Pytanie 17
Trzy warstwy tradycji romantyzmu w „Wolności tragicznej” Kazimierza Wierzyńskiego.
Na podstawie książki:
Gustawa Ostasz, Imperatyw polskości. Kazimierza Wierzyńskiego „Wolność tragiczna”
W opracowaniu ani wykładach nie znalazłam informacji odpowiadających bezpośrednio temu pytaniu. Proszę więc o cierpliwość, w piątek informacje zawarte w moim opracowaniu zostaną ostatecznie potwierdzone przez Profesora J.
§ Wolność tragiczna: zbiór mocno osadzony w pozaliterackiej rzeczywistości; sławi zmarłego 12 maja 1935 r. Józefa Piłsudskiego – jego zalety prywatne i obywatelskie; tytuł zbioru nawiązuje do Wyzwolenia S. Wyspiańskiego (ujawnia też przenikanie się epiki, liryki i dramatu); wiersze wyróżnia chłonność tragicznych składników życia i historii; autor nie schematyzuje portretu marszałka, ani nie ulega stereotypom (pokazuje go jako osobę znaną w dziejach walk o niepodległość, interesującą się kulturą wysoką, przywiązaną do stron rodzinnych i matki, obdarzoną charyzmą, silną wolą i inteligencją, uosabiającą romantyzm polityczny)
1. Warstwa tradycji romantycznej w „Wolności tragicznej”
TRADYCJA ROMANTYZMU POLITYCZNEGO – nawiązanie do wydarzeń politycznych we wszelkich postaciach, nie tylko z czasów marszałka Piłsudskiego, ale także rozbiory, powstania, wojny wcześniejsze, wymienione w opracowaniu.
Utwory są zwierciadłem kilku lat życia Piłsudskiego. W zbiorze są liryki pełne żalu po śmierci Wodza, mają one związek z okolicznościową liryką funeralną: „Werbel żałobny”,” Wyrok pośmiertny” i „Posłowie”.
· Klechda – pierwszy segment tomu; pokazuje fascynację Piłsudskiego jaką był rok 1863 (czyli pokazuje rodowód świadomości ideowej marszałka)
· Następnie cykl zawiera utwory prezentujące ostatnie lata życia marszałka, osamotnienie (wiersz Samotność: Piłsudski od dziecka był zaznajomiony z romantyzmem, utożsamiał się z romantykami, cytował i naśladował ich), śmierć, pogrzeb.
2. TRADYCJA ROMANTYZMU LITERACKIEGO – nawiązanie do twórców romantyzmu zarówno w formach twórczości, rozwiązaniach konstrukcyjnych jak i wymienianie konkretnych nazwisk autorów (Mickiewicz, Słowacki, Norwid) i przywoływanie konkretnych dzieł.
· Droga do Nowogródka – odsłania piękno litewskich krajobrazów i zauroczenie romantyzmem; śpiewna mowa Polaków z Wileńszczyzny, kresowe pulsowanie rytmu, muzyka; bohater dostrzega swoje podobieństwo do Mickiewicza.
· Klechda
· Kolejna część cyklu to wiersz - spór z Baryką (bohater Żeromskiego),
· dalej wiersz Samotność: Piłsudski od dziecka był zaznajomiony z romantyzmem, utożsamiał się z romantykami, cytował i naśladował ich.
3. TRADYCJA ROMANTYZMU HISTORYCZNEGO
Utwory są wyrazem historii Polski oraz Europy.
· Ukazują: rok 1920, prezydenturę Gabriela Narutowicza, pobyt w Sulejówku, przewrót majowy.
Wszystkie wydzielone warstwy bardzo się przenikają. Stąd liczne w tym opracowaniu powtórzenia.
1. Klechda jako prolog
(WARSTWA ROMANTYZMU POLITYCZNEGO, LITERACKIEGO, HISTORYCZNEGO)
§ przeciwieństwa w Wolności tragicznej ujawniają się dzięki następującym zabiegom pisarskim: hiperbolizacji, oksymoronów, chiazmów, zderzeń języka potocznego z poetyckim => „falowanie semantyczne” będące rezultatem inspiracji dramaturgią Wyspiańskiego
§ pary kontrastów: mrok – światło, noc – dzień, zdrada – wierność (wszystkie są znakami modernistycznego teatru sugerującego moralny osąd bohaterów lub symbolami conradowskiej próby ciemności)
§ w prologu romantyzm uobecnia się już na początku: aluzje do dzieł Stefana Żeromskiego [m.in. Popioły, Wierna rzeka]
§ utwór rozpoczyna strofa kontrapunktowa; nastrój zdławionej radości, zmienny, zmierzający w dalszych strofach ku trudnej nadziei
§ przeciwstawność znaczeń jest wyróżnikiem świata wewnętrznego wiersza
§ Wierzyński parafrazuje odczyt Piłsudskiego Rok 1863; mówi że legendy powstania krępując wyobraźnię i rozum przeczyły sobie nawzajem; wymienia następujące legendy:
I. pokój narodowy
II. „legenda sentymentu, mgiełka łzawa”
III. smutna, bo głosiła że to było tylko szaleństwo
Zwiastunem upragnionej niepodległości miał więc być Rząd Narodowy. Pośród bohaterów styczniowych zabrakło bohatera, wielkiego człowieka. Sprawcą czynności w wierszu jest tłum, a zdarzenia nie są anonimowe. Wiersz skupia się wokół pamięci o powstaniu styczniowym, które przyniosło klęskę militarną, martyrologię, tymczasem Wierzyński ostrzegając je z dystansu widzi w nim zaczyn zwycięstwa [wiersz zapowiada niepodległość]. Wierzyński prorokuje w tym utworze [motyw z Nocy listopadowej Wyspiańskiego]. Klechda kwestionuje pesymizm ludzi styczniowych, bowiem „lecą ptaki wiosenne” [podobnie jak żurawie u Słowackiego Uspokojenie]
§ bohaterem wiersza jest Piłsudski, w którym zjawy poległe w nocy styczniowej wskrzeszają ideę walki
§ pojawia się antyteza na koniec wiersza, będąca zarazem puentą: młodość porywająca i twórcza vs stary świat [podobnie jak u Mickiewicza Oda do młodości]. Taka walka odpowiada doświadczeniom I kompanii kadrowej.
î walka ta jest antyteza wiersza Listopad 1918, gdzie tylko młodość podejmie conradowską próbę walki – i będzie to próba zwycięska
2. Przeciw dziedzictwu niewoli (WARSTWA ROMANTYZMU LITERACKIEGO I POLITYCZNEGO)
§ Wolność tragiczna imponuje bogactwem rzeczywistych zdarzeń; jest cyklem 18 wierszy, mających wymowę dydaktyczno-moralna; niemniej jest to tradycja przetworzona za pośrednictwem Wyspiańskiego:
— wiersze: Kraków, Noc narodowa nawiązują do Wyzwolenia
— Ojczyzna chochołów do Wesela
— Listopad 1918, Belweder do Nocy listopadowej
§ dziedzictwo wieszczów było traktowane z uwielbieniem, innym razem ironicznie i sarkastycznie, czasami prowokując spór => os. mówiąca widząc w sobie taka skamielinę będzie musiała ja rozbić: (WARSTWA ROMANTYZMU LITERACKIEGO I POLITYCZNEGO)
î Noc narodowa: obecny jest nieaktualny tyrteizm, który w ustach Piłsudskiego znajdzie następującą ocenę pełną goryczy:
W wierszu widać wyraźne nawiązania do Nike z Samotraki; jest to także aluzja poetycka do przewrotu majowego z 1926r., który w opinii publicznej oznaczał zniszczenie przez marszałka swojego własnego posągu.
§ bohater Wolności tragicznej usuwa wszelkie skamieliny, np. własne wyobrażenie pomnika funkcjonującego w świadomości zbiorowej; Wierzyński interpretował romantyzm na swój sposób
§ widać także filiacje Wierzyńskiego z Karmazynowym poematem Lechonia, bowiem Wierzyński podjął ten sam temat, który studiował Lechoń. Obu poetów łączy wprowadzanie do wierszy 2 warstw tradycji: romantycznej i modernistycznej. Wierzyński poszerza swe utwory o tradycję skamandrycką
§ bohater Wolności tragicznej niepokoi się o przyszłość (sygnalizuje to poprzez konfrontację teraźniejszości z marzeniem ojców). Podmiot wielbi ich marzenie, ale krytykuje to, co sarmackie:
î Kraków: aktualizują się w nim burzycielskie zamiary Konrada z Wyzwolenia i os. mówiącej z Herostratesa; okazuje się że w Polsce miłość równa się nienawiści; do świata wewn. wiersza wkracza historia i tak też „Wawel okrutny” zmienia się w pieśń nadziei; marzenia przodków stają się rzeczywistością (WARSTWA ROMZNTYZMU HISTORYCZNEGO)
§ bohater Wolności tragicznej kwestionuje wszechogarniający dekadentyzm, z którym prowadzi polemikę:
î Kraków: dawna stolica ma niepokojącą atmosferę świadomościową, wszystko w niej zakrzepło w czas miniony; wszystko odwraca czytelnika od teraźniejszości na rzecz przemijania; aby zachować szacunek wobec historii należy się z nią radośnie spierać, wtedy bowiem nie stanie się balastem, nie sparaliżuje marzeń, tylko będzie nam sprzyjać [to ujawni zdrowie psychiczne społeczeństwa, które łączy dziś z wczoraj] (WARSTWA ROMANTYZMU HISTORYCZNEGO)
î Manewry strzeleckie: Piłsudski orzeka w wierszu:
Jego wybór ma znamienne konsekwencje, bo dzięki jego determinacji oczekiwane jutro wyzwala nadzieję i wracające zdrowie. W wierszu występuje też kontaminacja zdarzeń historycznych i faktów: od 1910r. drużyny strzelców ćwiczyły pod Lwowem lub Krakowem, a w 1914 legioniści na polach bitew okazywali się nowatorami, gdyż chcieli dowieść, że polski żołnierz może sam bez niczyjej pomocy powstać; odrzucali więc zakorzenioną w Polskach nieufność wobec tego, co własne. W strofie 3 Wierzyński dba o prawdę historyczną. Podkreśla, że w nasze życie wpisany jest wybór. Nowatorstwo żołnierzy przejawiało się w cechach, które sami sobie wytworzyliśmy: bujna wesołość i burzliwy sposób manifestowania uczuć [cechy te uwieczniły poezja i malarstwo]. Rzeczywistość histor. i sztuki zbiegały się wtedy, choć na krótko (WARSTWA ROMANTYZMU HOSTORYCZNEGO)
§ dekadentyzm u Wierzyńskiego niejedno ma imię! Świadomość przemijania [czas rozmywa pamięć o czynach bohaterów] towarzyszyła już ludziom starożytnym. Nic nie dało się oprzeć biegowi czasu. Bohater Wolności tragicznej kwestionuje słabość ducha współczesnych, motywowaną prawem zachowania własnego życia [prowadzi to do egoizmu]. Wierzyński nie potrafi wydostać się z czaru romantyzmu, mimo iż duchowo chce => jest więc duchowo zaplątany. Nie dziwi więc, że bohater Wolności tragicznej zastanawiając się nad przyszłością wyraża sądy o rodakach:
î Wyrok pośmiertny: Piłsudski zamierza kształtować naród na własną, romantyczną modłę; to duchowy testament Piłsudskiego; to wiersz przedostatni w cyklu; utrzymany w tonie wieszczej improwizacji; konfrontuje dziś z wczoraj; podmiot wyczuwając nihilizm zaklina rodaków, by wytrwali przy wartościach. Po tym zaklinaniu następuje puenta, ze bez wartości czeka zguba. Wywołuje echa poematu Słowackiego Testament mój, gdzie ujawniły się sprzeczne uczucia. Wielkość [czyli wartości] sięga korzeniami romantyzmowi; dla Wierzyńskiego Piłsudski jest podobny bohaterom antycznym (WARSTWA ROMANTYZMU LITERACKIEGO)
§ Piłsudski był skazany na zmaganie się z narodem o dobro. Należy wciąż opowiadać się za wolnością i potwierdzać ją działaniem:
î Rok 1914: ma wymiar faktów historycznych; wolność bywa zaprzeczeniem postaw chocholich (WARSTWA ROMANTYZMU HISTORYCZNEGO)
§ wiersz nawiązujący do Wesela Wyspiańskiego:
î Ojczyzna chochołów: słyszymy w nim o wolności, która jest tragiczna; podmiot toczy ze sobą spór [ujawnia się wtedy jego kruchość, a zarazem siła]; takie sprzeczne cechy widać w sytuacjach skrajnych – wyborów; wolność określa jako tragiczną nie sugerując nieszczęścia; wolność istnieje wtedy, gdy bywamy jej godni i wtedy jest wielka (WARSTWA ROMANTYZMU LITERACKIEGO)
3. Niepodległość nade wszystko (WARSTWA ROMANTYZMU HISTORYCZNEGO)
§ Os. mówiąca nie ukrywa spoufaleń z historią. Wiersze układają się chronologicznie ze zdarzeniami historycznymi w latach 1910-1920. Każdy liryk toczy grę z romantyczną wizyjnością
§ Piłsudski inspirował duchową i polityczna samodzielność rodaków (Manewry strzeleckie). Piłsudski pragnie cały kraj zarzucić swym mundurem. Podjął pracę na rzecz odzyskania niepodległości, bo ciągle zakładał jakieś drużyny strzeleckie
§ Wiersz Rok 1914: pokazuje reakcję legionów na wojnę o wolność ludów. O tę wojnę modlili się od dawna poeci i prorocy. Teraz spadkobiercy romantyzmu muszą się poddać tragicznej próbie uczestnictwa, aby sprawdzić sens dziedziczonych marzeń. Skoro upragniona wojna staje się faktem trzeba spoglądać ku przyszłości z nadzieją i stronić z zapatrzeń wstecz, aby uniknąć urzeczenia epoką zaborów => tak bowiem nakazuje imperatyw przejęty od Wyspiańskiego i Lechonia. Rzeczywistość ojczyzny w katakumbach nie może być świętością dlatego słyszymy rozkaz, że bić się będą o to, co nam wzięli, skłóceni niedawno wrogowie. Podmiot wyraża akceptację wojskowych zadań. Zapowiada świt niepodległości. Pozostaje nam spełnić twardy obowiązek żołnierski. W wierszu słyszymy aprobatę znanej piosenki Wojenko, wojenko…
§ kolejny utwór Listopad 1918: zawiera 2-znaczną puentę krwawych zdarzeń. Os. mówiąca ujawnia sprzeczny odbiór faktu odzyskania niepodległości:
1) radość
2) lęk
Podmiot wiersza będący zwolennikiem imperatywu twardo puentuje swą wypowiedź: „Wierzy się lub nie wierzy, żyje lub umiera”. Nie kalkuje utworów wieszczów, a tylko sugeruje związek z tymi utworami. W wierszu wyraźnie zaznacza, że jednostkowym bohaterem wiersza zostanie tek, kto potrafi wybierać. Tym jednostkowym bohaterem miał być oczywiście Piłsudski (WARSTWA ROMANTYZMU HOSTORYCZNEGO I LITERACKIEGO)
§ utwory odnoszące się do faktów osłony młodego państwa przed zagrożeniem sowieckim:
î Piosenka ukraińska: nawiązuje do wyprawy na Kijów 1920; opowiada o naszych chłopcach [kresowiakach], którzy poszli służyć w polskim wojsku, na śmierć. Wysłani na Ukrainę musieli trzymać swój odcinek frontu. Wszyscy zginęli, bowiem przypadkowo znalazła ich Armia Czerwona. Zgodnie z tytułem utwór reprezentuje lirykę śpiewną; jest aluzja do legionowej skocznej piosenki Wacława Kostka-Biernackiego Jedzie, jedzie na Kasztance. Wierzyński pokazał zażyłość żołnierzy ze śmiercią (WARSTWA ROMANTYZMU HISTORYCZNEGO)
î Victoria: nawiązuje do wojny z bolszewikami; jest artystycznym przetworzeniem faktów towarzyszących wyprawie kijowskiej. 18 maja 1920 Piłsudski wrócił do Warszawy, gdzie witano go entuzjastycznie. Marszalek sejmu Wojciech Trąpczyński stwierdził, że życzeniem całej Polski jest by ludność ukraińska stanowiła sama o swoim losie. Piłsudski również to zakładał nawiązując współpracę z rządem Semena Petlury . Zanim podmiot rozpocznie dynamiczną refleksję o bitwie warszawskiej z 1920, zmąci obraz tłem niewoli, niemocy Polaków. Adresatką na jakiś czas okaże się wolność „niezdobyta”, a potem do „wiatru siarczystemu”:
Wiatr ów wnosi grozę wojny w dobrej sprawie [jest to echo lit. Reduty Ordona Mickiewicza]. Fabularyzuje także trudy Izraelitów w czasie wyprowadzania ich z domu niewoli [Księga Wyjścia]. Wyrwanie się z pęt Polaków wydaje się być oczywistością. Wśród nich winien znajdować się wódz o randze Mojżesza. Nic dziwnego, że pod koniec cyklu Wierzyński nazwie Piłsudskiego „bezlitosnym świętym”. Dzięki tym powyżej opisanym bitwom odzyskana wolność równa się wielkości Piłsudskiego. Nową adresatka wiersza stanie się więc „wielkość”. Piłsudski łudzi się podobnie jak Mojżesz, ze wielkość przylgnie do narodu. Bohater prowadzący potrafi panować nad swoimi rozterkami, bólem ciała. Szczerość jaka go cechuje prowadzi do nazwania go świeckim świętym (WARSTWA ROMANTYZMU HOSTORYCZNEGO I LITERACKIEGO)
4. Piętno skażenia obcością
§ niszczące świadomość narod. przeniewierstwo wobec sacrum dokumentuje wiersz kolejny – Szafot. Wiersz przypomina teatr Wyspiańskiego. Najpierw ewokuje biel miasta, przechodzącą w śnieżną martwą ciszę, a potem opisem tłumów ogarniętych zaciętością [ludzi przeciwstawiających się reprezentantom własnego państwa, szerzących kłamstwo]. Os. mówiąca wprowadza motto z Cypriana Norwida: „Żaden król Polski nie stał na szafocie”. Zachód podczas zaborów bezpodstawnie zarzucał nam królobójstwo, jednakże precedensem stal się rok 1922, kiedy to dokonano mordu prezydenta Gabriela Narutowicza. Mord, którego dokonał Eligiusz Niewiadomski, stał się dla Piłsudskiego osobistą porażką, bowiem zastrzelono człowieka niewinnego – miał zginąć Piłsudski. Kraj był wtedy urzeczony literaturą rosyjską, co niosło za sobą niebezpieczeństwo w postaci nihilizmu. Piłsudski po tym mordzie stał się innym człowiekiem niż był dotąd, dokonała się w nim przemiana. Informuje o tym wiersz. Piłsudski sam został z tą hańbą w ojczyźnie jaką był mord prezydenta. Wiersz jest dramatyzowanym reportażem, skupia się wokół wydarzeń z 2 dni: 11 i 19 grudnia 1922r. Na 11 grudnia przypadło zaprzysiężenie prezydenta, poprzedzone nagonką prasy. 8 dni później natomiast odbył się pogrzeb prezydenta. Os. mówiąca nie wspomina o 16 grudnia kiedy Narutowicz został zastrzelony przez malarza na wernisażu sztuki w Zachęcie. Autor nie podejmuje się zadań kronikarza. Widzi swój teatr, który jest ogromny wśród ulic miasta coraz wyraźniej zasługującego na miano „złego miasta”. Chodzi tu oczywiście o Warszawę. (TRZY WARSTWY: ROMANTYZMU HISTORYCZNEGO, LITERACKIEGO I POLITYCZNEGO)
5. ...
malutka_cmelka