, akty normatywne stanowią system pod pojęciem którego rozumiemy logicznie uporządkowaną i wzajemnie ze sobą powiązaną całość.
System aktów normatywnych jest uporządkowany według dwóch kryteriów:
1) podmiotu (organu) prawodawczego,
2) rodzaju aktu normatywnego.
Ujęte według tych kryteriów akty normatywne pozwalają na ustalenie ich hierarchii, która dla naszego prawa przedstawia się następująco:
Konstytucja – jest to ustawa zasadnicza zajmująca naczelne miejsce w hierarchii aktów ustawodawczych. Wyróżnia się ona spośród innych aktów normatywnych tym, że jej uchwalenie, jak również wprowadzenie zmian do jej treści wymaga zgody dwóch trzecich co najmniej połowy ogólnej liczby posłów obecnych w czasie głosowania.
W swojej treści zawiera normy prawne dotyczące zasad ustroju politycznego i społeczno – ekonomicznego państwa. Ustala podstawy organizacyjne aparatu państwowego, reguluje sposób powoływania, skład i zakres działania organów państwa i samorządów terytorialnych, określa podstawowe prawa i obowiązki obywateli.
Wydane z upoważnienia Konstytucji inne akty normatywne nie mogą być w swojej treści z nią sprzeczne.
Ustawa – jest aktem normatywnym, uchwalanym przez Sejm przy udziale Senatu.
Ustawy uchwalane są na wniosek Prezydenta, Senatu, Rady Ministrów, komisji sejmowych lub 15 posłów oraz grupy co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Sejm ma obowiązek rozpatrzyć projekty Ustaw zgłoszone tylko przez wymienione podmioty.
Sejm rozpatruje projekty Ustaw w 3 czytaniach. Pierwsze czytanie obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy oraz debatę w sprawie ogólnych zasad projektu. Pierwsze czytanie w zasadzie odbywa się na posiedzeniu właściwej komisji. Ale pierwsze czytanie najważniejszych społecznie projektów Ustaw, np. ustaw konstytucyjnych, odbywa się na posiedzeniu Sejmu. Drugie czytanie obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie Ustawy, przeprowadzenie debaty oraz zgłoszenie poprawek i wniosków. Trzecie czytanie może się odbyć niezwłocznie po zakończeniu drugiego czytania, jeżeli w drugim czytaniu projekt Ustawy nie został skierowany ponownie do komisji. Trzecie czytanie kończy się głosowaniem Sejmu nad projektem.
Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu potwierdzony swoim podpisem tekst uchwalonej przez Sejm Ustawy. Senat może w ciągu 30 dni ustawę przyjąć, odrzucić bądź zaproponować Sejmowi dokonanie w niej zmian. Jeżeli Senat podjął decyzję o wniesieniu poprawek bądź odrzuceniu ustawy, to wraca ona do Sejmu, gdzie odbywa się głosowanie. Poprawki Senatu są odrzucane przez Sejm bezwzględną większością głosów, natomiast poprawki, nie odrzucone bezwzględną większością głosów są poprawkami przez Sejm przyjętymi.
Następnie Ustawa przesyłana jest do Prezydenta RP, który podpisuje Ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw, ale ma prawo także jej nie podpisywać i nie zarządzić jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Ustawa wobec której Prezydent zgłosił veto, aby obowiązywać musi być ponownie uchwalona przez Sejm większością 2/3 głosów. Wtedy Prezydent musi ją podpisać i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.
W trybie pilnym uchwalane są Ustawy wniesione przez Radę Ministrów, jeżeli określiła ona dany projekt jako pilny. Wtedy terminy przewidziane do zajęcia stanowiska wobec projektu przez Senat i Prezydenta RP ulegają skróceniu z 30 do 7 dni.
Umowa międzynarodowa – jest to zgodne oświadczenie woli państw mające na celu wywołanie określonych skutków prawnych. Są zawierane przez dwa (umowy bilateralne) lub więcej (umowy multilateralne) państwa bądź organizacji międzynarodowych. Umowa międzynarodowa może mieć różną nazwę, np. traktat, pakt, konwencja, deklaracja, porozumienie, protokół, regulamin, karta, konstytucja, konkordat.
Przedmiotem umowy międzynarodowej mogą być zagadnienia natury politycznej, ekonomicznej, ludnościowej, kulturalnej itp.
Niektóre umowy międzynarodowe wymagają ratyfikacji, tj. zatwierdzenia przez upoważniony do tego organ parlamentu danego państwa (w Polsce umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent). Ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych i jej wypowiedzenie wymaga zgody parlamenty wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów jest zobowiązany do zawiadomienia Sejmu.
Rozporządzenia z mocą ustawy – mogą być wydawane jedynie w okresie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie. Może być wydane przez Prezydenta na wniosek Rady Ministrów. Ten rodzaj rozporządzeń dotyczy sytuacji nadzwyczajnych.
Rozporządzenie – jako akt normatywny może być wydawany przez Prezydenta RP oraz naczelne i centralne organy administracji państwowej (Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, poszczególni – lub kilku – ministrowie, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji). Rozporządzenia mogą być wydawane wyłącznie na podstawie upoważnienia wynikającego z przepisu ustawy (delegacja ustawowa) i stanowią bardziej szczegółowe rozwinięcie przepisów zawartych w ustawach. Warunkami ważności rozporządzenia są: wyraźnie w konkretnej ustawie sformułowana delegacja ustawowa do wydawania rozporządzenia; zgodność treści rozporządzenia z przepisami ustawy i utrzymanie jej w granicach udzielonego upoważnienia.
Uchwała – jest ujawnionym wyrazem woli kolegialnych organów władzy (Sejmu i Senatu) i administracji państwowej (Rady Ministrów) oraz organów samorządu terytorialnego. Uchwały podejmują również kolegialne organy różnych organizacji i jednostek. Uchwała nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa. Uchwała w odróżnieniu od rozporządzenia dotyczy tylko pewnych zagadnień zawartych w ustawie. Do jej ważności niezbędna jest również delegacja ustawowa, na którą uchwała w chwili jej podejmowania i ogłaszania winna się powoływać.
Zarządzenie – jest aktem normatywnym, wydawanym przez Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów i ministrów oraz kierowników urzędów centralnych na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Zarządzenia mogą mieć jedynie charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe tym organom. Zarządzenia na niższych szczeblach wydawane są przez terenowe organy administracji państwowej i organy samorządu terytorialnego, które stanowią źródła prawa miejscowego.
Omówione akty normatywne są aktami prawa stanowionego (pisanego) kształtowanego przez organy państwa i władz samorządowych. Poza nimi źródłami prawa są także uznawane przez państwo zasady współżycia społecznego i zwyczaje, co wyraźnie akcentuje art. 56 – i nie tylko on – Kodeksu cywilnego.
Istotnym warunkiem przestrzegania aktów normatywnych jest ich ogłoszenie (promulgacja), czyli podanie do publicznej wiadomości lub do wiadomości podmiotów bezpośrednio zainteresowanych. Są one ogłaszane w publikacjach urzędowych, zwanych organami promulgacyjnymi.
Najważniejsze z nich a więc Konstytucja, ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia ogłaszane są w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Uchwały i zarządzenia naczelnych i centralnych organów administracji państwowej publikowane są w Monitorze Polskim. W Monitorze Polskim ogłaszane są także uchwały indywidualne Sejmu i Senatu, np. o wyborze marszałka, wicemarszałków, powołaniu członków rządu.
Zarządzenia wydawane przez poszczególnych ministrów i kierowników urzędów centralnych mające znaczenie tylko dla jednego resortu ogłaszane są w dziennikach urzędowych tych organów.
enny069